Sau khi Nga cắt nguồn cung cấp khí đốt tự nhiên cho các lò nung và nhà máy phát điện, các thành viên Liên minh châu Âu (EU) và chính phủ Kyiv đã đẩy nhanh các kế hoạch liên kết hoàn toàn mạng lưới điện của Ukraine. Đây là một bước đi mang tính ngoặt từ khi Nga bắt đầu chiến dịch quân sự đặc biệt và Ukraine chuẩn bị trước cho tình huống mất điện trên diện rộng.
Với việc hàng triệu người đã sơ tán khỏi đất nước kể từ khi xung đột xảy ra, Ukraine hiện có đủ lượng điện dự phòng để cung chấp cho EU. Theo đó, Kyiv có thể kiếm được hàng tỷ USD từ việc bán điện, góp phần tăng thêm năng lực tài chính vào chiến dịch quân sự hiện nay.
Kyiv và các thành viên EU đang nỗ lực mở ra một kênh để Ukraine xuất khẩu năng lượng điện vào khối. Các công ty châu Âu sẽ đảm bảo điện, bắt đầu với số lượng nhỏ, giá thấp hơn mức họ phải trả cho điện sản xuất tại nhà trong bối cảnh khủng hoảng năng lượng ngày càng trầm trọng.
Volodymyr Kudrytskyi, chủ tịch hội đồng quản trị của hệ thống điện NPC Ukrenergo, cho biết: "Chúng ta có thặng dư điện và các nước láng giềng - họ đều đang bị thâm hụt".
Theo nhà điều hành hệ thống điện thuộc sở hữu nhà nước, một lượng nhỏ điện có thể bắt đầu được chuyển đến Slovakia, Romania và Hungary trong tháng này hoặc vào đầu tháng 7.
Sự kết nối này là một ví dụ cho thấy chiến dịch quân sự của Moscow đã thúc đẩy mối quan hệ kinh tế và chính trị ngày càng sâu sắc giữa Ukraine với EU. Các nhà lãnh đạo châu Âu tuần trước đã cấp tư cách ứng viên EU cho Ukraine, một bước tiến lớn cho tiến trình gia nhập khối của nước này.
Trong nhiều năm, Ukrenergo đã cố gắng tách khỏi hệ thống điện của Belarus và Nga và kết nối với EU. Vào năm 2017, họ đã ký một thỏa thuận với các nhà khai thác lưới điện châu Âu để các hệ thống này đi vào hoạt động trong năm 2023 tới.
Tuy nhiên, tiến độ kế hoạch đã bị tạm dừng. Việc kết nối điện đã nhận được sự ủng hộ rộng rãi từ cả các nhà điều hành lưới điện châu Âu, EU và các chính phủ thành viên của khối. Nhưng họ đã nêu ra những lo ngại về lợi ích về vấn đề sở hữu đằng sau công ty năng lượng DTEK Group, của tỷ phú Rinat Akhmetov, và Centrenergo PJSC.
Một phát ngôn viên của DTEK cho biết công ty là thành viên tích cực của nhiều hiệp hội quốc tế khác nhau và là một phần của thế giới kinh doanh châu Âu.
Quá trình đồng bộ hoá lưới diện giữa Ukraine và EU đã được đẩy nhanh sau khi chiến dịch quân sự đặc biệt bắt đầu. Vào ngày 24/2, ngày cuộc xung đột nổ ra, Ukraine đã chính thức rút khỏi lưới điện của Liên Xô cũ như một phần của cuộc kiểm tra được lập kế hoạch từ trước về khả năng hoạt động độc lập của mạng lưới điện nước này.
Sau khi quân đội tràn qua biên giới, Ukrenergo quyết định không kết nối lại với mạng lưới của Belarus và Nga. Ba tuần sau, lo sợ đất nước có thể chìm trong bóng tối, các nhà khai thác châu Âu đã kết nối mạng lưới của họ với Ukraine trong trường hợp nước này yêu cầu cấp điện khẩn cấp.
