Tuyển sinh lớp 10 và "nút thắt cổ chai" hạ tầng trường lớp: Khi áp lực không chỉ đến từ thi cử?

Mỗi mùa tuyển sinh đầu cấp tại Hà Nội, TP.HCM và các đô thị lớn, dư luận lại dấy lên tranh luận về việc nên duy trì thi tuyển hay chuyển sang xét tuyển vào lớp 10.

Gánh nặng tâm lý và nghịch lý "trường học hạnh phúc"

Là người trực tiếp giảng dạy và tư vấn tâm lý nhiều năm, chia sẻ trên báo Tiền phong cô Phạm Thị Ngọc Huệ, giáo viên một trường THPT tại Hà Nội, bày tỏ sự thấu hiểu sâu sắc với áp lực mà học sinh đang phải gánh chịu. Theo cô, học sinh THCS đang trong giai đoạn phát triển và định hình nhân cách; sự chưa thành công hôm nay không đồng nghĩa với thất bại trong tương lai.

Tuy nhiên, thực tế khắc nghiệt của kỳ thi khiến nhiều phụ huynh mất bình tĩnh.

"Chỉ vì trượt trường công lập, nhiều em bị bố mẹ mắng nhiếc, phủ nhận mọi nỗ lực bằng những lời lẽ sát thương như ‘vô dụng’, ‘không cần đi học nữa’. Những câu nói xả cơn giận đó khiến các em tin rằng bản thân thực sự kém cỏi," cô Huệ chia sẻ.

Cô từng chứng kiến một học sinh, dù đã vào trường tư thục, vẫn sống trong sự mặc cảm, lo sợ cho đến khi được giáo viên bộ môn động viên, khơi dậy niềm tin mới tìm lại được niềm vui đến trường.

So sánh với TP.HCM, cô Huệ nhận định dù đề thi Toán tại đây thường mới lạ và khó, nhưng do tỷ lệ trúng tuyển công lập cao nên học sinh không quá căng thẳng; chỉ cần đạt điểm trung bình khá là có cơ hội đỗ.

Ngược lại, tại Hà Nội, phổ điểm chuẩn các trường nội đô rất cao, buộc học sinh lớp 9 phải lao vào các ca học thêm dày đặc đến tận đêm khuya, vắt kiệt sức lực mà không còn thời gian giải trí.

Bài toán quy hoạch trường lớp

Nhìn nhận vấn đề ở góc độ vĩ mô, GS.TS Phạm Tất Dong, nguyên Phó trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, bày tỏ sự bất ngờ trước cơ cấu trường học tại Hà Nội. Trong số hơn 2.300 trường công lập, bậc THPT chỉ chiếm khoảng 122 trường. Sự thu hẹp đột ngột ở bậc học này đặt ra câu hỏi lớn về việc đảm bảo quyền được học tập của học sinh.

Theo GS. Dong, tỷ lệ chỉ khoảng 60% học sinh Hà Nội đỗ vào trường công lập đã tạo ra sức ép không đáng có. Ông phản đối quan điểm cho rằng "học sinh đủ chỗ học" khi tính cả trường tư và trường nghề.

Thực tế, không phải gia đình nào cũng đủ điều kiện tài chính cho con học trường tư, và việc đẩy học sinh vào trường nghề hay giáo dục thường xuyên khi các em mới 15 tuổi, chưa sẵn sàng về tâm lý và năng lực, là một cách phân luồng lệch lạc. "Học nghề phải là sự lựa chọn dựa trên sở thích và năng lực, chứ không phải là hình phạt cho việc học kém," ông nhấn mạnh.

Đồng quan điểm, chia sẻ trên báo Phụ nữ Việt Nam, TS. Hoàng Ngọc Vinh, nguyên Vụ trưởng Vụ Giáo dục chuyên nghiệp (Bộ GD&ĐT), khẳng định nguyên nhân gốc rễ là sự bất cập cung - cầu.

Số lượng học sinh tốt nghiệp THCS tăng đều hàng năm nhưng quỹ trường THPT công lập hầu như dậm chân tại chỗ. Khi "nút cổ chai" không được nới lỏng, kỳ thi hay xét tuyển cũng chỉ là hình thức phản chiếu sự thiếu hụt cơ sở vật chất.

Theo TS. Vinh, cái gốc của chính sách phải là quy hoạch lại mạng lưới trường lớp, tận dụng công sản dư thừa để cải tạo thành trường học, chứ không phải tranh cãi việc sửa quy chế thi. Cải cách thi cử cần đi đôi với đổi mới đánh giá ở bậc THCS, xây dựng ngân hàng câu hỏi chuẩn hóa và kiểm soát chặt chẽ để điểm học bạ trở nên "có thật".

Cấp bách xây dựng trường công lập

Giải pháp theo GS Dong là Hà Nội phải cấp bách xây dựng trường công lập cho học sinh. Nếu đủ quyết tâm, trong 1-2 năm tới, phải dồn lực mỗi năm xây được hàng chục trường. Quỹ đất có thể bố trí từ việc di dời các nhà máy, sáp nhập phường, xã dôi dư. Đảm bảo chỗ học cho học sinh là việc làm cần thiết, cấp thiết phải được triển khai ngay, không chần chừ hay đổ lỗi.

Mặt khác, khi chưa đủ điều kiện về trường công lập, cần có chính sách hỗ trợ học sinh theo học ở trường tư đồng thời tạo cơ chế để khối trường này phát triển, trở thành lựa chọn của phụ huynh có điều kiện.

Theo TS. Vinh, vấn đề còn là tâm lý và định hướng. Một phần không nhỏ của áp lực đến từ kỳ vọng và nỗi sợ của người lớn. Nếu ngay cả trong lời nói, truyền thông, nhà trường vẫn ngầm gửi đi thông điệp "đỗ công lập - đại học mới là thành công", nếu giáo viên chủ nhiệm chỉ chăm chăm ép lớp mình "lên lớp 10 công lập càng nhiều càng tốt" như một chỉ tiêu thi đua, thì rất khó yêu cầu phụ huynh bình tĩnh.

Hướng nghiệp phải bắt đầu từ những trải nghiệm nghề nghiệp đơn giản ở tiểu học, THCS; từ những buổi đối thoại thật với phụ huynh về năng lực, hứng thú của con, về các lộ trình học tập - việc làm đa dạng, thay vì chỉ dừng ở vài buổi tuyên truyền cho có.