Để "ấm trà Tử Sa" huyện thoại trở thành chiếc ấm đặc trưng của Bát Tràng và mang văn hóa gốm sông Hồng, nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn đã trải qua nhiều thất bại, tốn nhiều thời gian và tiền bạc trong suốt 2 năm.
“Nhất thủy, nhì trà, tam bôi, tứ bình, ngũ quần anh”, không phải ngẫu nhiên trong trà đạo chén trà và ấm trà lại giữ một vai trò quan trọng như vậy. Và để nói đến ấm pha trà, nhiều người không thể không gọi tên ấm trà Tử Sa.
Ấm trà Tử Sa vốn là một loại ấm pha trà có nguồn gốc từ vùng Nghi Hưng, tỉnh Giang Tô, Trung Quốc. Từ xa xưa, chiếc ấm này chuyên được vua chúa sử dụng. Rất nhiều người có sở thích trà đạo đã tốn nhiều tiền bạc và thời gian để có thể sỡ hữu một chiếc ấm Tử Sa
Ngày nay, người yêu trà đạo có thể dễ dàng sở hữu chiếc ấm huyền thoại này vì nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn ở làng gốm cổ Bát Tràng (Hà Nội) đã nghiên cứu sản xuất thành công.
Cơ duyên đến với chiếc ấm Tử Sa huyền thoại
Nghệ nhân Vương Manh Tuấn, sinh năm 1964, trú thôn 4, xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm, Hà Nội. Sinh ra trong một làng nghề làm gốm truyền thống, từ khi 3-4 tuổi, nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn đã được tiếp xúc với đất với gốm, để rồi khi lên 7-8 tuổi đã có thể kiếm tiền bằng nghề gốm.
Nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn |
Đến năm 14 tuổi, nghệ nhân Tuấn bắt đầu vào làm công nhân cho phân xưởng mỹ nghệ của Xí nghiệp Gốm sứ Bát Tràng. Sau khi tích lũy kinh nghiệm, đến năm 24 tuổi, nghệ nhân Tuấn đã mở được lò gồm cho riêng mình. Là một người con Bát Tràng cực kỳ đam mê với gốm sứ, nghệ nhân Tuấn đã giành nhiều thời gian để nghiên cứu về gốm, về đất. Ông đi đến khắp các làng nghề gốm sứ ở cả nước để tìm hiểu, nghiên cứu.
Chia sẻ với PV Tạp chí Đời Sống & Pháp Luật, nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn cho biết, chính tình yêu nghề, tình yêu gốm sứ Bát Tràng đã là động lực là cơ duyên đưa ông đến với ấm trà Tử Sa.
Theo nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn, ấm trà Tử Sa mặc dù xuất xứ từ Trung Quốc nhưng lại rất gần gũi với người Việt. Từ xa xưa, giới sành trà ở Việt Nam đã biết dùng và chơi loại ấm này.
Nếu như ấm trà Tử Sa Trung Quốc được làm từ đất Tử Sa ở Nghi Hưng (tỉnh Giang Tô), thì ấm trà Tử Sa Việt Nam được làm từ phù sa sông Hồng.
"Ấm trà Tử Sa Bát Tràng và ấm trà Tử Sa Trung Quốc khác nhau rất nhiều. Trong làng nghề gốm Trung Quốc người ta có sẵn mỏ đất riêng để tạo ra ấm trà Tử Sa. Việt Nam thì lại không có, chính vì thế nên mình phải kết hợp giữa nhiều nguồn đất khác nhau như Quế Quyển, Thổ Hà, Phù Lãng, Giếng Đáy cùng với một số nguyên liệu của làng Bát Tràng như phù sa sông Hồng để tạo ra chất liệu đất của dòng gốm Tử Sa", nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn chia sẻ.
Theo nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn, vào năm 2006 ông đã nghiên cứu và sản xuất thành công ấm trà Tử Sa. Để có thành tựu đó, ông đã phải mất 2 năm mầy mò nghiên cứu, đi khắp nơi để học hỏi, thậm chí sang cả Giang Tô (Trung Quốc) để tìm hiểu.
Người thợ ở Bát Tràng đang nâng niu từng chiếc ấm trước khi cho vào lò nung |
Nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn cho hay, để sản xuất một chiếc ấm trà Tử Sa hoàn chỉnh phải trải qua nhiều công đoạn. Mỗi công đoạn đều thể hiện sự kì công trong cách chế tác của người nghệ nhân. Ngoài ra, sự khác biệt về chất liệu, nhiệt độ nung và độ bóng so với các loại ấm khác cũng chính là điểm thể hiện giá trị và tính nghệ thuật cao của ấm Tử Sa.
