Ngườ? Mông mổ gà cúng thần l?nh và tổ t?ên, lấy lông gà buộc thành nhúm rồ? nhúng vào t?ết gà, dán lên bàn thờ. Mỗ? năm, lông gà trên bàn thờ lạ? được thay một lần.
Thượng nguồn sông Đà thuộc xã Ka Lăng, huyện Mường Tè (La? Châu) khở? nguồn từ độ cao 1.500m tạ? nú? Ngụy Sơn của tỉnh Vân Nam (Trung Quốc). Trên địa phận V?ệt Nam, sông Đà chạy dà? hơn 900km, chảy theo hướng Tây Bắc - Đông Nam rồ? nhập vớ? sông Hồng tạ? Phú Thọ. Kh? hoa Trạng Nguyên nở đỏ các mỏm đá ven sông, cũng là thờ? đ?ểm các bản làng ngườ? Mông ven sông rộn ràng đón Tết.
Bàn thờ làm từ lông gà
Bản Nàng G?ang, xã Sín Chả?, huyện Tủa Chùa (Đ?ện B?ên) nằm trên địa g?ớ? ha? thôn Háng Chua 1 và 2, vớ? tổng số 749 nhân khẩu, toàn bộ đều là ngườ? Mông. Bản chỉ có hơn chục nóc nhà, phân bố tự do, nhà nào cũng tựa lưng vào nú?, quay mặt xuống ruộng. Để vào được bản, ngườ? ta phả? đ? thuyền hơn chục km đường sông từ bến đò Huổ? Nóng, xã Huổ? Só, leo nú? chừng 1km nữa, sẽ đến được trung tâm bản.
Đố? vớ? ngườ? Mông, ngô? nhà không chỉ là nơ? trú ngụ mà còn là nơ? bảo vệ hồn lúa, hồn ngô, nơ? cúng ma, là một đ?ểm mốc trong hành trình hồn ma tìm về vớ? tổ t?ên, vì vậy, v?ệc cần làm đầu t?ên kh? Tết đến là trang trí nhà cửa. Chọn một ngày đẹp trong lịch ngườ? Mông, ông chủ nhà sẽ dán một tấm g?ấy bản có quệt t?ết gà hoặc một tấm vả? đỏ lên xà ngang của cửa chính. Cửa này đóng kín quanh năm, chỉ mở vào những dịp cúng lễ, đám ma hay đám cướ?. T?ếp đó, toàn bộ vả? đỏ hay g?ấy bản bô? t?ết gà được dán tạ? các vị trí khác trong nhà đều được thay mớ?.
Vào ngày đầu năm mớ?, ngườ? Mông mổ gà cúng thần l?nh và tổ t?ên, lấy lông gà buộc thành nhúm rồ? nhúng vào t?ết gà, dán lên bàn thờ. Mỗ? năm, vào dịp Tết, lông gà trên bàn thờ lạ? được thay một lần. Ngườ? Mông sử dụng g?ấy bản màu đỏ, vàng, trắng… dán lên vách hậu để làm bàn thờ vớ? mong muốn những tờ g?ấy đó tượng trưng cho vàng, bạc… làm như vậy, vàng, bạc sẽ tự đến nhà, g?a chủ sẽ được no ấm, đủ đầy…
Ngườ? Mông họ G?àng không ăn t?m lợn
Vào dịp Tết, đồng bào Mông ven sông Đà chủ yếu chỉ ăn thịt động vật. G?ống như ngườ? Pu Péo và Lô Lô, ngườ? Mông thường mổ lợn ăn Tết từ 23 tháng Chạp. Thường mấy nhà cùng họ chung nhau mổ một con lợn, phần thịt không ăn hết, họ chế b?ến thành món ăn có thể ăn trong cả năm. Ngườ? Mông họ G?àng k?êng không ăn t?m lợn. Chuyện kể rằng, nhà k?a có ba anh em tra?, ngườ? em út không được khôn ngoan như ha? ngườ? anh.
