(ĐS&PL) Người Việt tự ngàn đời đã gắn bó máu thịt với thiên nhiên. Thiên nhiên vừa là nguồn sống nuôi dưỡng con người cũng là nguồn cảm hứng bất tận cho những sáng tạo của con người. Thiên nhiên, môi trường sống quanh ta chính là quê hương gần gũi, là tâm hồn của mỗi con người, là bản sắc văn hóa của mỗi vùng miền.
Cuốn sách Bác Hồ với Thiên nhiên và Sinh Vật Cảnh do NXB Thông tấn ấn hành năm 2010 |
60 năm qua, từ phong trào Tết Trồng cây do Bác Hồ phát động ngày 28/11/1959, thật đáng tự hào đông đảo các tầng lớp nhân dân, các nhà khoa học, nghệ nhân, doanh nhân, chủ nhà vườn, những người sản xuất kinh doanh và làm dịch vụ Sinh Vật Cảnh trong cả nước đã kiến tạo những không gian văn hóa mới trên mọi miền đất nước, góp phần "làm cho phong cảnh nước ta ngày càng tươi đẹp", "làm cho cuộc sống vật chất và tinh thần của nhân dân ta ngày càng được cải thiện" như sinh thời Bác Hồ vẫn hằng mong.
1. Phát huy tinh thần Tết Trồng cây...
Sinh thời Bác Hồ muôn vàn kính yêu của chúng ta luôn coi trọng nếp sống giản dị, hòa đồng với thiên nhiên, gần gũi với đồng bào, cán bộ, chiến sĩ, đó như lẽ sống tự nhiên. Những ai đã từng được nghe, được đọc những mẩu chuyện do Bác kể, những tài liệu do Bác viết, thì ngay từ thuở ấu thơ đến thời trai trẻ ở trong nước đến khi bôn ba khắp các châu lục, cảnh quan thiên nhiên nơi Bác từng sống vẫn ẩn sâu trong tâm trí Bác gắn liền với đời sống con người nơi đó. Về nước sau 30 năm xa cách, ta đã biết Bác xúc động thế nào khi đặt bước chân đầu tiên lên mảnh đất quê hương, đất nước. Và rất dễ hiểu khi Pắc Bó hiện lên núi Các Mác, suối Lê-nin. Cảnh sắc thiên nhiên đã được Bác gửi gắm hoài bão, ý tưởng cách mạng của mình. Trong thời gian hoạt động bí mật cũng như trong những năm tháng kháng chiến chống thực dân Pháp, Bác đều yêu cầu các đồng chí chọn cho Bác nơi ở và làm việc gần rừng, gần suối và cũng không được xa cách với đồng bào. Khi ở chiến khu Việt Bắc, lán Bác ở, nhà họp của Bác đều gắn với khung cảnh thiên nhiên nơi đó. Có đất trống để trồng cây, trồng rau. Ngay bãi bóng chuyền, nơi tập thể dục cũng không ngoại lệ. Khi về Hà Nội, ta đã biết Bác sống tại đó mà hôm nay chúng ta có khu di tích nơi ở và làm việc của Bác trong Phủ Chủ tịch. Khu di tích đó không bao gồm các toà nhà lớn mà chỉ tính từ đường xoài đến vườn cây, ao cá và Nhà sàn Bác Hồ. Cách đây 60 năm về trước, ngày 28/11/1959, Bác Hồ phát động Tết Trồng cây với mục tiêu "làm cho phong cảnh nước ta ngày càng tươi đẹp", "làm cho cuộc sống vật chất và tinh thần của nhân dân ta ngày càng được cải thiện".
