Tô Ma Lạt là một trong những người thị nữ nổi tiếng nhất trong triều đại Mãn Thanh. Những nghiên cứu về triều đại Mãn Thanh cho thấy, bà sinh năm 1615, trong một gia đình Mông Cổ nghèo. Tên thật của bà là Tô Mạt Nhi hoặc Tô Mạt Nhĩ, theo tiếng Mông Cổ nghĩa là "cái túi làm bằng lông thú".
Năm bà khoảng 10 tuổi, Tô Ma Lạt lọt mắt xanh của quản gia ở phủ bối lặc Bát Nhĩ Tề Cát Đặc Bố, sau đó được chọn làm thị nữ, theo hầu Nhị Cách cách Mộc Bố Thái, người sau này trở thành Hiếu Trang Hoàng Thái Hậu.
Tuy xuất thân từ con nhà nông, nhưng Tô Ma Lạt lại rất thông minh. Chỉ một thời gian ngắn sau khi vào phủ bối lặc, bà đã có thể nói thông viết thạo cả tiếng Hán và tiếng Mãn. Đặc biệt hơn, nét chữ của bà “đẹp như in”, tới mức bà được chọn làm người dạy chữ chính cho vua Khang Hy.
Không chỉ thông minh, bà còn rất khéo tay, nhất là may vá. Bà là người tạo nên những nguyên mẫu gốc cho các bộ lễ phục quý giá của hoàng thất nhà Thanh. Từng đường kim, mũi chỉ cho đến họa tiết trang phục, tất cả đều được bà làm hoàn hảo và tỉ mỉ.
Chính nhờ tài năng, bà rất được hoàng thất trọng dụng. Dù vậy, Tô Ma Lạt cũng không hề tỏ ra kiêu ngạo. Bà từng từ chối lời ngỏ ý muốn nâng cấp bậc của Hiếu Trang Thái hậu vì muốn được hầu hạ chủ nhân.
Trong suốt 80 năm sống trong cung điện, Tô Ma Lạt từ một thị nữ theo hầu, bà trở thành một người khiến cả Hoàng đế cũng kính trọng. Hiếu Trang Thái Hậu luôn coi Tô Ma Lạt như ruột thịt, không để ý đến xuất thân tầm thường của bà. Suốt 60 năm, cả hai đều chưa từng rời nhau nửa bước.
Khang Hy Hoàng đế từng gọi Tô Ma Lạt một tiếng "ngạch nương" (mẫu thân), hay Hoàng đế Thuận Trị sau này cũng luôn giữ lễ khi nói chuyện với bà. Những điều đó đủ cho thấy thân phận của bà khác xa những thị nữ khác ở trong cung.
Năm Khang Hy thứ 26 (1687), Hiếu Trang Hoàng Thái Hậu qua đời, khi đó Tô Ma Lạt đã bước sang tuổi 70. Tuổi cao, thêm vào đó là sự mất mát quá lớn khiến bà đổ bệnh. Lo lắng cho "ngạch nương", Khang Hy Đế đã giao thập nhị a ca Dận Đào, khi đó mới 3 tuổi, cho bà nuôi nấng.
Theo quy định của nhà Thanh Mãn Thanh, chỉ những thê thiếp cấp bậc Tần trở lên mới đủ tiêu chuẩn để nuôi dưỡng hoàng tử, điều này cho thấy trong lòng Khang Hy, Tô Ma Lạt rất được trọng dụng.
Báo đáp lại "ân huệ" đặc biệt này của Hoàng đế, bà hết mực yêu thương, nuôi dưỡng cho hoàng tử. Nhờ sự chăm sóc, dạy bảo tận tình của Tô Ma Lạt, Đào Dận mau chóng trưởng thành, nhiều lần tham gia giải quyết việc chính sự. Tuy nhiên, trong khi nhiều huynh đệ khác bị cuốn vào cuộc chiến giành ngai vị, Đào Dận không một chút tơ tưởng. Cũng chính vì vậy, ông đều được Khang Hy và Ung Chính hết sức trọng dụng.
Năm Khang Hi thứ 44 (1705), Tô Ma Lạt bất ngờ đổ bệnh nặng, đi tiểu ra máu, không thể ăn uống. Khi ấy, Khang Hi đang đi tuần ở phía bắc, nghe tin ngạch nương của mình qua đời, lập tức dặn dò các Hoàng tử: "Bà nội có chuyện, nhớ giữ lại thêm 7 ngày mới được nhập liệm". Mục đích của ông là muốn được nhìn mặt bà lần cuối.
Để báo đáp cho sự cống hiến của Tô Ma Lạt, Hoàng đế Khang Hy đã quyết định tự lo liệu tang sự, thậm chí để tang cho bà. Ngày chôn cất Tô Ma Lạt, không chỉ Hoàng đế Khang Hy mà nhiều công chúa, hoàng tử và những người khác trong cung đều rơi nước mắt thương tiếc. Tô Ma Lạt có lẽ là cung nữ duy nhất trong lịch sử làm được điều này.
Linh cữu của Tô Ma Lạt được đặt ở gần linh cữu Hiếu Trang Thái Hoàng thái hậu tại điện Tạm An Phụng để chủ tớ được đoàn tụ. Đến khi Ung Chính lên ngôi, ông quyết định sửa điện Tạm An Phụng thành Chiêu Tây lăng. Ngoài việc xây lăng mộ cho Hiếu Trang Thái Hoàng thái hậu, ông còn ra lệnh xây mộ cho Tô Ma Lạt cô ở gần đó. Việc xây mộ cho Tô Ma Lạt cô cũng mất đến 5 tháng mới hoàn thành.
Tài hoa, được trọng dụng và kính trọng , thế nhưng, khi còn sống Tô Ma Lạt lại có một thói quen khiến nhiều người đời sửng sốt. Bà là người duy nhất chưa từng một lần tắm rửa. Chỉ có duy nhất đêm Giao thừa, người ta mới thấy bà sử dụng chút nước để lau thân thể và uống sạch chúng sau đó. Đặc biệt, bà không hề sử dụng thuốc thang dù bị có bị bệnh, thế nhưng, bà vẫn sống thọ đến gần 90 tuổi. Ngày nay, câu chuyện về cung nữ Tô Ma Lạt vẫn được người đời lưu truyền.
Mộc Miên (T/h)