Nhưng việc này không cần thiết. Khi Nga kiểm soát thành phố Kherson ở phía Nam và Biển Azov - nơi có phần lớn ngành công nghiệp năng lượng mặt trời và gió của Ukraine, quá trình sản xuất điện đã bị ảnh hưởng khi hàng chục nghìn km cáp truyền tải bị hư hỏng. Nhưng việc hàng loạt người phải sơ tán và đóng cửa các hoạt động công nghiệp đã khiến nhu cầu sử dụng điện tại Ukraine giảm đi nhanh chóng.
Với nguồn điện dự phòng, ông Kudrytskyi đã đẩy mạnh kết nối hệ thống điện Ukraine vào lưới điện châu Âu để mở bán điện thương mại với EU. Mạng lưới các nhà vận hành hệ thống truyền tải điện của châu Âu, còn được gọi là Entso-E, đã bật đèn xanh vào ngày 7/6 để bắt đầu nhập khẩu dần điện của Ukraine.
Các dự án cơ sở hạ tầng ở quy mô này thường mất vài năm, thậm chí cả thập kỷ. Ukrenergo và đối tác Ba Lan, Polskie Sieci Elektroenergetyczne SA, đặt mục tiêu hoàn thành kế hoạch kết nối mạng lưới điẹn trong vài tháng. Các quan chức ngoại giao Mỹ hiện cũng đang tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán giữa các quan chức châu Âu và các công ty điện lực, đồng thời cung cấp trợ giúp kỹ thuật và tài chính cho Kyiv.
Các công ty điện lực Ukraine trong những tuần gần đây đã tiến hành một cuộc đại tu nhanh chóng để các máy phát điện của đất nước có thể cung cấp điện mà không làm mất ổn định hệ thống điện châu Âu. Ông Kudrytskyi cho biết, các kỹ sư đã bắt đầu chỉnh sửa lại phần mềm tại các nhà máy điện hạt nhân, thủy điện và nhiên liệu hóa thạch. Ông nhận xét, đồng bộ hóa lưới điện là một trong những bài toán phức tạp nhất.
Các công nhân đang khôi phục một đường dây điện không còn tồn tại của Liên Xô nối khu vực Khmelnytskyi ở miền Tây Ukraine - nơi có nhà máy hạt nhân hai gigawatt - với thành phố Rzeszow, miền Đông Ba Lan.
Orlen Synthos Green Energy, một liên doanh giữa công ty lọc dầu PKN Orlen SA của Ba Lan và công ty hóa chất Synthos SA, đang cố gắng đảm bảo nguồn điện của Ukraine cho các hoạt động công nghiệp thiếu điện của công ty.
Giám đốc điều hành Orlen Synthos, ông Rafal Kasprow, cho biết nguồn điện này sẽ đem lại ba lợi ích:Rẻ hơn điện được tạo ra ở Ba Lan; lượng khí thải carbon thấp hơn và giúp tài trợ cho quốc phòng Ukraine.
Ông Maxim Timchenko, giám đốc điều hành của DTEK, cho biết một khi các máy phát điện được đưa vào hoạt động, xuất khẩu điện có thể tăng chậm lên 1,6 gigawatt mỗi ngày, từ mức hiện tại là khoảng 350 megawatt mỗi ngày cho Ba Lan và Moldova. Lượng điện xuất khẩu cũng có thể tăng hơn nữa nếu có thêm nhiều đường dây điện đến châu Âu được khôi phục. Ông nhấn mạnh: "Ukraine có thể trở thành một trong những nhà cung cấp năng lượng sạch lớn cho các nước châu Âu".
Các quan chức chính phủ Ukraine cho biết nước này có thể kiếm được số tiền tương đương 1,6 tỷ USD từ xuất khẩu điện mỗi năm do mức giá thị trường châu Âu cao hơn nhiều so với chi phí phát điện của Kyiv.
Để trở thành một nhân tố quan trọng trong tổ hợp quyền lực của Châu Âu, Kyiv sẽ cần phải khắc phục một số điểm mâu thuẫn tiềm ẩn.
Minh Hạnh (Theo WSJ)