Khi nghỉ hưu, sau những giờ làm việc căng thẳng Đại tướng thư giãn bên những nhành hoa trà bạch, hoa lan trong vườn nhà |
Đại tướng Võ Nguyên Giáp được thế giới biết đến một thiên tài quân sự, người anh hùng của một dân tộc anh hùng nhưng họ còn ngạc nhiên hơn khi biết ông noi gương Bác Hồ và các vị cách mạng tiền bối luôn coi trọng lối sống hòa đồng với thiên nhiên và yêu Sinh Vật Cảnh. Đại tướng cho rằng, con người là một bộ phận của thiên nhiên, phải sống hài hòa với thiên nhiên, dựa vào thiên nhiên, biết làm chủ thiên nhiên để làm cho thiên nhiên là một nguồn sống của mình. Nếu con người tự tách mình ra khỏi thiên nhiên, nói cải tạo thiên nhiên mà lại đi với hủy hoại thiên nhiên thì đó là hành động trái với quy luật dẫn tới tai họa không thể lường hết được. Đại tướng khuyên chúng ta nên có kế hoạch vừa phát triển kinh tế gia đình vừa đi tới sản xuất lớn, tận dụng đặc điểm của của nước ta là nơi hội tụ nhiều nguồn động vật, thực vật, có nhiều loại cây, loại hoa,loại quả, có nhiều vùng đặc sản nổi tiếng, tận dụng những vùng có điều kiện thuận lợi như Đà Lạt, Ba Vì, Cúc Phương và nhiều nơi khác vốn có truyền thống trồng hoa, cây cảnh, nuôi chim, cá cảnh. Làm được như vậy thì ta vừa được kinh tế vừa được văn hóa. Muốn vậy thì ta phải có sự đầu tư vốn, ứng dụng khoa học kỹ thuật, có sự tham gia của lãnh đạo các cấp, các ngành, các địa phương và trước hết là làm sao để mọi người nhận thức được sâu sắc những giá trị về nhiều mặt của Sinh vật cảnh Việt Nam.
Đó cũng là niềm trăn trở của thế hệ các vị tiền bối cách mạng, nhân sĩ trí thức, nhà văn hóa, khoa học tiêu biểu của thế kỷ trước luôn trăn trở về việc phát huy bản sắc văn hóa dân tộc trong cộng cuộc đổi mới, hội nhập phát triển nhanh, mạnh và bền vững mọi mặt của Đất nước. Sự ra đời của tổ chức Hội Sinh Vật Cảnh Việt Nam năm 1989, chính là kết quả của cả một quá trình nỗ lực ấy.
Đồng chí Trần Độ đã mô tả ban đầu về những khái niệm nội hàm của Sinh - Vật - Cảnh. SINH: là trồng cây, uốn cây, tạo thế, là phát triển các loài hoa đẹp, là nuôi chim hay, thú đẹp...VẬT: là những vật phẩm được sản sinh từ bày tay khéo léo tuyệt với, mang lại những tiện nghi và đặc biệt những cái đẹp phong phú và độc đáo cho cuộc sống con người. CẢNH: là cảnh quan thiên nhiên đẹp và lành, con người tìm đến để thưởng thức, hưởng thụ. Cảnh cũng là cảnh quan thiên nhiên thu nhỏ, do con người tạo ra để được gắn mình trong thiên nhiên. Cảnh có khi được tạo ra ở quy mô nhỏ như trong phòng, ngoài sân, lớn lớn hơn là những vườn hoa, những công viên, những công trình công cộng gắn với những công trình kiến trúc đồ sộ và nguy nga. Sống hài hòa với thiên nhiên là một lối sống làm cho con người được nuôi dưỡng những tình cảm tốt đẹp, có tâm hồn thanh cao và nhạy cảm, có lòng nhân ái, lòng yêu quê hương đất nước sâu sắc, thương mọi thứ và thương người, như vậy làm cho con người sống hạnh phúc và bản thân con người cũng phát triển tốt đẹp hơn".
Đại tướng Võ Nguyên Giáp và nhiều tướng lĩnh quân đội luôn dành tình cảm và động viên cán bộ, hội viên người làm công tác Sinh Vật Cảnh |
Nhà báo Trần Bạch Đằng lại viết: "Việt Nam là một đất nước đẹp. Phong cảnh đẹp. Nhiều hoa. Nhiều chim. Nhiều thú. Cái đẹp được chia đều từ Bắc vào Nam: miền cao, trung du, đồng bằng, ven biển và hải đảo. Núi và sông suối. Rừng và thác. Ruộng nương và bãi bồi... Cái đẹp Việt Nam là cái đẹp "thiên phú". Thật vậy, những công trình do con người tạo ra thưa thớt. Song cảnh sắc trời sinh lại vô cùng phong phú. Điều cần nói là nhiều chục năm qua, cảnh sắc ây chưa đi vào nội dung các giáo trình, ngay từ lớp mẫu giáo. Lòng yêu nước trước hết bắt nguồn từ tình cảm với núi sông cỏ cây, quê hương làng mạc, mái nhà, tình cha mẹ, anh em, láng giềng...".
Thượng tướng Hoàng Minh Thảo lại nói về vai trò của người dân, người lính giữ gìn cảnh sắc của ông cha trong thời bình: "Giờ đây những người lính nơi đảo xa, rừng sâu núi thẳm, ngoài nhiệm vụ bảo vệ chế độ, đất nước còn có một nhiệm vụ không kém nặng nề, đó là bảo vệ thiên nhiên, bảo vệ sinh vật, bảo vệ môi sinh...Nhận thức được điều ấy, sự ra đời của Hội Sinh vật cảnh Việt Nam như một tất yếu".
