Chuyên gia Malaysia: Đoàn Thị Hương có thể là 'bia đỡ đạn'

Trao đổi với Zing.vn, Tiến sĩ Geshina Ayu Mat Saat cho rằng Đoàn Thị Hương có thể bị dụ dỗ nhưng đáng tiếc là các bằng chứng hiện tại về hành động gây án của cô đều rất rõ ràng.

Tiến sĩ Geshina hiện là giảng viên trường Universiti Sains Malaysia, ngôi trường nhiều năm trong Top 500 đại học hàng đầu thế giới theo QS Ranking. Bà chú trọng nghiên cứu tội phạm học và tâm lý tội phạm. Bên cạnh giảng dạy và nghiên cứu, bà tham gia hỗ trợ Cảnh sát Hoàng gia Malaysia và Cơ quan Quản lý Nhà giam nước này trong nhiều vụ việc.

Trao đổi với Zing.vn, bà Geshina nói cuộc điều tra vẫn đang diễn ra nên chưa thể khẳng định được nhiều điều. Tuy nhiên, phân tích dựa trên các bằng chứng hiện có cho thấy Đoàn Thị Hương và nữ nghi phạm Siti Aisyah (người Indonesia) đều chủ động ra tay.

5 yếu tố cấu thành tội ác

- Bà đánh giá thế nào về kế hoạch mưu sát người đàn ông được cho là Kim Jong Nam?

- Để trả lời câu hỏi này, điều cần thiết trước tiên là giải thích những yếu tố nào cấu thành tội phạm. Luật pháp chỉ xem xét việc có hoặc không có cơ sở phạm tội dựa trên những bằng chứng hiện hữu, chứ không phải nguyên nhân để gây ra tội ác.

Tiến sĩ Geshina Ayu Mat Saat. Ảnh: NVCC.

Một là “Mens rea” hay “ý chí phạm tội” đề cập đến yếu tố tâm thần của bị cáo. Anh ta có thể hiện rõ ý định muốn gây ra một hành động nằm vào một người hoặc nhóm người hay tổ chức cụ thể nào không.

Về khía cạnh tội phạm học, sự xuất hiện những yếu tố sau sẽ cấu thành tội ác:

Yếu tố thứ hai là actus reus hay “hành động phạm tội”, khi những hành vi mà người này gây ra là điều đi ngược lại luật pháp.

Corpus delicti hay còn gọi là “tội chứng”, tức các sự kiện chứng minh tội trạng. Một người không thể bị kết tội trừ khi chứng minh được là người đó có hành vi phạm tội.

Yếu tối thứ tư là nhân quả, tức mối liên hệ giữa hành động phạm tội và những tổn thương mà nạn nhân phải chịu đựng.

Yếu tố cuối cùng là sự hậu quả gây nguy hại, tức những tác động tiêu cực đối với nạn nhân hoặc những giá trị chung của cộng đồng.

Xét về vụ ám sát ở sân bay Kuala Lumpur 2, năm yếu tố trên lần lượt thể hiện ở chỗ:

Một là các nghi phạm hoàn toàn nhận thức rõ ràng họ cần thực hiện hành động nhằm vào một người cụ thể. Nạn nhân đã được đưa vào tầm ngắm.

Về yếu tố thứ hai, các nghi phạm đã nhiều lần tập thử trong các trung tâm mua sắm, lên kế hoạch tấn công (như việc làm thế nào để mang theo chất độc trước, trong và sau khi gây án) và thực sự đã ra tay. Những hành vi, hành động đã được camera an ninh và các lời khai nhân chứng chỉ rõ.

Đoàn Thị Hương ra tòa để nghe buộc tội ngày 1/3. Ảnh: Reuters

Về yếu tố thứ ba, vụ ám sát chắc chắn đã xảy ra và được khẳng định qua nhiều biện pháp như phim từ camera hoặc nhân chứng. Về nhân quả, việc các nghi phạm tiếp cận và tấn công nạn nhân (dù có là “trò chơi khăm” hay không, hoặc dù biết là đang cầm theo hóa chất hay không) đã gây ra nỗi đau đớn trực tiếp với nạn nhân và kết thúc bằng cái chết.

Về những phương diện gây tổn hại, không chỉ nạn nhân thiệt mạng mà gia đình và một nhóm cộng đồng cũng có thể ảnh hưởng.

