Trong kh? nghề làm hương ở những vùng "dướ? xuô?" đang đ?êu đứng vì v?ệc sử dụng hóa chất độc hạ? tẩm ướp gây ảnh hưởng đến sức khỏe con ngườ? thì có ngô? làng nhỏ ở vùng cao vớ? "thâm n?ên" làm nghề hàng trăm năm mang tên Phja Thắp, thuộc xã Quốc Dân (huyện Quảng Uyên, Cao Bằng) lạ? đang "sống khỏe". "Bí kíp" làm hương ở Phja Thắp có thực mắt chứng k?ến mớ? thấy hết được sự công phu, cầu kỳ trong từng khâu đoạn.
Không chỉ có vậy, chuyện ngườ? dân nơ? đây vượt nú?, vạch rừng tìm lá trầm, một thứ nguyên l?ệu không thể th?ếu trong v?ệc làm hương, tạo nên thứ mù? cay cay nồng nàn đặc trưng cũng đủ kh?ến ngườ? nghe thấy được sự g?an nan, nỗ? nhọc nhằn của phận phu trầm.
Làm hương ở Phja Thắp
Cao Bằng thờ? đ?ểm này, sương mù phủ trắng nằm vắt vẻo trên những tán cây rừng lớn. Cơn mưa rào, cùng không khí âm ẩm, ướt át kh?ến chúng tô? mất hơn nửa ngày mớ? tìm đến được Phja Thắp. Vừa rót chén trà vàng sậm, đặt kế bên là ly rượu ngô thơm nồng theo đúng phong tục h?ếu khách của ngườ? Nùng An, anh Hoàng Văn L?nh (28 tuổ?) tươ? cườ? t?ếp chuyện chúng tô?.
Nghe L?nh kể, anh tra? L?nh là Trưởng xóm Hoàng Văn Lập, hôm nay bận đ? rừng tìm lá trầm nên không có nhà. V?ệc trong nhà ngoà? xóm L?nh cũng đều am h?ểu cả, bở? thế chỉ cần uống cạn "chén rượu khách" thì L?nh sẽ co? như anh em, muốn hỏ? gì lúc ấy mớ? trả lờ?. Theo lờ? ngườ? thanh n?ên Nùng An này, nghề làm hương ở Phja Thắp đã có gốc gác lâu lắm, từ đờ? ông, cha cho đến L?nh kh? s?nh ra đã thấy có nghề này rồ?.
Há? lá trầm hương trên những vách nú? đá.
Đờ? nọ t?ếp nố? đờ? k?a, ngườ? b?ết nghề dạy cho ngườ? không b?ết nghề, cứ thế ngô? làng vớ? hơn 50 hộ dân này a? cũng làm hương thành thục. Kh? chúng tô? hỏ? sâu hơn về các khâu đoạn làm hương, thoáng chút ngập ngừng L?nh đáp vớ? vốn t?ếng K?nh lơ lớ: "Nghề này nó thế thô? nhưng vất vả lắm, ngườ? trong bản cũng có bí quyết r?êng nữa…".
Vừa dẫn chúng tô? qua các "lò" hương, Hoàng Văn L?nh vừa tỉ mỉ hướng dẫn. Nguyên l?ệu làm nên những que hương ở Phja Thắp hoàn toàn tự nh?ên, và là sự phố? trộn, kết t?nh của các sản vật từ nú? rừng. Chẳng hạn, những nguyên l?ệu không thể th?ếu đó bao gồm cây thông mộc, trầm hương, que ma?… "Phả? đ? lên rừng k?ếm cây ma? về, xong ngồ? chẻ ma? bằng tay, vót các que ma? cũng phả? nhỏ, tròn đều mớ? gọ? là đạt. Trộn mùn thuốc, nhúng nước, tẩm bột trầm hương, nhuộm màu hương… tất cả đều phả? làm bằng tay", Hoàng Văn L?nh nó? khá? lược sơ qua các khâu đoạn làm hương.
Công đoạn phơ? hương ch?ếm nh?ều thờ? g?an hơn cả, nếu trờ? nắng thì phơ? chỉ một ngày là khô, nhưng thờ? t?ết âm u thì phả? mất 3 ngày. Từng que hương thành phẩm được tỷ mẩn cắm trên các khay nhỏ, mỗ? khay hương này được cắm từ bảy đến mườ? que. "Chỉ có tỉ mẩn cắm từng que, tách r?êng từng que như thế thì hương mớ? không bị vỡ, dập…", một ngườ? dân làng Phja Thắp g?ả? thích.
Ch?a sẻ về sự cầu kỳ của nghề, những cư dân ngô? làng nhỏ này đều tâm n?ệm, hương là một thứ vật phẩm g?úp kết nố?, thông l?nh vớ? ngườ? đã khuất bở? vậy những ngườ? làm nghề trước hết phả? có một cá? tâm sạch. Các khâu đoạn làm hương đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, không được phép cẩu thả, làm g?an dố? kém chất lượng. "Nghề làm hương thắp được nố? đờ? truyền lạ? trong g?a đình. Hương Phja Thắp cả cá? vùng này a? cũng b?ết vì ngườ? làm nó có cá? bụng, cá? tâm vớ? tổ t?ên…", L?nh bộc bạch
Những đứa trẻ vạch rừng sâu tìm lá trầm
Hương ở Phja Thắp kh? được đốt lên có vị cay nồng dìu dịu, khó? hương màu xanh trong, kh? cháy hết que hương đều có tàn uốn cong cong. Bí quyết để hương kh? đốt có vị cay nồng nhưng lạ? thoang thoảng dễ chịu, chúng tô? được những ngườ? dân làng Phja Thắp bật mí cho b?ết đó hoàn toàn dựa vào một loạ? nguyên l?ệu lấy từ rừng vớ? tên gọ? trầm hương. "Làm cá? hương này phả? có lá trầm hương ngh?ền nhỏ rồ? đem ướp vào từng que, lá trầm bây g?ờ h?ếm lắm, ít lắm, có kh? phả? đ? rừng cả tuần đằng đẵng mớ? có được một bao nhỏ…", cụ Hoàng Thị Ca? (60 tuổ?) một cao n?ên ở bản Phja Thắp ch?a sẻ bí quyết.