Ngay từ rất sớm, đồng chí Nguyễn Cơ Thạch đã ủng hộ việc phát huy mạnh mẽ vai trò to lớn của thiên nhiên, Sinh Vật Cảnh trong đời sống vật chất, tinh thần của con người và hướng tới xuất khẩu. "Trong thế giới ngày nay, Sinh vật cảnh có vai trò rất quan trọng trong việc chống ô nhiễm, nhất là là ở các thành phố và ở các xí nghiệp...Sinh vật cảnh sẽ góp phần đáng kể vào việc đấu tranh chống ô nhiễm môi trường sinh thái, một hiểm họa chung của loài người. Sinh vật cảnh cần phải có mặt một cách xứng đáng trong thành phố, trong các nhà cao tầng, trong cuộc sống của từng gia đình, trong cuộc sống của từng con người. Cần phải tạo ra một tập quán quy định mỗi gia đình phải có bao nhiêu cây cảnh, bao nhiêu thước vuông cây xanh. Sinh vật cảnh đang trờ thành một yêu cầu không thể thiếu được trong cuộc sống của mọi người. Sinh vật cảnh đang trở thành một ngành hoạt động kinh tế, tạo ra một nguồn thu nhập rất quan trọng cho những nghệ nhân và nhiều gia đình nuôi trồng sinh vật cảnh. Trên thế giới có những thành phố sống biệt lập với nông thôn, những thành phố này cần nhiều sinh vật cảnh. Đó là nguồn xuất khẩu có thể đem lại thu nhập quan trọng cho nước ta", đồng chí Nguyễn Cơ Thạch chia sẻ.
Trăn trở về vai trò của thiên nhiên trong đời sống vật chất, tinh thần và không ngừng bồi tụ nền văn hiến Việt Nam, Giáo sư Vũ Khiêu lại kiến giải: Thiên nhiên Việt Nam vừa là người mẹ hiền, vừa rất hào phóng, vừa rất nghiêm khắc. Dải đất bốn mùa xanh tươi của Việt Nam là một nguồn vô tận cho cuộc sống no đủ của mọi người. Nhưng cũng trên mảnh đất này lại diễn ra cảnh tượng bão lụt, hạn hán, luôn luôn hủy hoại mùa màng cướp đi cả tài sản và sinh mạng con người. Những thử thách lớn lao ấy đòi hỏi nhân dân ta phải có một khí phách kiên cường để "vắt đất ra nước, thay trời làm mưa", duy trì cuộc sống của mình, đem lại sự giàu mạnh cho tổ quốc. Bao nhiêu công sức đã đổ xuống mảnh đất này, khiến một tấc đất không chỉ là tấc vàng mà còn là tấc lòng của nhân dân Việt Nam thắm đượm máu, nước mắt, mồ hôi của thế hệ này đến thế hệ khác. Con người cải tạo thiên nhiên nhưng thiên nhiên cũng cải tạo lại con người. Thiên nhiên trờ thành quê hương thân thiết, tổ quốc thiêng liêng của mỗi con người Việt Nam. Chủ nghĩa yêu nước, tinh thần nhân đạo, khí phách anh hùng của con người Việt Nam đã được hình thành và không ngừng được nâng cao trong sự gắn bó bền chặt lâu đời ấy giữa thiên nhiên Việt Nam và con người Việt Nam. Chỉ trong sự gắn bó ấy mà thiên nhiên mang tính thảm mỹ và chứa đựng những cái đẹp thiên nhiên trong cuộc sống của con người.
Nhà báo lão thành cách mạng Đỗ Phượng đã tự nguyện gắn bó gần 30 năm cuối đời của mình cho sự nghiệp Sinh Vật Cảnh và hiện thực những khát vọng của các bậc tiền bối. Đó là đưa Sinh Vật Cảnh từ một thú chơi nhân văn tao nhã của ông cha thành một ngành kinh tế sinh thái giàu tiềm năng. Ông luôn nhấn mạnh: Một đất nước bốn mùa cây trái, chim muông đều có thể sinh sôi, nảy nở, có núi cao, rừng rộng, gắn với biển với sông. Một đất nước đậm dấu ấn mấy ngàn năm lịch sử dựng nước, giữ nước. Mỗi gốc cây, hang đá, trảng cá, vườn chim đều gắn với những chiến tích, những danh nhân, truyền thuyết. Chính từ đó, sản sinh ra một nền văn hóa, nhân bản gắn với mỗi con người với môi trường thiên nhiên, tạo sức sống cho sinh vật cảnh Việt Nam. Những trí thức và nghệ nhân được nuôi dưỡng trong môi trường đó lẽ nào không tạo nên những tác phẩm sinh vật cảnh rất riêng, rất đặc trưng của dân tộc Việt Nam...Sinh Vật Cảnh phải là một nhánh cái trong chùm rễ văn hóa giàu bản sắc dân tộc của người Việt.
