Tìm “thủ phạm” gây bệnh hiếm gặp lần đầu xuất hiện ở Việt Nam

Bước đầu xác định chị C. bị giảm tế bào máu ngoại biên, nhiễm trùng nặng, gan, thận bị tổn thương… Nhận thấy sự nguy cấp, bệnh viện gửi mẫu bệnh phẩm sang phòng Ký sinh trùng (khoa Thú y, đại học Kasetsart, Thái Lan) xét nghiệm. Kết quả cho thấy, bệnh nhân mắc phải loại trùng roi có tên Trypanosoma evansi.

Chị B.T.C. (SN 1977, ngụ tại ấp 5, xã Thạnh Phú, huyện Vĩnh Cửu, tỉnh Đồng Nai), hiện đang làm công nhân may cho công ty Chang Shin tỉnh Đồng Nai. Giữa tháng 2/2015, chị C. về Đắk Lắk thăm gia đình. Ở đó, hàng xóm đều nuôi bò, lợn, gà. Đầu tháng 3, chị C. bỗng sốt cao 39,5 độ C, kèm lạnh run và nhức đầu, nước tiểu vàng. Cơn sốt kéo dài liên tục hơn nửa tháng, dù chị đã chữa trị tại nhiều bệnh viện nhưng bệnh vẫn không dứt.

Vào những ngày đầu mới bị bệnh, chị C. đi mua thuốc hạ sốt về nhà tự điều trị. Sau một tuần liền uống thuốc nên bệnh tình chị C. dần thuyên giảm. Nhưng, uống thuốc xong thì tay và chân chị tự dưng nổi ban trở lại. Đến ngày thứ bảy, chị C. tới bệnh viện Đa khoa tỉnh Đắk Lắk để tái khám. Tại đây, các y bác sỹ chẩn đoán là bị nhiễm siêu vi nên cho điều trị ngoại trú. Sau khi uống thuốc, cơn sốt “hạ hỏa” được ba ngày. Nhưng sau đó, chị C. bị sốt lại và chuyển sang điều trị ở phòng mạch tư, nhưng bệnh vẫn không giảm.

Đến ngày bệnh thứ 17, ngoài biểu hiện sốt, chị còn bị đau khớp hai gối, nên được đưa về bệnh viện Đa khoa tỉnh Đồng Nai. Quá trình theo dõi, các bác sỹ nghi bệnh nhân bị nhiễm giun chỉ cấp, nên ngày 18/3 đã chuyển lên bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM . Tại đây, chị C. được các y bác sỹ tiến hành kiểm tra toàn diện. TS.BS. Nguyễn Văn Vĩnh Châu, Giám đốc bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TP.HCM, người trực tiếp theo dõi và điều trị cho bệnh nhân C. cho biết: “Các xét nghiệm cho thấy bệnh nhân bị tổn thương gan, giảm tế bào máu ngoại biên và nhiễm trùng nặng. Phết máu ngoại biên và phết tủy xương soi đều thấy hình ảnh một loài trùng roi di động”.

“Loại trùng roi gây bệnh trên người chỉ từng ghi nhận ở châu Phi, như loài Trypanosoma brucei gây bệnh ngủ cho người sau khi bị loài ruồi có tên Glossina (còn gọi là ruồi Tsetse) mang mầm bệnh cắn. Hoặc loại trùng roi khác ở Nam Mỹ, có tên Trypanosoma cruzi gây bệnh Chagas. Người mắc bệnh sẽ bị các biến chứng ở hệ tiêu hóa và tim mạch như phì đại thực quản, phì đại đại tràng, bệnh cơ tim, suy tim; thậm chí chết đột ngột do loạn nhịp tim, ngưng tim. Thế nhưng, trong trường hợp này bệnh nhân cho biết, chưa từng đi châu Phi hay Nam Mỹ”, bác sỹ Châu cho biết thêm.

Ngay lập tức, bệnh viện Bệnh Nhiệt đới đã mời các chuyên gia về ký sinh trùng đến hội chẩn. Dựa vào chi tiết bệnh nhân từng về quê, xung quanh nhà có nuôi trâu, bò và có nhiều chuột, các bác sỹ nghĩ tới loài trùng roi mang tên Trypanosoma evansi. Lâu nay, những loài Trypanosoma chủ yếu gây bệnh trên các loài động vật. Y học thế giới có ghi nhận, một số trường hợp hiếm hoi gây bệnh cho người. Tại Việt Nam, từ hàng chục năm nay các cơ quan thú y khu vực phía Bắc đã ghi nhận Trypanosoma evansi gây bệnh cho trâu, bò, chủ yếu nhiễm qua đường máu do các loại ruồi, muỗi hút máu từ trâu, bò bệnh rồi truyền cho trâu, bò khỏe mạnh.

