Sau nhiều đêm kiên nhẫn trân trọng lật mở từng trang đọc đi đọc lại tiểu thuyết Tơ Vò, tôi thực sự bị cuốn hút bởi sự hấp dẫn riêng của tác phẩm này. Đọc xong mỗi trang viết, tôi như được "gỡ rối" trong lòng khi định vị rõ hơn được không gian, thời gian bối cảnh diễn ra câu chuyện và nhận thấy chân dung của hơn 20 vị có bóng dáng là nhân vật hiện thực ngoài đời được thể hiện qua 11 chương, 341 trang viết mang phong cách báo chí, thời sự và lối kể chuyện.
| Tơ Vò một tiểu thuyết của nhà báo Vũ Xuân Bân |
Mở đầu tiểu thuyết là không gian nhà hàng đầu tỉnh gắn với một vườn cây cảnh nổi tiếng phía Bắc khiến người đọc dễ liên tưởng và suy đoán về không gian diễn ra câu chuyện có thể ở tỉnh Vĩnh Phúc. Nhưng dù câu chuyện xảy ra ở đâu cũng không quan trọng bằng bản chất sự việc xuyên suốt các trang viết. Đó là thực trạng tham nhũng quyền lực ở một số địa phương đã tạo ra sự rối ren cho xã hội đến mức báo động cần phải kiểm soát lại quyền lực.
Tham nhũng quyền lực được các nhân vật trong tiểu thuyết Tơ Vò biểu hiện qua các mối quan hệ ngầm "nhằng nhịt" chi phối bao trùm lên các mặt của đời sống xã hội. Từ các dự án đến các hoạt động luân chuyển, quy hoạch, cất nhắc cán bộ...
Đồng tình với phần đông bạn đọc khi cho rằng, tiểu thuyết “Tơ vò” đã miêu tả chân thực bằng những cứ liệu đầy tính thuyết phục bộ mặt và tâm địa xấu xa của những cán bộ cấp huyện và cấp tỉnh ở một địa phương đã không chịu tu dưỡng rèn luyện bản thân theo tư tưởng, đạo đức, tác phong Hồ Chí Minh, trở thành những kẻ thoái hoá, biến chất, phá hoại uy tín của Đảng, làm xói mòn niềm tin của nhân dân với Đảng.
Nhân vật Trương Tồn với tham vọng “Có quyền là có tiền, có tình, là có tất cả. Mất quyền thì chẳng có ma nào nhòm ngó...”, đã không từ một thủ đoạn thâm độc nào, kể cả vu khống, tố cáo bỉ ổi, lợi dụng cả bố đẻ của y, nguyên bí thư tỉnh ủy đã nghỉ hưu để tranh thủ nhưng "cơ hội chính trị". Từ hãm hại người đồng chí của mình để tranh giành chức bí thư và chủ tịch tỉnh với Ngô Quyên và Hoàng Thùy đến lợi dụng đám quân sư quạt mo và đám đệ tử. Y cho rằng phải chủ động ra đòn hiểm, kết hợp với báo chí tạo “bão truyền thông”, gây sức ép về dư luận để củng cố thanh thế, "hạ gục đối thủ trước khi vào chung kết”. Nhưng rồi kết cục Trương Tồn phải “hạ cố xuống làm giám đốc sở trong tâm thế dằn vặt, thua thiệt, ấm ức, chưa được bao lâu, bệnh hen tái phát, khó thở, phải đi cấp cứu, điều trị ở bệnh viện lâu dài.
Còn Thạch Phí nguyên là cựu chiến binh sau khi giải ngũ đi học cao đẳng kiểm sát được tuyển về công tác ở viện kiểm sát nhân dân tỉnh. Dựa hơi bố vợ là trưởng ban tổ chức tỉnh, đã tranh thủ khi tách tỉnh để "leo lên" ghế phó chủ tịch thường trực, rồi lên làm chủ tịch tỉnh, thay Trần Bố lên làm bí thư tỉnh ủy”. Khi đã nắm quyền hành trong tay, Thạch Phí đã phù phép cho nhạc mẫu làm bìa đỏ đứng tên quyền sử dụng gần 10ha đất đồi nay thuộc thành phố trực thuộc tỉnh theo hình thức làm trang trại trồng cây ăn quả.
