Chuyện nhà khoa học trẻ ở nhà thuê, làm nghiên cứu với tâm thế "kẻ làm thuê" trong môi trường học thuật, rồi tất yếu đưa Việt Nam thành "đất nước gia công" đã được nhắc tới tại buổi đối thoại giữa các nhà khoa học với Chính phủ cuối tuần qua.
 |
| GS Nguyễn Hữu Việt Hưng, người vừa giành giải thưởng Tạ Quang Bửu 2013. |
"Không có nhà bố mẹ thì không biết ở đâu"
Trong buổi đối thoại giữa Bộ Khoa học Công nghệ với các nhà khoa học sau lễ trao giải thưởng Tạ Quang Bửu ngày 17/5, một trong những chủ đề được đề cập đến nhiều nhất chính là chính sách đãi ngộ và thu hút các nhà khoa học.
GS Ngô Việt Trung, nguyên Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam nói rằng, khó khăn lớn nhất đối với các nhà khoa học trẻ hiện này chính là chỗ ở.
“Chúng ta có chính sách xây dựng nhà ở cho sinh viên, xây dựng nhà ở cho công nhân, nhưng tôi thấy rất lạ là không có chính sách xây dựng nhà ở cho các cán bộ giảng dạy, các nhà nghiên cứu ở các viện, trường?” - ông đặt câu hỏi.
GS Nguyễn Hữu Việt Hưng, một trong 2 người đầu tiên nhận giải thưởng Tạ Quang Bửu, chia sẻ cụ thể hơn.
Ông nói: "Thời của tôi, được giữ lại trường là một vinh dự tột bậc và không có bất cứ ai từ chối. Tuy nhiên, giờ đây, số người từ chối cái gọi là vinh dự đó khá nhiều... Rõ ràng, tiền lương và đãi ngộ các nhà khoa học không duy trì được cuộc sống của họ và gia đình”.
“Mới tốt nghiệp đại học thì thường lương được nhận là 2 triệu đồng. Tốt nghiệp xong tiến sĩ thì lương 3,5 triệu. Vì vậy, nếu như người đó không sinh ra ở Hà Nội, nghĩa là không có một cái nhà do bố mẹ để lại thì sẽ không biết cứ trú ở đâu”, GS Hưng dẫn chứng.
Theo GS Hưng, các quốc gia láng giềng đầu tư cho khoa học gấp nhiều lần Việt Nam. “Chúng ta cứ vỗ ngực là những người theo chủ nghĩa duy vật nhưng chúng ta lại muốn rằng, với đầu tư ít hơn họ hàng chục, hàng trăm lần mà lại muốn bằng như họ thì đó là cách nghĩ duy tâm”, GS Hưng nói.
“Tôi nghĩ rằng, một trong những đòi hỏi đầu tiên để có thể lôi kéo các bạn trẻ là phải sớm thay đổi chế độ tiền lương và đãi ngộ với các nhà khoa học”, GS Hưng kết luận.
Tâm thế kẻ làm thuê
Tuy nhiên, vị GS đầu ngành Toán học cũng khẳng định, với các nhà khoa học tiền rất quan trọng nhưng không phải là thứ quan trọng nhất:
“Quan trọng nhất là họ được bố trí vào vị trí làm việc phù hợp với sở trường của họ và được đối xử một cách văn minh. Nhiều nhà khoa học hiện nay có tâm thế cảm thấy mình là kẻ làm thuê chứ không phải làm chủ trong chính ngôi trường của mình”, GS Hưng nói.
Khi còn phải vật lộn trong cuộc sống "ở nhà thuê", đi làm trong tâm thế "kẻ làm thuê", thì con đường xây dựng nền tảng khoa học cơ bản cho một quốc gia còn..xa tít tắp.
"Quốc gia không có khoa học cơ bản có thể sẽ rơi xuống phạm trù của những quốc gia mà ở đó chỉ có những người làm công cho tư bản nước ngoài", GS Hưng bày tỏ.
Một quốc gia muốn tự cường, tự quyết định vận mệnh của mình, xác lập vị thế của mình trên trường quốc tế thì nhất định phải có những thành tựu trong khoa học cơ bản.
Đã tăng vốn điều lệ lên 500 tỷ đồng
 |
| Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân. |
Bộ trưởng Bộ Khoa học - Công nghệ Nguyễn Quân nói, thời gian vừa qua có nhiều ý kiến khác nhau về việc Việt Nam có nên tập trung cho nghiên cứu khoa học cơ bản nữa không hay là tập trung vào phát triển khoa học ứng dụng.
"Từ góc độ quản lý, Bộ xác định nghiên cứu cơ bản không thể tách rời khỏi hoạt động KH&CN nói chung đồng thời cũng không thiên vị hay coi nhẹ một lĩnh vực nào".
Dẫn chứng về sự quan tâm đầu tư của Nhà nước với nghiên cứu khoa học cơ bản, Bộ trưởng Quân nêu các ví dụ về chương trình quốc gia về nghiên cứu toán và thành lập Viện nghiên cứu Cao cấp về Toán, rồi xây dựng chương trình phát triển quốc gia ngành vật lý. Các lĩnh vực nghiên cứu cơ bản khác trong khoa học tự nhiên và các lĩnh vực do Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia (Nafosted) tài trợ cũng tăng.
“Quỹ này chủ yếu tài trợ cho nghiên cứu cơ bản với vốn điều lệ hàng năm là khoảng 200 tỷ đồng. Gần đây do nhu cầu tăng lên rất nhanh, nghiên cứu cơ bản đã có thành tựu đáng kể nên chúng tôi đã có đề xuất Thủ tướng nâng vốn điều lệ của quỹ lên 500 tỷ đồng”, ông Quân cho hay.
“Về thu nhập và đời sống, có thể sẽ có bước phát triển chậm hơn nhưng về lâu dài, chúng ta sẽ tiếp cận với thế giới, đối xử với các nhà khoa học như ở các nước phát triển và các nước lân cận, tránh tình trạng các nhà khoa học đang bị đối xử không được bình đẳng như trong các lĩnh vực khác như trong thời gian trước đây”, Bộ trưởng Quân khẳng định.