Căn cứ theo những thông tin đã có đến hiện giờ, từ quan điểm nhà nghiên cứu tội phạm, tôi tin rằng nghi án Kim Jong Nam là một tội ác được lên kế hoạch từ trước. Các nghi phạm đang bị giam chính là những người tiếp xúc trực tiếp với nạn nhân trong quá trình gây án.

- Theo bà, vụ việc gây ra những hệ lụy gì?

- Những hệ lụy lâu dài của việc này vẫn chưa thể khẳng định hết (bao gồm các ảnh hưởng ngoại giao và hợp tác quốc tế), nhưng có thể liệt kê một số điều trong ngắn hạn, như:

Một là hậu quả về mức độ kỳ vọng so với hiện thực về quá trình điều tra và quy trình tòa án. Nhiều người có thể vì xem quá nhiều các bộ phim hình sự nên họ rất tin và đòi hỏi rằng việc điều tra thực tế và việc xét xử thực tế ở tòa cũng phải giống như trong phim.

Hai là sự bùng phát những cảm xúc tiêu cực (như giận dữ, sợ hãi, mất lòng tin, thờ ơ...) ở mức độ cá nhân và cộng đồng; ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp đến cuộc điều tra cũng như các mối quan hệ quốc tế.

Ba là sự phát triển của những hành vi, hành động ở cấp cá nhân và cộng đồng có thể tác động trực tiếp đến cuộc điều tra và quan hệ quốc tế.

'Trở thành bia đỡ đạn'

- Các nữ nghi phạm đã tuyên bố trước tòa là họ vô tội, nhưng nhiều bằng chứng hiện tại đang chống lại họ. Quan điểm của bà là gì?

- Như tôi đã lồng ghép nhiều ý trong câu trả lời trên, yếu tố “lên kế hoạch gây án” đã được xác nhận. Ý định gây ra tội ác nhằm vào một người cụ thể đã được chứng minh. Việc viện cớ “bị dụ dỗ thực hiện một trò chơi khăm” là điều bị chất vấn vì nhiều yếu tố, như hành vi và hành động của các nghi phạm rất chủ động chứ không giống như là đang đùa giỡn, chọc ghẹo. Cũng không có bằng chứng nào khẳng định một buổi quay hình trò chơi khăm đang diễn ra.

Nói cách khác, những hành động của các nghi phạm trước, trong và sau khi gây án không thể hiện rằng đó là sự vô can bởi vì (1) ý định hành động rõ ràng; (2) quyết định gây án đã được đưa ra; (3) hành vi gây án đã hoàn tất; (4) hậu quả đã được xác nhận.

Đoàn Thị Hương và nữ nghi phạm người Indonesia. Ảnh: Reuters

Theo tôi, rất có khả năng hai nữ nghi phạm đang bị giam là đã bị dụ dỗ và trở thành “bia đỡ đạn” (nguyên văn: scapegoat, tức là "người hứng tội" - PV). Điều này quả là đáng buồn. Tuy nhiên, rất nhiều bằng chứng đều cho thấy họ là người gây ra tội ác này.

Việc dễ bị dẫn dụ vào con đường phạm tội cũng là điều mà nhiều nơi trên thế giới lo ngại, khi người ta có thể hành động mà không cân nhắc đến luật pháp của nước sở tại.

Điều này có nhiều cách diễn giải, như (1) họ không biết những hành động cụ thể nào hoặc chuỗi hành động nào là phạm tội; (2) họ tin rằng điều họ làm là không phạm pháp; (3) họ đổ lỗi cho sự thiếu hiểu biết về luật. Tuy nhiên, một khi hộ chiếu của một vị khách đã được quốc gia khác phê duyệt thì có nghĩa toàn bộ luật lệ của nước này đã áp đặt lên người đó.

- Bà nghĩ gì khi biết độc VX là vũ khí được sử dụng trong vụ án?

- Tử vong vì chất độc là một cái chết rất đau đớn như tra tấn. Một khi hóa chất bắt đầu có hiệu lực thì rất khó để chữa trị. Vấn đề với chất VX ở chỗ những thành phần chính để bào chế ra chất độc hóa học này có thể được vận chuyển riêng rẽ. Chúng cũng không có những dấu hiệu khả nghi nào để khiến người khác phải cảnh giác, báo động. Do vậy rất khó để truy lùng dấu vết của độc VX.

Chất độc trở nên nguy hiểm khi các thành phần được pha trộn với nhau và tiếp xúc trực tiếp với cơ thể đối tượng. Do vậy, một yếu tố quan trọng là hai nữ nghi phạm đã phối hợp với nhau. Họ có thể đã được tập luyện từ trước.