Sự nhằng nhịt trong ma trận quyền lực còn được thể hiện qua nhân vật Cấn Vân Đại, bí thư kiêm chủ tịch huyện Sông Cà Bé khét tiếng là “ông vua con” tiền hô hậu ủng chỉ lo thu vén cá nhân, vô trách nhiệm với dân, tìm mọi cách vơ vét làm giàu bất chính. Nhưng ở trong mớ bòng bong Tơ Vò khó gỡ, Cấn Văn Đại, người mưu mô lẩn tránh nghĩa vụ quân sự, nay “là chủ tịch hội đồng nghĩa vụ quân sự huyện Sông Cà Bé”, lại “sang sảng phát biểu rao giảng về đạo đức... lớn tiếng huấn thị, dạy bảo lớp trẻ lên đường tòng quân phải xứng đáng với tinh thần yêu nước, quật cường của cha anh, truyền thống vẻ vang của quê hương”...Nhưng rồi "người tính không bằng trời tính", Cấn Vân Đại bị tai nạn ô tô như một quả báo và sự hối lỗi của một đám người từng vươn lên từ tham nhũng quyền lực rồi gây ra vô số sự việc rối ren "tơ vò" đã quá muộn màng.
Bằng nhãn quan của một phóng viên chiến trường đã trải qua 40 năm cấm bút, tác giả Xuân Vũ đã xây dựng thành công những nhân vật phản diện như một giải pháp hữu hiệu cho tình thế nhũng nhiễu tai ương.
Đối lập với những nhân vật cơ hội chính trị như Trường Tồn, Thạch Tín, Cấn Vân Đại...là những nhân vật như Ngô Quyên, Hoàng Thùy đã kinh qua rèn luyện thực tiễn, có đủ phẩm chất và năng lực, được tín nhiệm cao, trở thành một bí thư tỉnh ủy đáp ứng yêu cầu xây dựng tỉnh trước những đòi hỏi và thách thức mới.
Từ những chuyển biến tích cực từ nhận thức tới hành động thông qua người đứng đầu tỉnh như Hoàng Thùy lòng tin của nhân dân từng bước được cải thiện.Dẫu biết rằng, để giải quyết những hệ lụy từ đống "Tơ Vò" của sự thoái hóa biến chất, "tự diễn biến", "tự chuyển hóa" trong nội bộ đã được tích tụ qua nhiều năm, nhiều cán bộ sẽ không phải là chuyện đơn giản có thể giải quyết gọn gàng trong một sớm một chiều.
Cuộc chiến nào cũng khó tránh khỏi những mất mát đau thương và cả sự hi sinh nhất định. Nhân vật Ngô Quyên nguyên là Thường vụ tỉnh ủy, nguyên Bí thư Thành ủy thành phố tỉnh lỵ là diện được quy hoạch cán bộ nguồn nhưng lại bị hãm hại lâm vào con đường tù tội oan trái. Sự hi sinh của Ngô Quyên trong tiểu thuyết Tơ Vò đã gieo vào lòng người đọc sự đồng cảm sâu sắc.
| Nhà báo Vũ Xuân Bân (bút danh Xuân Vũ), nguyên Vụ trưởng, Trưởng Ban Tin trong nước TTXVN, Nguyên đặc phái viên TTXVN tại biên giới Tây Nam, chuyên gia TTXVN tại Campuchia (1978-1979), Đạt Giải A Giải Báo chí toàn quốc năm 2004 |
Viết về tham nhũng quyền lực, đặc biệt là về những cán bộ, đảng viên có chức có quyền thoái hoá, biến chất, “tự diễn biến”, “tự chuyển hoá” là một đề tài nhạy cảm đòi hỏi người viết không chỉ có tâm có tầm mà còn phải có tinh thần cách mạng chân chính. Người viết đã thể hiện được đầy đủ tinh thần chống tham nhũng do Đảng và Nhà nước ta đang thực hiện nhưng lại tránh đi vào lối mòn của cách viết tuyên truyền khô cứng.