Thời điểm đầu, nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn đã phải lặn lội xuống Quế Quyển (Hà Nam) để lấy đất, sau đó về pha chế, kết hợp với các loại đất khác để có độ dẻo, dai và đặc biệt chịu nhiệt lớn. Nhiệt độ để nung ấm trà Tử Sa phải đạt trên mức 1200 độ C. Và để tạo ra được loại đất chịu nhiệt lớn như vậy là cả một quá trình vất vả, tìm hiểu về chất đất, cách pha chế.
Theo Nghệ nhân Tuấn, ấm trà Tử Sa khi hoàn thành, ta dùng vật cứng gõ vào sẽ phát ra tiếng kêu rất thanh như chuông. Đặc biệt, khi pha trà bằng chiếc ấm này thì nước trà rất đẹp, có hương thơm và giữ nóng lâu. Nhắc đến sự đặc biệt của chiếc ấm trà Tử Sa, nghệ nhân Tuấn cho biết thêm: "Thứ nhất ấm Tử Sa khác với ấm men, sứ và khi đạt được sự nung chín, qua tay người sử dụng nhiều năm, nhiều lần thì chiếc ấm có tuổi, thì chiếc ấm sẽ chuyển bóng, lên một lớp mem bằng thời gian, bằng trà, bằng mồ hôi tay. Đó chính là sự quý giá và đặc biệt của chiếc ấm này".
"Ấm trà Tử Sa mang văn hóa của người Việt"
Sau khi thành công tạo ra được chiếc ấm trà Tử Sa, nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn vẫn không ngừng tìm tòi, học hỏi. Nếu như cách đây 14 năm, đất làm ấm trà Tử Sa được nghệ nhân sử dụng là đất từ làng nghề Quế Quyển (Hà Nam), thì đến nay, ấm trà Tử Sa được làm nguyên liệu ngay ở Bát Tràng, đó là bằng đất, bằng cát phù sa sông Hồng với tỷ lệ khoảng 40-50% nguyên liệu.
"Làng gốm Bát Tràng nằm bên bờ sông Hồng. Và cái quan trọng là mình đã tận dụng được, sử dụng được nguồn nguyên liệu có sẵn tại địa phương, đó mới chính là cái quý giá nhất của một làng nghề", nghệ nhân Tuấn chia sẻ.
Được biết, hiện nay tại Bát Tràng, ngoài nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn còn có rất nhiều nghệ nhân đã chế tác thành công ấm trà Tử Sa. Ấm Tử Sa tại đây có nhiều chủng loại khác nhau với giá thành từ vài trăm nghìn đến cả chục triệu đồng/bộ.
Một chiếc Ấm Trà Tử Sa có giá gần chục triệu đồng ở Bát Tràng |
Trong cuộc trao đổi với PV Tạp chí Đời sống & Pháp luật, nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn, ở Bát Tràng cũng có một số cơ sở nhập đất tại Giang Tô (Trung Quốc) về để làm ấm trà Tử Sa. Nhưng đối với ông, "giá trị lớn nhất của ấm trà Tử Sa Bát Tràng là nguyên liệu của địa phương, mang văn hóa của người Việt". Và để giữ gìn cái bản sắc riêng của ấm Tử Sa Bát Tràng cũng như gốm Bát Tràng, nghệ nhân luôn sử dụng cát và phù sa sông Hồng để làm gốm.
Khi PV bày tỏ lo ngại, trong xu thế hội nhập, nhiều người đang có xu hướng "chuộng ngoại", vậy ấm trà Tử Sa nói riêng và gốm Bát Tràng nói chung có mất được "chỗ đứng"? Nghệ nhân Vương Mạnh Tuấn khẳng định ấm trà Tử Sa Bát Tràng, gốm Bát Tràng đã có thương hiệu, mang văn hóa của Bát Tràng, văn hóa của dân tộc. Nói đến Bát Tràng là nói đến văn hóa gốm Bát Tràng, với làng nghề thủ công kết hợp. Cái giá trị cuối cùng là phục vụ đúng tiêu chí người sử dung, làm hài lòng người tiêu dùng, nắm được thị hiếu người tiêu dùng, giá thành phù hợp, giữ được truyền thống làng nghề, văn hóa trà của người Việt.
"Chưa bao giờ tôi băn khoăn, lo lắng về vấn đề đó. Trong quá trình sản xuất của mình, thấy mọi người vẫn yêu quý sản phẩm, thấy chất lượng sản phẩm của mình đã đạt được mong muốn của người tiêu dùng. Nên yên tâm về vấn đề đó, bởi đất nước nào cũng có văn hóa, làng nghề nào cũng có truyền thông, mình giữ được văn hóa của bản sắc trong truyền thống của làng nghề thì có gì phải ngại", nghệ nhân Tuấn chia sẻ.
| Nhắc đến hành trình để "đưa" ấm trà Tử Sa huyền thoại về Bát Tràng, nghệ nhân Tuấn chia sẻ: "Có vất vả, có tốn kém, phải trả giá, nhưng cơ duyên nhiều hơn là khó khăn, bởi có say mê có động lực thì cứ đi là đến". |
Hoàng Yên
