Kh? thanh gươm vừa nguộ? thì anh em T’D?a, T’D?êng vứt xuống sông. Và họ đưa ra lờ? nguyền “A? có được thanh gươm sẽ có thể hô phong hoán vũ”.
Từ trung tâm TP. Ple?ku (G?a La?), xuô? về hướng Đông Nam khoảng 60km, vượt qua đèo Chư Sê, một vùng đồng bằng g?ữa cao nguyên hùng vĩ h?ện ra. Sau kh? công trình thuỷ lợ? Ayun Hạ hoàn thành, nơ? đây đã trở thành một đồng bằng thứ th?ệt vớ? hơn 13 nghìn ha ruộng lúa nước.
Làng Plơ? ơ?.
Lọt g?ữa mênh mông ruộng nước và lúa ấy là ngọn nú? Chư Tao Yang, chứa trong lòng một huyền thoạ?, một sự k?ện văn hoá tín ngưỡng: Cây gươm thần của Pơ Tao A Pu?, tức vua lửa. Thanh gươm được cất rất kỹ trong hang, phần lớn là... chưa a? được thấy, ngoạ? trừ vua.
Về vớ? làng Plơ? Ơ?
Làng Plơ? Ơ?, xã Ayun Hạ nằm sát ngay bên dòng sông chính của thuỷ đ?ện Ayun Hạ, công trình được xem là lớn nhất ở Tây Nguyên. Men theo tr?ền đê dọc sông Ayun, chúng tô? đến d?nh cơ của vua lửa S?u A Luynh đã mất cách đây hơn 10 năm.
Đó là một căn nhà sàn nhỏ mang đậm chất của đồng bào Tây Nguyên. Xung quanh nhà được bứng bằng gỗ, má? lợp tôn. Phía ngoà? h?ên nhà treo mấy bộ xương hàm lợn, sừng bò rừng trông khá bí h?ểm. Chúng tô? đến đúng vào thờ? đ?ểm g?ữa trưa nhưng cả làng vắng hoe vắng hắt. Th? thoảng gặp một và? đứa trẻ nước da đen cháy mặt mày nhem nhuốc đang chơ? tha thẩn dọc bờ sông. Hỏ? thăm, bọn trẻ nó? t?ếng k?nh lơ lớ cho b?ết g?à làng đ? nương, trưởng thôn cũng đ? nương, muốn gặp thì tố? mịt hoặc sớm ma? đến.
Chúng tô? đợ? họ và đ? dọc bờ sông Ayun Pa, một số phụ nữ dân tộc Mường, Mông ở phía Bắc d? cư vào lập ngh?ệp đang chăm chắm g?ặt đồ dướ? rệ sông hỏ? vớ? theo: "Đến tìm h?ểu về vua lửa ở làng Plơ? Ơ? hả?". Trò chuyện được một lúc họ nó?: "Bản thân dòng sông này cũng chứa đựng một câu chuyện huyền thoạ? về tình yêu".
Chuyện kể rằng, hàng nghìn năm trước đây, chàng tra? ngườ? J’ra? tên Pa yêu thương cô gá? cùng dân tộc mình là Ayun. Nhà Pa rất nghèo, không đủ sính lễ để hỏ? nàng Ayun, g?a đình Ayun phản đố? quyết l?ệt. Họ vẫn lén lút hẹn hò và gặp nhau vào mỗ? đêm khuya nơ? đầu nguồn con sông rồ? đem lờ? thề thốt.
Tình yêu của họ dù mãnh l?ệt cũng không thể thắng được tục lệ đã tồn tạ? hàng nghìn năm nơ? mảnh đất họ s?nh sống. Thất vọng, Pa đã trẫm mình xuống sông. Ayun nghe t?n cũng g?eo mình xuống dòng sông chết theo. Nơ? họ trẫm mình là nơ? ha? dòng sông Ba và sông Ayun hợp nhau tạo thành một con sông lớn được gọ? là sông Ayun Pa.
Nghe kể chuyện vua lửa
Ch?ều tố? chúng tô? đến nhà Phó Chủ tịch xã Ayun Hạ, ông Rơ Ma Thuyn. Ông Thuyn kể rằng: Ông vốn s?nh ra lớn lên ở đây từ nhỏ, nhưng chưa bao g?ờ ông thấy vua lửa là ngườ? g?àu có cả. Kh? ông còn sống, dân làng vẫn g?úp ông làm nương, làm rẫy. Bây g?ờ, dù ông đã chết, nhưng vợ ông cùng các con đều phả? lên nương để làm lấy lúa ăn.
Vợ con vua bây g?ờ vẫn trông vào 3 sào lúa, 1 ha rẫy trồng ngô. Cuộc sống chật vật từ m?ếng ăn chật vật đ?. Lên rẫy, là một công v?ệc đã gắn vớ? họ kể từ kh? lọt lòng. Thực chất vua lửa là một danh h?ệu tượng trưng cho thần quyền và tự phong chứ chưa bao g?ờ là một chức dịch hay được hưởng lương.
Đem vấn đề này trao đổ? vớ? T?ến sĩ sử học Nguyễn Thị K?m Vân, Trưởng phòng Văn hóa, Sở Văn hóa Thể thao và Du Lịch tỉnh G?a La?, bà Vân kể: Đến đờ? Pơ Tao A Pu? thứ 11 là S?u At thì ngườ? Pháp bắt đầu đặt chân lên cao nguyên gần vớ? sự k?ện g?áo sĩ ngườ? Pháp Cucnot đưa l?nh mục M?chel và Puelos lên Kon Tum mở đường cho sự xâm lược của ngườ? Pháp lên vùng cao. Và v?ệc đầu t?ên là họ kết thân vớ? những tộc trưởng có thế lực và đặc b?ệt là vua lửa.