Tác giả Xuân Vũ đã cố tìm đến một thể loại văn chương để làm rõ tính hiện thực sâu sắc, sự đấu tranh quyết liệt mang hơi thở của cuộc sống đương đại trong cuộc chiến chống tham nhũng đầy phức tạp hiện nay ở một địa phương cụ thể. Tiểu thuyết văn chương nhưng vẫn mang đầy đủ tính thời sự của một tác phẩm báo chí dài kỳ. Mỗi người đọc ở những góc nhìn khác nhau, địa vị khác sẽ có những đánh giá khác nhau về tác phẩm. Thông tin dẫu có tính đa chiều nhưng tính định hướng nhận thức chung tích cực cho xã hội vẫn rất rõ ràng.
Bằng cách đó, những nhân vật có thật ngoài đời đã bước vào tác phẩm hóa thân thành nhân vật hư cấu của một tác phẩm nghệ thuật để rồi được bạn đọc đón nhận trở lại chính hiện thực cuộc sống gắn với những giá trị sâu sắc. Hiếm khi nào có một tác phẩm văn học đã tạo ra một hiện tượng lạ về "văn hóa đọc" sau khi ra đời như tác phẩm Tơ Vò. Người ta thấy không chỉ có cán bộ, trí thức, người làm công tác nghiên cứu, thanh niên tuổi trẻ tìm đọc Tơ Vò mà ngay cả những người nông dân đi làm đồng, người bán rau ngoài chợ hay những bác xe ôm ở nhiều vùng quê của tỉnh Vĩnh Phúc cũng tìm đọc và bình luận nhiều về những giá trị hiện thực sâu sắc, tính giáo dục của tác phẩm này.
Chính vì lẽ đó cũng thật dễ hiểu sau "cơn sốt" tìm đọc một tiểu thuyết Tơ Vò mới ra đời trong thời đại "bão mạng" trong thời gian vừa qua đã xuất hiện những nhận xét khen chê về đứa con tinh thần đầu tay của một nhà báo quen viết chính luận khi bước chân vào sáng tác văn chương hiện thực phê phán giống như cách người ta từng nói về "ông vua phóng sự Vũ Trọng Phụng" làm báo hay cách viết văn chương tả thực mang phong cách báo chí của Lỗ Tấn...
Nhưng dù sao đi chăng nữa, sự tồn tại của một tác phẩm văn chương mang tính phê phán hiện thức sâu sắc như tiểu thuyết Tơ Vò được đông đảo các tầng lớp nhân dân và nhiều cơ quan đón nhận đã minh chứng cho không khí dân chủ, tinh thần đấu tranh không khoan nhượng với tệ nạn tham nhũng, lãng phí, biến chất, tha hóa, suy đồi đạo đức, lối sống, tự diễn biến, tự chuyển hóa...trong một bộ phận cán bộ đảng viên. Điều đó cũng cho thấy, tinh thần Nghị quyết Đại hội Đảng lần thứ XII và các nghị quyết về xây dựng và chỉnh đốn Đảng đã đi vào cuộc sống, đang lan tỏa những giá trị thiết thực được nhân dân hưởng ứng nhiệt tình.
Đọc tiểu thuyết Tơ Vò, chúng ta thêm tin tưởng trong cuộc chiến chống "giặc nội xâm" tham nhũng, lãng phí và cơ hội chính trị do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo, một khi "lò" đã nóng, kiểm soát và giám sát tốt quyền lực được nhân dân đồng lòng thì "củi tươi" cũng phải cháy và không còn chỗ cho tình trạng “trên nóng, dưới lạnh”...
Vương Xuân Nguyên/Khỏe 365
