“Sen mùa hạ, cúc mùa thu”, đúng như lời thơ của Tế Hanh khi hạ gõ cửa, sen dần nở rộ trên các đầm hồ. Người Hà Nội lại có dịp thưởng thức vẻ đẹp tinh khiết của sen và mỗi sớm mai tao nhã ngồi nhâm nhi chén trà sen hồ Tây - loại trà được mệnh danh “Thiên cổ đệ nhất trà” mang đậm nét văn hóa ẩm thực của người Hà thành.
Cụ Nguyễn Thị Dần - Nghệ nhân làm trà sen lớn tuổi nhất Hà Nội. |
Tinh hoa của đất trời hội tụ
Xa Hà Nội ngót nghét cũng gần 2 chục năm, nhưng mỗi độ hạ sang, bạn tôi - người con gái gốc phố cổ hiện sinh sống trong Sài Gòn lại nhắn nhủ nhất định phải mua bằng được cân trà sen hồ Tây gửi vào cho cô ấy.
Tôi chẳng lấy làm lạ, bởi ai đã một lần được thưởng thức hương vị đậm đà, thơm ngát, thanh tao và cao quý của loại trà này đều sẽ chẳng thể quên. Cô bạn tôi cũng vẫn hay nhắc đến hình ảnh người cha lụi cụi ngồi hãm ấm trà nhỏ rồi ủ trong giỏ mây lót bông để giữ ấm. Vì là “Thiên cổ đệ nhất trà” nên chỉ có dịp đặc biệt hay người bạn quý sang chơi ông mới mang trà ra dùng.
Trải qua bao thăng trầm biến cố, bao mùa sen nở rồi lại tàn, trà ướp sen hồ Tây vẫn giữ nguyên cái hồn, cái tinh túy nhất của đất trời hội tụ qua một một thức uống đặc biệt.
Đi tìm lời giải phía sau hương vị đặc biệt ấy, PV ĐS&PL tìm đến cụ Nguyễn Thị Dần (97 tuổi) - người nghệ nhân làm trà sen lớn tuổi nhất Hà Nội hiện nay để hiểu hơn về “đệ nhất trà”.
“Thiên cổ đệ nhất trà” – Danh bất hư truyền
Bước vào căn nhà của cụ Dần ở con phố Tô Ngọc Vân (Quảng An, Tây Hồ, Hà Nội), chúng tôi ngay lập tức được đắm mình trong hương thơm thanh dịu của hoa sen. Thứ hương thơm ấy mang đến một cảm giác kỳ lạ. Đó chính là thứ cảm xúc khiến ta chẳng thể quên và có lẽ, đó cũng là lý do ai đã từng được thưởng qua hương thơm của “Thiên cổ đệ nhất trà” sẽ không thể quên.
Cụ Dần sinh trưởng trong một gia đình có nhiều đời làm nghề trà ướp sen. Cụ được cha mẹ truyền nghề và cứ thế gắn bó với nó hơn 70 mùa sen. Đến nay, do tuổi cao sức yếu, cụ Dần truyền lại nghề làm trà sen truyền thống cho người con gái của mình.
Theo cụ Dần, để có một mẻ ướp trà ngon phải trải qua nhiều công đoạn mà người làm nhất định phải làm thật cẩn thận, tỉ mỉ ở từng bước.
“Đầu tiên, sen ướp trà phải là những bông sen mọc trong đầm làng Quảng Bá vào thời điểm hoa mới chớm nở. Đặc biệt, sen phải được hái trước khi mặt trời lên để giữ lại những hạt sương tinh túy của đất trời. Sau đó, sen được mang về để tách lấy gạo sen (hạt trắng hình hạt gạo, ở đầu nhị đực của hoa sen - PV) - thứ được ví như túi hương của bông sen rồi mới đem ướp. Đây là công đoạn khó nhất, bởi người làm phải tách sao cho hạt gạo trắng, không nát, không bay mất mùi hương.
Sau đó, đến công đoạn ướp trà, trà sen phải được ướp đủ 7 lần, cứ 1 lượt gạo lại đến 1 lượt chè, ướp xong mang đi sấy khô, mỗi lần sấy xong lại sàng để lọc và rồi lại thêm vào một lượt gạo mới, cứ như vậy đến khi nào đỏ chè, chè sực mùi thơm hòa quyện với sen. Ở khâu sấy phải chú ý nhiệt sao cho sen không quá khô gây cứng trà, hay non nhiệt quá sẽ bị mốc.
