(ĐSPL)-Ở làng Yên Sở (xã Yên Sở, huyện Hoà? Đức, Tp. Hà Nộ?) có 73 g?ếng cổ ước tính hàng nghìn năm tuổ?. Thành g?ếng được xếp hoàn toàn bằng đá và dướ? đáy g?ếng được lát một ph?ến gỗ l?m dày đến 40cm. Một g?ả thuyết cho rằng g?ếng làng được ngườ? dân đào đơn g?ản để lấy nước ăn, còn một g?ả thuyết khác được cho rằng pháp sư Cao B?ền (Trung Quốc) sang trấn yểm long mạch!?
Cụ Trần Như Bốn đang g?ớ? th?ệu một g?ếng đá cổ ở xóm G?ếng.
G?ếng cổ và g?a? thoạ?
Để tìm h?ểu những công trình độc đáo ở làng Yên Sở, ngườ? dân nơ? đây g?ớ? th?ệu chúng tô? gặp cụ Trần Như Bốn (87 tuổ?), một vị cao n?ên khá am h?ểu về lịch sử của làng. Cụ Bốn cho b?ết: "Làng Yên Sở trước đây vẫn gọ? là làng Cổ Sở. Các cụ g?à trong làng vẫn truyền ta? nhau rằng vào thờ? Mã V?ện, một v?ên tướng tà? thờ? Hán Quang Vũ Đế (Trung Quốc) ch?ếm đóng vùng này đã cho quân lính đào g?ếng lấy nước ăn. Họ đào hơn 70 cá? nhưng cá? nào cũng g?ống cá? nào. G?ếng sâu ít nhất 5m, đường kính khoảng 1,6m. Đặc b?ệt, g?ếng được xếp hoàn toàn bằng đá, dướ? đáy g?ếng có một ph?ến gỗ l?m rất dày, nước g?ếng từ xưa đến nay luôn trong vắt và đầy ắp. G?ếng được bố trí ở các vị trí khác nhau và nằm rả? rác khắp làng".
Cũng theo cụ Bốn, hầu hết các g?ếng làng Yên Sở h?ện rất ít ngườ? dùng, ngườ? dân chủ yếu dùng g?ếng khoan. Hơn bảy mươ? g?ếng, nhưng một số g?ếng đã bị lấp đ?, còn lạ? được quây kín bằng tường bao hoặc rào sắt. Đặc b?ệt mỗ? g?ếng ngườ? dân xây một m?ếu nhỏ để thờ cúng thần l?nh. Họ t?n rằng g?ếng nào cũng có thần l?nh, thổ địa nên vào những ngày rằm, mùng một họ mang lễ ra g?ếng làm lễ, x?n lộc.
Cụ Nguyễn Bá Hân (83 tuổ?), ngườ? dân nơ? đây vẫn gọ? là ông đồ bở? cụ rất g?ỏ? chữ Hán và khá am h?ểu về lịch sử các d? tích của làng. Cụ Hân cho b?ết: "Đình không xà, trong làng 73 cá? g?ếng" từ lâu đã được nh?ều ngườ? dân quanh vùng b?ết đến Yên Sở. Một số cụ bảo, ngày g?ặc về ch?ếm đóng mà đào gần trăm cá? g?ếng để dùng v?ệc quân thì không thuyết phục bở? chúng có kết cấu g?ống nhau và được làm rất cầu kỳ, cẩn thận. Ngườ? dân tự đào g?ếng để lấy nước ăn cũng không đúng vì ngày đó dân cư thưa thớt, một làng chỉ có và? chục hộ nên không cần th?ết phả? đào nh?ều g?ếng như vậy. Theo một số tà? l?ệu cũng như con đường cá? lớn đầu làng có tên đường Cao B?ền, đ?ều này cho thấy pháp sư Cao B?ền, một pháp sư nổ? t?ếng thờ? nhà Đường (Trung Quốc) đã từng đặt chân tớ? vùng đất này. Nh?ều ngườ? phỏng đoán Cao B?ền được cử sang nước ta để trấn yểm long mạch".
Thực hư lịch sử xuất h?ện các g?ếng cổ này như thế nào, ngoà? công dụng, mục đích lấy nước ăn, s?nh hoạt còn mục đích nào khác không? Cụ Hân mạnh dạn bảo: "Khả năng Cao B?ền sang trấn yểm long mạch rất cao. Mảnh đất này vốn địa l?nh, có nh?ều mạch đất quý, nơ? sản s?nh ra những anh hùng. Như vậy sẽ là ta? họa lớn cho quân xâm lược, bở? vậy họ đã tìm mọ? cách để cắt đứt long mạch bằng v?ệc cho đào nh?ều g?ếng sâu. Vùng đất Yên Sở không nằm ngoà? địa đ?ểm mà Cao B?ền trấn yểm, bở? ở đây có vị anh hùng, một trung thần, tướng tà? thờ? Lý, đức thánh Phạm Tu hay còn gọ? là Lý Phụng Man. Tương truyền, ngày xưa tướng Lý Phụng Man đánh g?ặc rất g?ỏ? g?úp vua g?ết bao tướng g?ặc và g?ữ yên bờ cõ?. Trong một lần g?ao ch?ến vớ? tướng g?ặc Trần Bá T?ên, ông bị trọng thương gần đứt đầu mà vẫn ung dung ngồ? trên ngựa một tay đỡ đầu một tay cầm đao đột phá vòng vây g?ặc rồ? ph? được ngựa về đến đầu làng Cổ Sở mớ? mất.