Song song với việc gửi mẫu bệnh phẩm sang phòng Ký sinh trùng, khoa Thú y, đại học Kasetsart của Thái Lan xét nghiệm tìm thủ phạm gây bệnh, bệnh viện Bệnh Nhiệt đới đã điều trị tích cực cho bệnh nhân bằng các loại thuốc kháng nấm. Ngày 31/3, kết quả xét nghiệm sinh học phân tử (PCR) từ Thái Lan đã định danh chính xác tên loài ký sinh trùng trong cơ thể chị C. chính là trùng roi Trypanosoma evansi. “Đây là ca Trypanosoma evansi gây bệnh trên người đầu tiên ở Việt Nam được báo cáo. Xác định chính xác tên loài trùng roi gây bệnh, bệnh nhân đã được truyền thuốc vào tĩnh mạch liên tục tám ngày và biểu hiện sốt đã giảm ngay trong 24 giờ đầu tiên. Hiện bệnh nhân C. đã qua cơn nguy kịch và được xuất viện cách đây vài ngày”, bác sỹ Châu thông tin.

Được biết, trùng roi Trypanosoma evansi thuộc dạng chỉ ký sinh trong máu, chủ yếu ký sinh trên động vật như chuột, ngựa, trâu, bò; rất hiếm khi xuất hiện trên người. Bác sỹ Nguyễn Ngọc Quỳnh, Trưởng khoa Xét nghiệm huyết học, bệnh viện 115 (TP.HCM) cho biết: “Ở các nước châu Á, thỉnh thoảng cũng xuất hiện vài ca trùng roi Trypanosoma evansi “di cư” sang người. Năm 1970 tại Việt Nam khi xảy ra dịch hạch, một bệnh viện phía Bắc có gửi mẫu bệnh phẩm của bệnh nhân bị rối loạn tâm thần, sốt cao liên tục cho đại học Y Dược TP.HCM định dạng “thủ phạm”. Và cuối cùng, trùng roi Trypanosoma evansi được xác định. Tuy nhiên, lúc đó, thực tế không thấy người mắc bệnh, không tìm hiểu rõ được bệnh cảnh, mà chỉ nhận mẫu bệnh phẩm”.

“Trường hợp ở  bệnh viện Bệnh Nhiệt đới là ca đầu tiên được báo cáo, và bệnh nhân hoàn toàn ở trong nước. Về động vật trung gian truyền bệnh, tôi nghĩ nhiều đến “đồng phạm” bọ chét hơn là loài ruồi. Ruồi ở Việt Nam không có vòi nhọn để chích, hút máu như loài ruồi Glossina ở châu Phi, mà mầm bệnh chỉ dính vào cơ thể chúng khi tiếp xúc với phân, vết thương và việc truyền bệnh thông qua cơ chế đó. Trong khi, để truyền bệnh từ trâu, bò nhiễm trùng roi Trypanosoma evansi sang người, thì buộc động vật trung gian phải cắn, chích giữa trâu, bò bệnh với người. Bọ chét có thể hút máu từ động vật rồi đốt sang người, và đây cũng là loài từng gây dịch hạch ở Việt Nam, nên có thể nghĩ nhiều đến bọ chét hơn”, bác sỹ Quỳnh nói thêm.

GS.BS. Trần Vinh Hiển, nguyên Chủ nhiệm bộ môn Ký sinh trùng, đại học Y Dược TP.HCM cho biết: “Trùng roi Trypanosoma evansi thuộc dạng chỉ ký sinh trong máu, chủ yếu ký sinh trên động vật như chuột, ngựa, trâu, bò; rất hiếm khi xuất hiện trên người. Trâu, bò mắc bệnh thể cấp tính thường sốt cao 41 - 41,7oC, với các triệu chứng thần kinh như ngã quỵ, kêu rống, đi vòng tròn và sẽ chết sau 7-15 ngày mắc bệnh. Ở thể mạn tính, các triệu chứng nhẹ hơn và bệnh kéo dài từ 1 - 2 tháng, con vật ngày càng gầy, niêm mạc mắt vàng nhạt hay sẫm, chảy nước mắt. Sức khỏe suy yếu dần, kém ăn, đột ngột sốt cao, bụng trướng to rồi tử vong. Tỷ lệ mắc trên trâu, bò từ 7-30\%, trong đó tỷ lệ trâu, bò chết chiếm 6-20\%”.

Theo các chuyên gia y tế, trùng roi sinh sản tại nơi xâm nhập, rồi phát tán theo đường máu, cuối cùng xâm nhập vào hệ thần kinh trung ương, vào dịch não tủy. Người bệnh sốt liên tục hoặc sốt không đều. Trước khi chuyển sang giai đoạn màng não - não, người bệnh có thể gặp các dấu hiệu thần kinh như nhức đầu - nhất là khi sốt, rối loạn cảm giác, cảm giác kiến bò, mất ngủ, bực bội, tăng cảm giác đau... Nếu không được điều trị, người bệnh có thể tử vong. Vì là bệnh hiếm gặp ở Việt Nam nên các thuốc điều trị đặc hiệu thường khó tìm. Bệnh nhân  C. may mắn đáp ứng tốt với điều trị và hiện tại vẫn được theo dõi sức khỏe định kỳ.

GS.BS. Trần Vinh Hiển cho biết thêm: “Đây là bệnh hiếm gặp nên cần phải nghiên cứu xem loài này chỉ thích nghi ở một vài cơ địa người nào đó hay chúng bắt đầu thích nghi được ở cơ thể người. Có những loại nấm hay ký sinh trùng của thú vật có thể thích nghi vào người khi cơ địa người đó có thay đổi về miễn dịch học hoặc theo thời gian. Khi nhiễm trùng roi, thời gian ủ bệnh thường âm thầm, có thể kéo dài từ 10-20 ngày”.