“Để làm được 1kg trà sen, tôi cần tới 1.000-1.200 bông sen tùy to hay nhỏ. Cho nên, làm trà sen cực kỳ cầu kỳ, công phu. Hoa đã đắt, công làm còn đắt hơn, nhưng tôi vẫn làm để phục vụ những thượng khách chót mê đắm với loại trà này”, cụ Dần chia sẻ.
Ngoài các công đoạn tỉ mỉ, điều tiên quyết để cho ra loại trà hảo hạng chính là chọn đúng chè. Loại chè được chọn làm trà sen cũng phải là chè Tân Cương (Thái Nguyên) cánh nhỏ, thẩm hương vừa độ. Trà sen đạt chất lượng là nước trà trong xanh, khi uống có vị chát, ngọt và đượm hương sen trong miệng.
“Điểm đặc biệt của trà sen truyền thống là tất cả các công đoạn đều được làm thủ công với toàn bộ nguyên vật liệu là thiên nhiên, không hóa chất. Đây cũng chính là bí quyết mà bao nhiêu đời nay tôi lưu giữ rồi truyền lại cho con cháu”, cụ Dần tâm sự.
Bốn thế hệ trong gia đình theo nghề
Thời con gái của cụ Dần gắn liền với những bông sen thơm ngát. Đầu tiên là gánh sen đi bán khắp các phố phường Hà Nội và sau đó là nối gót cha mẹ học bí quyết ướp sen.
Đến nay, 7 thập kỷ cụ Dần gắn bó với nghề của cha ông. Cụ luôn tâm niệm: “Còn sống ngày nào là tôi còn làm nghề và truyền lại lửa nghề cho con cháu”.
Trong căn nhà ngập tràn hương sen, bà Ngô Thị Thân (67 tuổi, con gái cụ Dần) - người kế thừa thương hiệu "trà sen Bà Dần" chia sẻ: “Mẹ tôi tuổi đã cao, không muốn để bà làm nhưng bà cứ luôn tay luôn chân làm, không chịu ngồi không. Có hôm ốm nằm trên giường, các con mang sen về, ngửi thấy hương thơm, bà lại dậy làm cùng con cháu. Mẹ tôi chỉ dạy cho con cháu từng tí một vì sợ đến lúc nằm xuống không còn ai chỉ bảo, nghề bị mai một”.
Làm trà sen truyền thống đòi hỏi nhiều công đoạn tỉ mỉ nên nhiều người vẫn nghĩ, đây là việc chỉ dành cho phụ nữ, nhưng thực ra không phải như vậy. Chú Nguyễn Ngọc Đính (45 tuổi, cháu nội cụ Dần) đang ngồi ướp trà một cách khéo léo nói: "Đàn ông làm trà sen nhiều lắm, đàn ông có hoa tay còn khéo léo hơn phụ nữ ấy chứ. Cái quan trọng của người làm trà sen là tâm phải tịnh, thân thể phải thật thơm tho, sạch sẽ. Vì thế, ngày xưa kén chọn, khắt khe đến độ, đàn bà con gái đến tháng không được động đến bông sen để ướp trà”.
Có lẽ, vì bao năm gắn kết với sen mà chú Đính tự nhận tính cách nền nã của mình giống với cốt cách của hoa sen. Trong gia đình cụ Dần, thế hệ thứ tư cũng bắt đầu lẽo đẽo theo bậc tiền bối học nghề. Cô cháu gái Nguyễn Lê Minh Trang (chắt nội của cụ Dần) cũng rất thích thú với công việc làm trà sen, cứ Thứ Bảy và Chủ Nhật được nghỉ học là lại sang nhà cụ Dần xem và học cách làm.
“Làm trà sen dù khó đến đâu hay ngồi học lâu đến mấy cháu cũng chịu được, bởi học lâu mới thành nghề do nghề này nhiều công đoạn tỉ mỉ. Dù khó khăn thế nào cháu cũng sẽ kiên trì để rèn nghề, giữ gìn cái nghề của cha ông”, Trang chia sẻ.
Quả là một cảnh tượng hiếm thấy khi cả 4 thế hệ trong cùng một gia đình quây quần làm việc, cùng nhau cười nói xua đi không khí oi bức của ngày hè tháng Sáu.
Phong Linh – Hữu Thắng
Bài đăng trên ấn phẩm Đời sống & Pháp luật số Chủ Nhật (25)