Các cuộc triển lãm SVC đã trở thành một nét đẹp không thể thiếu trong các sự kiện văn hóa, chính trị, kinh tế xã hội và những ngày lễ lớn của Đất nước |
2. Thành cuộc cách mạng cảnh quan thiên nhiên
Trong hành trình đó, Đảng và Nhà nước ta luôn coi trọng việc giáo dục, động viên nhân dân giữ gìn, tôn tạo cảnh quan thiên nhiên, bảo vệ môi trường sinh thái, đồng thời chú trọng phát triển sinh vật cảnh thành một ngành kinh tế sinh thái có giá trị. Nhiều vị lãnh đạo Đảng và Nhà nước đã làm việc và định hướng phát triển Sinh Vật Cảnh với tư cách một lĩnh vực của đời sống vật chất và tinh thần.
Trên cương vị Tổng Bí thư, Cố vấn BCH Trung ương Đảng, đồng chí Đỗ Mười đã có những chỉ đạo định hướng công tác này: "Đây là một lĩnh vực hoạt động có tác dụng tốt đối với đời sống văn hóa - tinh thần của nhân dân. Mong hội tích cực hoạt động mở rộng phong trào sinh vật cảnh ở khắp địa phương trong cả nước, góp phần gìn giữ và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, làm ra nhiều sản phẩm sinh vật cảnh có hiệu quả và có giá trị nâng cao đời sống vật chất và văn hóa của dân tộc".
Thủ tướng Võ Văn Kiệt thì nhấn mạnh: "Sinh vật cảnh mang ý nghĩa văn hóa truyền thống và tính dân gian phong phú ở mọi miền đất nước. Tôi hoan nghênh những người đã sáng lập Hội Sinh vật cảnh Việt Nam. Tôi hi vọng tổ chức Hội ngày càng mở rộng, pháy huy được nhiều tài năng, trí tuệ làm phong phú thêm cho vườn sinh vật cảnh Việt Nam. Tôi mong muốn mỗi cơ quan, đơn vị, các công trình công cộng cũng như mỗi hộ gia đình được trang trí các cây, vật cảnh để tạo cho cuộc sống thêm văn minh, giúp cho tinh thần thêm nhẹ nhàng thư giãn...".
Đến dự kỷ niệm 15 năm thành lập Hội Sinh Vật Cảnh Việt Nam vào ngày 09/5/2004, Thủ tướng Chính phủ Phan Văn Khải khi đó đã đề cập đến vai trò của sinh vật cảnh không chỉ góp phần tạo thêm công ăn việc làm, tăng thu nhập cho một bộ phận nhân dân mà còn góp phần giáo dục tình yêu thiên nhiên, nâng cao ý thức gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, bảo vệ môi trường sống trong lành cho cán bộ, hội viên và nhân dân.
Thủ tướng Phan Văn Khải nhấn mạnh: "Chúng tôi rất vui mừng vì chúng ta có hàng chục ngàn trang trại chuyên trồng hoặc trồng xen những vụ hoa, cây cảnh. Có hàng chục trang trại có quy mô từ vài héc ta đến 20 - 25 héc ta sản xuất hoa cây cảnh theo phương thức sản xuất tiên tiến. Hàng trăm ngàn lao động đã được thu hút vào sản xuất và làm dịch vụ sinh vật cảnh. Có nhiều điển hình đạt giá trị thu nhập cao từ sinh vật cảnh. Cũng như đồng chí Nguyễn Văn Trân vừa nói, có những gia đình chơi cây cảnh thu 50 triệu, 100 triệu, vài trăm triệu đến 800 triệu. Riêng ở Đà Lạt có cơ sở hàng năm thu 1 tỷ đồng trên một héc ta. Song điều có ý nghĩa trong hoạt động của Hội lại chính là tuyên truyền giáo dục trong hội viên và đông đảo nhân dân về tình yêu thiên nhiên, đất nước, nếp sống văn hóa trong ứng xử với thiên nhiên, sống hòa đồng với thiên nhiên, coi trọng giữ gìn và tôn tạo cảnh quan thiên nhiên, xây dựng môi trường sống trong lành, bảo vệ và tôn tạo danh lam thắng cảnh, di tích lịch sử, đưa sinh vật cảnh vào bệnh viện, trường học, nghĩa trang liệt sĩ, gia đình, chùa, nhà thờ, tu viện, thánh thất...Tôi nghĩ đây là vấn đề quan trọng cho tương lai của chúng ta, thực sự tạo ra nhiều giá trị mới cũng là điều mong muốn của chúng ta hiện nay. Nhưng vấn đề bảo vệ môi trường thiên nhiên, vấn đề đưa thành nếp sống văn hóa để giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc thì về lâu dài là vô giá đối với dân tộc Việt Nam...".