Do là một nguyên l?ệu không thể th?ếu bở? vậy cứ đều đặn hằng tuần, thanh n?ên tra? tráng, thậm chí là trẻ nhỏ ở Phja Thắp đều ch?a nhau đến các bản làng, vùng nú? ở m?ền Trùng Khánh vạch rừng tìm lá trầm. Theo chân một… đoàn tìm lá trầm "nhí", dẫn đầu là em Nông Văn Hả?. Hả? nó? năm nay học lớp 6, nhà ở tít tận bản Khuông, xã Thông Huề. "Cứ mỗ? bận rảnh rang là em lạ? cùng những đứa bạn trong làng lập nhóm đ? "săn" trầm. Kh? b?ết chỗ nào có cây trầm mình sẽ chỉ cho ngườ? ta đến lấy, lúc ấy mình sẽ nhận được 50 -100 ngàn…", một cậu bé thành thực cho b?ết.
Hương được phơ? khô trước kh? mang ra chợ bán.
Cây trầm mà những ngườ? dân Phja Thắp nhắc đến là một loạ? cây thân gỗ, thường nằm cheo leo trên các thân vách nú? đá. Theo lờ? Hoàng Văn L?nh thì sau mỗ? bận phát h?ện ra cây trầm ở khu vực nào thì ngườ? đ? rừng sẽ đánh dấu lạ?. Ngườ? ta sẽ làm dấu để sau kh? há? lá trầm, nửa năm sau kh? cây có lá sẽ quay trở lạ? để "thu hoạch".
Kh? vạch rừng tìm cây trầm, ngoà? v?ệc phả? thường xuyên leo trèo qua các vách nú? đá cheo leo, những ngườ? đ? tìm trầm còn phả? đố? mặt vớ? muôn vàn h?ểm nguy khác như rắn, rết, muỗ?, vắt. "Chúng em bị vắt bám trên ngườ? là bình thường, có kh? bị vắt đốt mà không b?ết, nó hút máu trương to hơn một ngón tay cá?, rơ? rụng khỏ? gáy mớ? b?ết là mình bị đốt. Mớ? đầu mớ? đ? thì cũng sợ sau cũng quen vớ? mấy cá? thứ ấy anh à", - cậu bé Nông Văn Hả? ch?a sẻ.
Kh? tô? tò mò hỏ? tạ? sao không chặt luôn cây để lấy nguyên l?ệu được nh?ều và chất lượng hơn thì được b?ết loạ? cây này có thờ? g?an s?nh trưởng khá chậm, những ngườ? Nùng trong vùng thường tâm n?ệm rằng loạ? cây này sống cheo leo trên các vách nú? đá, nó hút l?nh khí đất trờ?, vì thế những bộ phận của nó đều có mù? hương nồng lạ. Cây có l?nh khí thì không được xâm phạm, đó cũng là suy nghĩ mộc mạc như một lẽ h?ển nh?ên của những ngườ? dân vùng cao này. "Chặt cây xong có kh? hơn ha? năm cây cũng chưa mọc lạ? được, không chặt đâu…", Hoàng Văn L?nh nhắn gử? thêm.
Trở lạ? vớ? các khâu đoạn làm hương ở Phja Thắp, lá trầm hương sau kh? thu hoạch về sẽ được hong khô trong đ?ều k?ện t?ên quyết là không có nắng gắt. Sở dĩ vậy vì nếu phơ? lá trong t?ết trờ? quá nắng sẽ ảnh hưởng đến mù? của hương. Sau kh? lá khô quắt đến mức có thể bóp nát vụn sẽ được đem ngh?ền nhỏ thành bột để phục vụ khâu tẩm ướp cuố? cùng vào từng que hương.
Nghề làm hương ở Phja Thắp sử dụng được mọ? độ tuổ? lao động, a? cũng có thể tham g?a sản xuất được, từ những cháu bé học cấp một đến những cụ g?à nhất, nghề làm hương đã góp phần tăng thêm thu nhập và cả? th?ện đờ? sống trong từng hộ g?a đình. Tháng rộ v?ệc trung bình mỗ? hộ làm nghề cũng bán được hơn 15 tr?ệu t?ền hương. Hương sản xuất ra đến đâu t?êu thụ hết đến đó, không đáp ứng đủ nhu cầu của thị trường, vì mặt bằng sân phơ? của mỗ? g?a đình không cho phép sản xuất được nh?ều hơn.
Làm hương bắt buộc phả? phơ? bằng ánh nắng mặt trờ?, không thể áp dụng công nghệ lò sấy được, vì nếu sấy thì sản phẩm sẽ bay mất hết mù?. Khách quan nhìn nhận, nghề làm hương ở Phja Thắp đã góp phần tạo thêm nh?ều v?ệc làm cho ngườ? dân địa phương, góp phần thúc đẩy phong trào xây dựng nông thôn mớ?. Trả? qua bao thăng trầm, nén hương ở Phja Thắp đã có được những phẩm chất mà ít làng hương nào so sánh được, từ mù? thơm, độ bắt lửa đến hình thức
.
Theo CSTC
