Đến Hòa Bình những ngày cận Tết, du khách sẽ được thưởng thức những món ăn được xếp vào hàng “kinh dị” nhất xứ Mường. Không chỉ có màu sắc “khó ưa” mà những món ăn này cũng không dễ ăn nếu không quen.
Món nậm pịa
Đầu tiên, phải kể đến món ăn được cho là “đệ nhất hôi” của xứ Mường có tên là nậm pịa. Đây cũng là một món ăn đặc trưng của dân tộc Thái ở khu vực Mai Châu (Hòa Bình). Nguyên liệu chính để chế biến món này là nội tạng của động vật. Trước đây, người dân nơi đây thường dùng nội tạng của lợn rừng làm nậm pịa. Ngày nay, người ta còn dùng cả nội tạng của: Trâu, bò, dê... Sau khi làm thịt con vật, người ta sẽ chọn phần ngon nhất như: Sụn, cuống tim, thịt nạc kèm theo thịt bạc nhạc và tiết. Tất cả nội tạng như: Lòng, tiết, tim gan, phèo, phổi được cho vào chiếc nồi to đem ninh nhừ.
Pịa chính là phần phân non nằm giữa đoạn ruột già và dạ dày. Để lấy được pịa chuẩn đòi hỏi người làm phải có kinh nghiệm. Khi mổ bụng động vật, người ta phải cẩn thận thắt chặt hai đầu ngăn cách với ruột già và dạ dày để chất tương bột trong ruột non không bị pha tạp.
Nậm pịa được xem là món ăn hôi nhưng cũng là đặc sản của người Mường. |
Theo ông Quách Tất Công (Hòa Bình) việc chế biến món nậm pịa khá phức tạp và mất nhiều thời gian: “Sau khi làm thịt con vật, người ta lấy xương của động vật đem ninh đến khi nhừ, chất tủy, dinh dưỡng cũng được tan ra, tiếp đó cho các loại nguyên liệu như: Sụn, thịt, phổi phèo vào nước dùng. Pịa sẽ được cắt thành từng khúc, cho các loại gia vị như các loại rau thơm, tỏi, ớt và hạt mắc khén. Người ta cho tất cả thịt và gia vị vào ninh đến khi cả nước và cái trở thành thứ dung dịch sền sệt thì được gọi là món nậm pịa”.
Cũng theo ông Công, nậm pịa có màu xanh rêu, mùi thum thủm của phân non, vị đắng của gia vị. Khi ăn sẽ cảm thấy vị dai của sụn, vị bùi của thịt hòa lẫn với mùi đặc trưng của hạt mắc khén. Theo người dân nơi đây, nậm pịa có khả năng giúp cơ thể tiêu độc, giải rượu và giúp cho việc tiêu hóa thuận lợi. Được biết do sự giao thoa văn hóa, dân tộc Mường ở Hòa Bình cũng học hỏi cách chế biến món nậm pịa của người Thái ở huyện Mai Châu.
Tiệc côn trùng
Không chỉ ấn tượng với nậm pịa, du khách đến xứ Mường đều không thể quên món ăn được liệt vào hàng gớm nhất có tên: Bữa tiệc côn trùng. Côn trùng ở đây là những con bọ xít hôi. Bọ xít thường xuất hiện nhiều khi cây nhãn, vải nở hoa và người dân địa phương thường dùng vợt để bắt. Để chế biến được món bọ xít người ta phải rất cẩn thận khi nặn dịch hôi trong bụng của nó vì nếu để dịch này bắn vào mắt sẽ dẫn đến mù lòa. Bọ xít được rửa bằng nước vôi để khử mùi hôi cũng như làm sạch, sau đó, cho vào chảo mỡ nóng già rang đến giòn.
Anh Thế Hoàng (Hà Nội) chia sẻ: “Mới đầu tôi nhìn thấy đã nổi da gà, nhưng khi ăn tôi cảm thấy được vị thơm và độ ngầy ngậy của món ăn kinh dị này”.
Theo anh Thế Hoàng, dụng cụ để bắt bọ xít của người dân nơi đây là những chiếc sào bằng nứa, một đầu chẻ nan đan thành rọ, nhưng có người thì buộc túi nilon, tải nhỏ vào đầu cây sào. Họ đi thành từng nhóm đến nơi có cây nhãn, cây vải đang ra hoa để bắt bọ xít. Việc làm này vừa diệt côn trùng bảo vệ mùa màng, vừa là nguyên liệu để chế biến thành một món ăn đặc sản, ngon lạ.
