Theo Phụ nữ số, cá thòi lòi (hay cá leo cây, cá còi) thuộc họ cá bống trắng, được tìm thấy tại khu vực cửa sông, hạ lưu sông và biển ở vùng nhiệt đới trải dài từ Seychelles, Ấn Độ, Bangladesh, Australia, Đông Nam Á (Indonesia, Malaysia, Philippines, Thái Lan và Việt Nam).
Tại Việt Nam, tỉnh Cà mau được ví như “thủ phủ” của loài cá này. Ngoài ra, bạn cũng có thể tìm kiếm loài cá này ở nhiều vùng biển ngập mặn khác như Cần Giờ, Nhơn Trạch, Gò Công…
Theo tạp chí National Geographic và Tổ chức Sinh vật thế giới, cá thòi lòi được xếp vào 1 trong 6 sinh vật “kỳ lạ nhất hành tinh”, bao gồm: cá cóc (Axopotl), chó chăn cừu hung (Hungarian sheeping dog), heo vòi (Tapir), thỏ Angora (Angora rabbit), khỉ hoàng đế (Emperor tamarin) và cá thòi lòi (Mudhopper).
Tạp chí National Geographic và Tổ chức Sinh vật thế giới, cá thòi lòi được xếp vào 1 trong 6 sinh vật “kỳ lạ nhất hành tinh”. Ảnh sưu tầm.
Sở dĩ, loài cá này lọt vào danh sách các sinh vật "kỳ lạ nhất hành tinh" là bởi chúng có những đặc điểm có một không hai của mình. Có kích thước chỉ bằng 2-3 đầu ngón tay, loài cá này có cặp mắt khá to, phình hơn cả đầu nên có hình dáng rất lạ.
Điểm thú vị của loài cá này chính là chúng có thể sống dưới nước, trong bùn lầy hoặc chạy nhảy trên cạn, thậm chí còn leo cây để kiếm thức ăn. Cơ thế của chúng có thể trữ nước trong mang để hô cấp và trao đổi khí qua da như ếch. Nó có 2 vây trước làm nhiệm vụ như một đôi tay nhờ thế mà có khả năng leo trèo trên cây và nhảy từ cành này sang cành khác một cách rất điêu luyện. Do đó, cá thòi lòi còn có một tên dân gian khác là “cá leo cây”.
Cá thòi lòi trưởng thành có chiều dài từ 10-15cm, phần đầu nhìn gần giống cá trê với đôi mắt lồi, hàm răng sắc bén. Lớp da bên ngoài có màu đen, trơn bóng, nhìn hơi giống cá bống. Điểm đặc biệt của cá thòi lòi là đôi vây trước khỏe và linh hoạt, có thể giúp chúng "đi bộ" trên mặt đất hoặc lèo cây.
Cá thòi lòi trưởng thành có chiều dài từ 10-15cm, phần đầu nhìn gần giống cá trê với đôi mắt lồi, hàm răng sắc bén. Ảnh sưu tầm.
Cá thòi lòi khá nhát gan, sẽ chui ngay vào hang nếu thấy tiếng động bất thường. Do đó, người dân săn bắt cá thòi lòi không dễ dàng. Để bắt được loại cá này, người dân địa phương phải sử dụng nhiều phương pháp như đặt bẫy, cắm câu vào ban ngày hoặc soi đèn vào ban đêm. Khi bị đèn pha chiếu vào mắt, chúng sẽ nằm yên bất động nên rất dễ bắt.
Tuy nhiên ở vùng đất mũi Cà mau, người dân thường bắt loài cá này bằng cách dùng sa vì. Vật dụng này còn được gọi là hom, được kết bằng lá dừa nước, tựa như chiếc lọp, đặt vào miệng hang. Khi trồi ra khỏi miệng hang chui lên mặt đất, chúng sẽ lọt vào hom. Người dân nhanh tay nhấc bẫy, gom cá mang về.
Có hình thù kỳ lạ, lại sống quanh năm ở nơi sình lầy nhưng thịt của cá thòi lòi lại không tanh. Thịt cá chắc và ngọt, có thể chế biến được nhiều món ngon. Loại cá này được xem là đặc sản “trời ban” cho người dân vùng nước ngập mặn Cà Mau.
Từ cá thòi lòi có thể chế biến thành nhiều món ngon như nướng lào, nướng muối ớt, kho tiêu, nấu lẩu chua, chiên xù…, trong đó món cá thòi lòi nướng muối ớt là được yêu thích hơn cả.
Món cá nướng có lớp da vàng, giòn rụm, thơm nức mũi. Thịt cá trắng, săn chắc và mềm. Khi thưởng thức, thực khách chỉ cần dùng đũa tách thịt cá ra khỏi xương rồi chấm với muối tiêu chanh hoặc nước mắm chua cay, ăn kèm rau thơm. Vị ngọt thơm của cá kết hợp với các gia vị đi kèm tạo thành món ngon lạ miệng "hút" khách.
Món cá thòi lòi nướng muối ớt là được yêu thích. Ảnh sưu tầm.
Người miền Tây thường có những món ăn kho tiêu rất "tốn cơm" nên cá thòi lòi cũng được chế biến theo cách này. Cá được làm sạch, tẩm ướp gia vị vừa ăn. Khi kho, người ta thường cho thêm tiêu, nước cốt dừa và mỡ lợn để cá có độ béo ngậy và dậy mùi thơm. Cá phải được kho trong nồi đất, để lửa liu riu đến khi cạn thì mới chín nhừ, đậm đà hương vị.
Báo Dân việt cho biết, cá thòi lòi thường xuất hiện nhiều từ tháng Giêng âm lịch đến hết tháng 5 hàng năm. Đây cũng là thời điểm cá sinh ản mạnh nhất, thịt có chất lượng ngon nhất, hấp dẫn nhiều ngư dân đánh bắt. Giá cá thòi lòi bán cho thương lái khá cao, khoảng từ 180.000 - 220.000 đồng/kg, có khi lên đến 300.000 đồng/kg.
Ngoài nướng, kho tiêu, cá thòi lòi còn phơi khô. Món này thường được dân nhậu yêu thích vì giòn, thơm, ăn lai rai và có thể bảo quản, sử dụng lâu dài. Nhưng để làm được món này, cần tới 4-5kg cá tươi mới làm được 1kg cá khô. Theo khảo sát, 1kg cá thòi lòi khô có giá từ 500.000-600.000 đồng/kg.
