Ukraine: Bài học đắt giá cho sự lệ thuộc

Đó là nhận định của giáo sư Pierre Terzian, giám đốc công ty tư vấn năng lượng Pétrostratégies, trong bài "Cuộc khủng hoảng năng lượng Ukraina" đăng trên báo Le Monde số ra ngày 1/4/2014.

Theo giáo sư Terzian, vụ chính biến hôm 22/2 tại Kiev xảy ra vào lúc Ukraine đang mất đi tầm quan trọng của một hành lang năng lượng chủ yếu đối với Châu Âu và Nga. Trong suốt hai thập kỷ, đất nước này là nơi 80\% lượng khí đốt của Nga cung cấp cho Châu Âu bắt buộc phải đi qua. Nhưng ngày nay, những đường ống dẫn khí đốt vòng tránh Ukraine đã được thiết lập. Ngược lại, Ukraine luôn bị lệ thuộc vào dầu khí Nga và luôn gặp khó khăn trong việc thanh toán chi phí năng lượng khoảng 14,58 tỷ USD một năm.

Ukraine là nguyên nhân xảy ra 2 cuộc khủng hoảng khí đốt vào tháng 1/2006 và tháng 1/2009, khiến cho Châu Âu bị cắt mất nguồn khí đốt ngay trong mùa đông. Do Kiev chưa chịu thanh toán, tập đoàn Gazprom đã ngưng giao hàng và Ukraina bèn chuyển sang dùng khí đốt dành cho Châu Âu. Điều này khiến Gazprom cúp toàn bộ nguồn khí đốt chạy qua lãnh thổ Ukraine.

Đã nhiều lần các tập đoàn khí đốt Châu Âu và Gazprom đề nghị Kiev tách biệt các đường ống dẫn khí cho châu Âu và cho tiêu dùng nội địa, nhưng phía Ukraine vẫn từ chối. Rốt cuộc 4 tập đoàn châu Ấu (2 của Đức, 1 của Hà Lan và 1 của Pháp) đã liên kết với Gazprom xây dựng hai đường ống của hệ thống Nord Stream. Hệ thống dài 1.224 km này dẫn thẳng khí đốt từ Nga đến miền Bắc nước Đức, cung ứng 33 nghìn tỷ mét khối khí đốt/năm (33Gm3/năm), cộng với 16 nghìn tỷ m3/năm (16 Gm3/năm) của đường ống Blue Stream đi qua Biển Đen.

Thật ra các mạng lưới trên chưa hoàn chỉnh và 1/3 số điểm kết nối hiện bị tắc nghẽn vì một số lý do. Nhưng các công ty Nga và Châu Âu cũng đang nỗ lực thành lập South Stream, một đường ống dẫn khí dài 2.380 km vòng tránh Ukraine về phía nam, nối vùng Novorossiisk của Nga với Bulgaria qua Biển Đen. Nếu hệ thống này đạt công suất thiết kế  63Gm3/năm vào năm 2019, việc dẫn khí đốt Nga qua Ukraine có thể trở thành quá khứ.

Nhưng Kiev lại không thể bỏ qua Nga, nước đang cung cấp 55-65\% nhu cầu khí đốt và 2/3 nhu cầu dầu lửa của Ukraine. Cũng khó thể hình dung việc các công ty Châu Âu bán khí đốt cho Ukraine với giá rẻ hơn Gazprom. Đó là chưa kể phải mất nhiều năm để xây dựng được các cơ sở hạ tầng vô cùng tốn kém.

Ukraine luôn đối mặt với thực tế phũ phàng này, bất kể lãnh đạo là ai. Liên minh Châu Âu hứa cho Ukraine vay 10,9 tỷ euro, Quỹ Tiền tệ Quốc tế cho vay thêm số tiền tương đương và Mỹ cấp đảm bảo tín dụng trị giá 1 tỷ USD. Nhưng về lâu về dài, không một nước nào trả thay cho Ukraine  hóa đơn 8,7 tỷ euro/năm tiền khí đốt và 5,8 tỷ euro/năm tiền dầu lửa. Gazprom đã thông báo cho Ukraina tăng giá khí đốt từ ngày 1tháng 4 năm 2014. Tính ra, Ukraine (và những người ủng hộ Ukraine ở Châu Âu) sẽ phải trả thêm 2,18 tỷ euro. Nga đã buộc Ukraine phải trả giá.

Ukraina đã giảm lượng tiêu thụ khí đốt tới 50\%, nhờ giảm được nạn ăn cắp và suy thoái kinh tế. Kiev hy vọng phát hiện được các nguồn dầu khí mới, nhờ đó giảm lệ thuộc vào Nga. Nhưng khốn nỗi đa số trữ lượng khí đốt lại nằm ở bán đảo Crimea. Chính vì vậy mà Kiev đành phải dùng "hạ sách" mất lòng dân là tăng giá khí đốt, một trong những đòi hỏi của IMF.

Giáo sư Pierre Terzian cho rằng việc dẫn đến tình trạng phá sản hiện nay là do Ukraine đã quá dựa vào vị trí địa chiến lược, ỷ lại vào trung chuyển khí đốt, việc cho thuê căn cứ Sevastopol và viện trợ phương Tây…Nga đã để cho tình hình ngày càng tồi tệ để lợi dụng một khi chín muồi như hiệp định đã ký với Tổng thống bị lật đổ Yanukovich. Theo ông, Châu Âu cũng chịu một phần trách nhiệm khi làm ngơ trước vấn nạn tham nhũng ở Ukraina. Nhất là EU đã buộc Ukraine (cũng như những quốc gia Liên Xô cũ khác) phải lựa chọn: hoặc hợp tác với Châu Âu hoặc nhận lời tham gia Liên minh thuế quan do Nga đề nghị. Trong khi đó, không một nước nào thuộc Liên Xô cũ có thể cắt đứt quan hệ với Nga.