Món sâu non
Những món ăn được liệt vào hàng ghê nhất nhì đất Mường của Hòa Bình là các loại sâu non. Đầu tiên là món sâu nấu măng. Món này là đặc trưng ở huyện Lạc Sơn, nhất là các xã giáp mạn Thanh Hóa và nước bạn Lào. Khoảng tháng 9 và tháng 10 dương lịch là mùa sâu măng to béo nhất. Lúc đó, người dân Hòa Bình lại vác dao vào rừng tìm măng và bắt sâu. Sâu măng thường ăn vào cây măng cao quá đầu người. Nhìn cây nào có những vết đục mới thì cây đó chắc chắn sẽ có sâu. Khi vết đục đã ngả sang màu đen thì sâu đã trưởng thành và bỏ ra ngoài. Sâu to bằng đầu đũa, dài khoảng 5 -7cm. Trước khi chế biến sâu được rửa bằng nước vo gạo hoặc nước vôi để khử trùng. Sâu măng nhìn có vẻ ghê sợ nhưng khi đã thưởng thức thì ai cũng phải gật đầu khen ngon. Sâu rang có vị thơm ngậy đặc trưng khó tả, còn sâu ninh măng rất bùi. Nhưng món sâu măng được người Mường ưa thích nhất là nấu cùng lá chanh. Đây là đặc sản, người Mường thường dùng để làm cỗ đón tiếp khách quý. Hiện trên thị trường sâu măng được rao bán với giá khoảng 200.000 đồng/kg.
Món sâu non đặc sản xứ Mường. |
Ngoài sâu măng, người Mường còn bắt sâu chít để làm món ăn. Mùa bông chít mọc, người Mường ở các nơi của Hòa Bình lại lên rừng hái bông chít đem bán. Và, họ không quên mang theo những chiếc túi để đựng sâu về làm món ăn cho gia đình. Sâu chít có màu trắng sữa, thân căng mọng. Sâu chít được thả vào chậu rượu rồi vớt ra dùng để nấu cháo, sẽ cảm nhận được độ ngọt và ngậy của món ăn này. Ngoài ra, người dân địa phương còn dùng sâu chít để ngâm rượu. Sâu chít là món ăn tăng cường sinh lực cho người đàn ông, giúp phụ nữ có làn da trắng đẹp. Tuy nhiên, những món ăn về sâu không thích hợp với những người dễ bị dự ứng.
Món canh rau đắng
Canh rau đắng được coi là món ăn đắng nhất của xứ Mường khiến người ăn cảm thấy tê người.
Chị Mai Phương, người dân ở xã Phong Phú, huyện Tân Lạc, Hòa Bình cho biết: “Cây lá đắng chuẩn phải là những cây già ở núi đá người dân phải lấy sào có buộc lưỡi liềm mới có thể hái được. Thân cây càng cao thì lá càng đắng. Người dân địa phương cho rằng, rau đắng phải được nấu với thịt thú rừng mới đảm bảo vị đắng, vị ngọt, bùi và mùi đặc trưng. Khi không có thú rừng nữa, người dân địa phương đã dùng lòng lợn, lòng bò và thịt băm nhỏ. Người ta không quên bỏ thêm bát tiết để món ăn có vị đậm đà, màu sắc đặc trưng. Những nguyên liệu này sẽ được dùng để nấu thành nồi canh đặc sệt”.
Cũng theo chị Phương, công thức chế biến món canh rau đắng rất đơn giản: Lá đắng rửa sạch thái vụn, thịt thú rừng hay lòng lợn, lòng bò, lòng trâu hoặc thịt gà được băm nhỏ, trộn lẫn những hỗn hợp đó với nhau, ướp gia vị khoảng 30 phút. Sau đó, xào chín hỗn hợp đó rồi đổ nước vào đun sôi trong khoảng 15 phút sẽ được món canh rau đắng tuyệt hảo. Cảm giác đầu tiên là vị đắng ngắt, sau đó là vị cay xè của ớt và dư vị đậm đà của các loại thịt hòa lẫn, cùng mùi vị đặc trưng của thú rừng. Canh đắng có thể giúp thải chất độc trong cơ thể.
Món thứ hai được liệt trong danh sách món ăn đắng phải nhắc đến là măng đắng xứ Mường. Cây măng mọc ở núi đá, đất khô cằn thì sẽ cực kỳ đắng. Vị đắng của nó gấp bội măng đắng xứ khác. Măng được tách nhỏ, xào với lá lốt sẽ trở thành món ăn tuyệt hảo. Người thưởng thức cảm thấy đắng ngắt nơi đầu lưỡi và sau đó là dư vị ngọt trong cuống lưỡi. Đặc biệt, mùi thơm của lá lốt khiến cho người ăn bị quyến rũ. Khi đã quen dần với vị đắng thì sẽ bị nghiện.