Những câu chuyện "lạ"
Theo các cụ cao n?ên trong làng, gần trăm g?ếng, cá? nào nước cũng trong veo, dướ? đáy g?ếng có một ph?ến gỗ l?m rất dày mà bao đờ? nay không bị mủn. Thành g?ếng được xếp đá quây tròn không dùng hồ vữa mà vẫn chắc chắn, vững vàng. Mỗ? g?ếng phả? xếp đến hàng chục khố? đá. Kh? cần th?ết ngườ? ta có thể ha? tay vịn vào vách đá, chân có thể đặt vào các khe hốc để xuống tận đáy g?ếng và leo lên một cách dễ dàng. Đ?ều này kh?ến nh?ều cụ cao n?ên trong làng ngh? ngờ có đ?ều gì đó bất thường bở? số lượng và sự g?ống nhau của chúng. Nếu g?ếng đào để lấy nước ăn thì không cần phả? công phu và cầu kỳ như vậy, kích thước cũng không lớn như g?ếng ở nh?ều làng khác. Số đá xếp xung quanh thành mỗ? g?ếng cũng phả? 10 khố? đá, trong kh? đó cả làng đến gần trăm g?ếng mà quanh vùng không có loạ? đá này. Đặc b?ệt, nếu g?ếng nước ăn đơn thuần thì v?ệc lấp đ? đào mớ? là chuyện bình thường, nhưng v?ệc lấp g?ếng nơ? đây lạ? xảy ra những chuyện bất thường.
Trong mấy năm gần đây, Yên Sở cũng g?ống bao làng quê khác không nằm ngoà? cơn bão đô thị hóa. Nh?ều xóm đã tự ý lấp g?ếng cổ vì nước g?ếng không dùng để lấy nước ăn, hơn nữa ch?ếm mất d?ện tích ngõ xóm, lạ? nguy h?ểm cho trẻ em. Bở? vậy, nh?ều xóm gõ lấp g?ếng, nhưng chẳng bao lâu lạ? bớ? lên. Cụ Nguyễn Bá Hân cho b?ết: "Xóm Chùa vừa rồ? có lấp một g?ếng cổ, thờ? g?an ngắn sau cả ngõ gặp phả? những đ?ều ta? ương, xóm ngõ lục đục, hay xảy ra xô xát, làm ăn không thuận lợ?. Có ngườ? đ? xem được "thầy" bảo g?ếng cổ có thần l?nh, thổ địa và có thể bị trấn yểm nên a? mà phạm vào sẽ chuốc lấy hậu họa. Sau kh? được "thầy" mách nước trả lạ? g?ếng cổ như ban đầu và phả? làm lễ khấn thần l?nh tha thứ mớ? được yên ổn. Cả xóm lạ? thuê máy móc hút, múc đất lên. Quả nh?ên, sau kh? làm theo lờ? "thầy" dặn cả xóm ngõ yên ổn".
"Không có căn cứ khoa học"
"Ngườ? dân trong vùng thường nó? "Đình không xà, trong làng 73 g?ếng. Đặc đ?ểm, các g?ếng đá ở Yên Sở nước rất trong và h?ếm nơ? nào có. Dướ? đáy g?ếng có một ph?ến gỗ l?m rất lớn mà đến nay chưa nhà ngh?ên cứu nào chỉ ra được mục đích chính là gì hay chỉ đơn g?ản để thành g?ếng xếp bằng đá không bị xô. H?ện, các g?ếng làng được ngườ? dân quây kín cẩn thận và xây một ngô? m?ếu nhỏ để thờ cúng vào những hôm rằm, mùng một. Thực tế, có những câu chuyện ngườ? dân đồn thổ? lấp g?ếng gặp những đ?ều chẳng lành sau đó lạ? phả? thuê máy móc hút, xúc lên mớ? yên ổn. Có thể đây chỉ là sự trùng hợp, còn chuyện thần l?nh trừng phạt thì không có căn cứ khoa học nhưng cũng khó g?ả? thích, ông Nguyễn Bá Hoàng, Phó chủ tịch UBND xã Yên Sở nó?.
Th?ên Vũ - Ma? Hằng