Một hôm, ngườ? nhà mổ lợn cúng ma, sa? ngườ? em út trông nồ? thịt lợn luộc. Kh? ngườ? g?à sa? ha? anh lớn vào nồ? vớt thịt lên để cúng thì thấy th?ếu quả t?m lợn. Ngh? là ngườ? em đã ăn mất, lạ? sợ ngườ? g?à mắng và bị thần l?nh trừng phạt, ha? ngườ? anh bèn g?ết chết em mình rồ? lấy t?m ngườ? em thay cho quả t?m lợn. Về sau, ngườ? nhà tìm được quả t?m lợn bị mất, mớ? b?ết chuyện ha? ngườ? anh đã g?ết em mình. Từ đó, ngườ? họ G?àng k?êng không bao g?ờ ăn t?m lợn, đặc b?ệt là không bao g?ờ dùng t?m lợn để cúng.
Mâm cỗ ngày Tết của ngườ? Mông.
Thịt gà thường được luộc chín, chặt thành từng m?ếng nhỏ chấm vớ? muố? hạt to dầm ớt khô. Kh? thịt gà, bao g?ờ ngườ? Mông cũng đánh t?ết canh vớ? lòng mề... Món t?ết canh được cho nh?ều lá chanh và rau thơm, ăn có vị hơ? tanh nhưng rất bù?, thơm, g?òn và ngọt. Ngày Tết, gà thường được chặt m?ếng to bản, làm món gà nấu đông ăn trong và? ngày.
Thịt trâu được chế b?ến thành các món xào, thịt trâu luộc, xương trâu, lòng trâu, da trâu được cho vào chảo, đổ đầy nước, cho thêm một số g?a vị đặc trưng, hầm nhừ, tương tự như cách làm thắng cố vớ? thịt ngựa. Thịt ăn không hết cũng để dự trữ bằng cách tẩm ướp thịt vớ? muố? và ớt khô rồ? treo lên gác bếp.
Đặc b?ệt, mâm cỗ cúng Tết trên bàn thờ không thể th?ếu thịt gà, bánh dầy, mèn mén và rượu ngô. Bánh dầy của ngườ? Mông rất đặc b?ệt. Ngườ? ta bóp vụn lòng đỏ trứng gà, trộn lẫn vớ? xô? nếp đã được g?ã nhuyễn, nặn thành bánh rồ? gó? trong lá chuố? hay lá dong, dùng để cúng ma và ăn trong những ngày Tết.
Và những k?êng kỵ có một không ha?…
Để cho mùa màng được tốt tươ?, vật nuô? trong nhà s?nh sô? phát tr?ển, ngườ? Mông k?êng không g?ẫm lên bếp lò, không để nước làm tắt lửa trong bếp, không để bánh dày bị cháy trong kh? nướng, k?êng thổ? lửa trong ba ngày Tết... Những k?êng kỵ này không nằm ngoà? tín ngưỡng đa thần cổ xưa, vẫn ngự trị trong các cộng đồng ngườ? đồng tộc bên k?a b?ên g?ớ?…
Những ngày cuố? năm, những cô gá? Mông bắt đầu đem váy phơ? trên các mỏm đá, trên hàng rào hay trên những đống củ? xếp cao. Ngô, lúa trên nương đã gặt xong, rượu ngô đã lên men cay nồng, hoa Trạng Nguyên nở đỏ trên các mỏm đá… nhà nhà cùng rộn ràng đón Tết. Trên một khoảng đất rộng thờ cây th?êng của bản, những cây nêu cao lớn sừng sững được dựng lên, tạ? đây d?ễn ra những trò chơ? như ném còn, kéo co, đánh yến, múa khèn, đẩy gậy…
Nhà của ngườ? Mông.
T?ếng reo hò cổ vũ náo nh?ệt, những ch?ếc váy hoa xòe sặc sỡ như những con bướm khổng lồ, nắng hanh hao kh?ến đô? má của những em bé Mông ửng hồng như quả táo chín… G?ữa cá? náo nức, rộn ràng, hừng hực sức sống của mùa xuân, dòng Đà G?ang vẫn lững lờ chảy, và có thể đây là cá? Tết cuố? cùng của ngườ? Mông bản Nàng G?ang trên mảnh đất này.
Thủy đ?ện sông Đà đã đ? vào g?a? đoạn hoàn thành, Nàng G?ang cũng như bao bản làng ven sông khác sẽ phả? rờ? đ?, nhường chỗ cho đập thủy đ?ện Sông Đà. Tất cả rồ? sẽ chìm trô? dướ? vùng ngập lòng hồ, nhưng nét văn hóa độc đáo, đặc sắc của các tộc ngườ? bản địa nơ? đây sẽ mã? còn gh? dấu cùng thờ? g?an....
L?nh Ch? (theo CSTC)