Theo TS. Vân, S?u At có một ngườ? g?úp v?ệc là A Ma Ju. Trong một lần đến sông H?nh (Phú Yên) không may con vo? của ông bị đứt xích, phá rẫy của ngườ? K?nh. Những ngườ? K?nh đã bắt cả vo? và ngườ? đưa về sông Cầu để Pháp xét xử. V?ên quan ngườ? Pháp ra đ?ều k?ện sẽ cho Ju về nếu ông sắp xếp để họ được gặp vua lửa.
Đến ngày hẹn, S?u At cho làm gà và mở rượu ghè đón khách như phong tục của ngườ? J’ra?. Nhưng cả buổ? đó, v?ên quan Pháp chỉ đò? được xem thanh gươm thần, cố ý lấy cho bằng được để thực h?ện âm mưu thu phục các dân tộc Tây Nguyên.
Chuẩn bị t?ệc rượu cho lễ hộ? của làng.
Hành động của ngườ? Pháp đã làm ngườ? J’ra? nổ? g?ận, đám thanh n?ên đã rút gươm chém đứt đầu v?ên quan Pháp. Lính Pháp từ Tuy Hòa đã t?ến hành bao vây và bắt vua lửa về g?am tạ? nhà g?am Sông Cầu và tàn phá các làng của xã A Yun Hạ.
Để cứu vua, 6 thanh n?ên tham g?a vào vụ v?ệc là A Bô, Djon, Blen, Chon, Đăm Đoa và Đăm Aloa đã ra chịu nộp mạng. Ngườ? Pháp đã g?ết 6 thanh n?ên J’ra? ưu tú này tạ? chân cầu Rơ?.
Thá? độ bất hợp tác của vua lửa S?u At và cá? chết thảm khốc của thanh n?ên J‘ra? đã tác động mạnh đến tâm lý và tình cảm của ngườ? dân các dân tộc Tây Nguyên. Sau này S?u At cùng vớ? những vị vua kế tục ông đã tổ chức các cuộc d? dân, lập căn cứ chống Pháp. Và quân Pháp đã phả? l?ên tục mở các ch?ến dịch dùng hàng t?ểu đoàn chống lạ? lực lượng của các Pơ Tao A Pu? vào năm 1904.
Đã có thờ? các vua lửa tạo cho mình vị trí thủ lĩnh có thế lực và được nhà Nguyễn co? như những ph?ên quốc ngang hàng vớ? các nước Chân Lạp, Nam Chưởng, Vạn Tường vớ? cá? tên Hỏa Xá mà “thủ đô” chính là thung lũng Ayun Pa ngày nay. Nhưng những “vương quốc” này chưa kịp hình thành đã tan rã, cùng vớ? sự b?ến động của lịch sử. Sự h?ện d?ện của những Pơ Tao A Pu? cuố? cùng chỉ còn lạ? ý nghĩa như những thầy cúng cao tay.
Truyền thuyết về k?ếm thần
Nhà thơ Văn Công Hùng, Ủy v?ên thường trực Hộ? nhà văn V?ệt Nam, một ngườ? đã có thờ? g?an t?ếp xúc vớ? vua lửa kể rằng, trong ký ức của ngườ? J’ra?, qua bao nh?êu thế hệ vẫn còn đọng lạ? những hình ảnh khủng kh?ếp. Năm ấy, hạn hán kéo dà?, sông Pa, sông A Yun và các nguồn nước hoàn toàn cạn k?ệt, cây rừng không mọc nổ?. Ngườ? J’ra? phả? đào g?ếng lấy nước ăn. Các loạ? thú rừng cùng kéo đến g?ếng uống nước… Không còn gì để ăn, ngườ? ta phả? lấy cây mục chấm mật ong ăn qua ngày, lấy hạt cây Le nấu thành cơm ăn thay gạo…
Và Pơ Tao A Pu? xuất h?ện cùng vớ? truyền thuyết về cây gươm thần có thể hô phong hoán vũ do anh em T’D?a, T’D?êng rèn từ một hòn đá ở nú? Hàm Rồng, một m?ệng nú? lửa tạm ngừng hoạt động nằm cách trung tâm TP Ple?ku về phía Nam khoảng chục cây số. Nhưng kh? rèn xong, thanh gươm cứ đỏ rực, không chịu nguộ?, nhúng vào ghè ghè cạn, nhúng xuống suố? suố? khô, nhúng xuống sông sông hết nước... cuố? cùng ngườ? ta phả? nhúng bằng máu các nô lệ.
Kh? thanh gươm vừa nguộ? thì anh em T’D?a, T’D?êng vứt xuống sông. Và họ đưa ra lờ? nguyền “A? có được thanh gươm sẽ có thể hô phong hoán vũ”. Hay t?n, các bộ tộc ngườ? trong khu vực đều xuống sông lặn tìm thanh gươm. Một dân chà? ngườ? K?nh lặn được thanh gươm. Từ dướ? nước ông nhô ngườ? và g?ơ thanh gươm lên thì ngườ? Jra? g?ật được lưỡ? gươm, ngườ? Lào g?ật được chuô? gươm, còn ngườ? K?nh g?ữ vỏ gươm. Và yếu tố bản địa của "thanh gươm thần" được nh?ều tộc ngườ? khác nhau công nhận. Vua lửa và k?ếm thần là một báu vật cha truyền, con nố?. Do vậy, ngoà? làng Plơ? Ơ?, không nơ? nào có được.
(Còn t?ếp…)
Theo VTC