Cũng tại Hội nghị này, Thủ tướng Phan Văn Khải đã dành thời gian nói về tình hình kinh tế xã hội của đất nước và ông đặc biệt trăn trở về hướng thoát nghèo bền vững cho bà con nông dân, cũng như xem phát triển hoa cây cảnh là một hướng cần sớm được ưu tiên chuyển dịch cơ cấu cây trồng vật nuôi trong nông nghiệp. Thủ tướng nhấn mạnh: "Như các đồng chí đã biết, trong nông nghiệp đang đặt ra mục tiêu 50 triệu đồng/ha. Chúng tôi vừa làm việc với các đồng chí ở Bộ Nông nghiệp thì đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long và nhiều nơi mới chỉ đạt 37 triệu đồng/ha. Nhưng cái khổ của Việt Nam là bình quân đất dai trên đầu người rất thấp như đồng bằng Bắc Bộ chỉ 300m2/đầu người nên nếu có đạt 50 triệu đồng/ha thì thu nhập vẫn thấp. Nên khi Hội Sinh Vật Cảnh mời tôi dự Hội nghị này tôi rất hăng hái. Bởi vì sao, nước mình người thì đông, đất thì hẹp, làm Sinh Vật Cảnh không chiếm diện tích lớn. Biết cách làm và làm giỏi, không cần diện tích nhiều mà thu nhập vẫn cao thì đó là một hướng đi tích cực cho đất nước chúng ta, cho nông nghiệp của chúng ta. Tôi lấy ví dụ người làm phong lan, có thể treo phong lan từ dưới đất lên tới nhiều tầng, phải tận dụng như vậy thì mới có thu nhập cao...".
Chủ tịch nước Trương Tấn Sang làm việc với lãnh đạo Hội Sinh Vật Cảnh Việt Nam năm 2012 |
Từ truyền thống ngàn năm của ông cha, kết tụ qua phong trào Tết Trồng cây do Bác Hồ khởi xướng phát động và thăng hoa phát triển sau 30 năm (1989 - 2019) xây dựng và phát triển ngành Sinh Vật Cảnh. Đây thực sự là một cuộc cách mạng cảnh quan thiên nhiên và môi trường. Một cuộc cách mạng đã thu hút hàng triệu người trên mọi niềm Tổ quốc chung tay nỗ lực góp phần cải thiện môi trường sống trong lành, phủ xanh đất trống đồi trọc, kiến tạo những không gian sinh cảnh và cùng với quá trình Đổi mới, Hội nhập và Phát triển đã mang lại diện mạo mới cho quê hương Đất nước.
Những làng hoa trù phú khắp các vùng quê nông thôn Việt Nam |
Ngày nay, Sinh Vật Cảnh không chỉ còn là thú chơi nhân văn tao nhã mà thực sự đã trở thành một nét đẹp văn hóa, một mỹ tục mới trong nhân dân và đang trên đà trở thành một ngành kinh tế quan trọng trong phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân được Chính phủ tạo nhiều điều kiện phát triển theo Nghị định số 52/2018/NĐ - CP ngày 12/4/2018. Sinh Vật Cảnh đang có những đóng góp hết sức cụ thể trong chương trình xây dựng Nông thôn mới và Đô thị văn minh, trong đề án tái cấu trúc ngành Nông nghiệp theo hướng nâng cao giá trị và phát triển bền vững.
Vương Xuân Nguyên
*Bài viết thể hiện quan điểm riêng của tác giả và sử dụng một số tư liệu trong cuốn sách "Bác Hồ với Thiên nhiên và Sinh Vật Cảnh" tác giả là người tham gia biên tập.
