Mới đây, các nhà khoa học Việt Nam và Nga đã phát hiện ra một loài thằn lằn mù mới thuộc chi Dibamus tại Vườn quốc gia Núi Chúa. Phát hiện này được thực hiện dựa trên các mẫu vật thu thập trong chuyến khảo sát thực địa của Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga vào năm 2023. Đây là loài thứ tám thuộc chi Dibamus được tìm thấy ở Việt Nam. Kết quả nghiên cứu đã được công bố trên tạp chí khoa học Zootaxa vào đầu tháng 2.
Các nhà khoa học đã phát hiện một loài động vật mới tại Vườn quốc gia Núi Chúa, tỉnh Ninh Thuận. Loài này được đặt tên thằn lằn mù, tên khoa học là Dibamus deimontis. Ảnh: Research Gate
Loài thằn lằn mù mới được đặt tên là Dibamus deimontis, theo tiếng Latin có nghĩa là "núi Chúa", để chỉ nơi chúng được phát hiện. Đây là loài thứ tám thuộc chi Dibamus được tìm thấy ở Việt Nam. Cả Dibamus deimontis và Dibamus tropcentr, một loài thằn lằn mù khác cũng được phát hiện trước đó tại Vườn quốc gia Núi Chúa, tỉnh Ninh Thuận, là hai loài bò sát mới nhất được mô tả ở khu vực này.
Thạc sĩ Lê Xuân Sơn từ Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga cho biết loài thằn lằn mù mới này có chiều dài cơ thể tối đa 13,6 cm, chiều dài đuôi trung bình khoảng 3 cm. Màu sắc của chúng dao động từ nâu xám đến nâu hồng, với các đốm xám không đều trên cơ thể. Do sống ẩn dưới đất hoặc lớp mục thực vật, mắt của loài thằn lằn này gần như không phát triển và được phủ kín bởi vảy.
Dibamus deimontis là loài thằn lằn mù không có chi trước, chi sau chỉ xuất hiện ở con đực và rất thô sơ.
Dibamus deimontis thuộc họ Dibamidae, có chiều dài cơ thể tối đa 13,6 cm và chiều dài đuôi trung bình khoảng 3 cm. Màu sắc loài động vật này thay đổi từ nâu xám đến nâu hồng, với các đốm xám lớn không đồng đều trên cơ thể. Ảnh: Trung tâm Nhiệt đới Việt - Nga
Theo ông Sơn, điểm khác biệt quan trọng nhất để nhận dạng loài này chính là các đường rãnh nhỏ không hoàn chỉnh trên môi và mũi. Ngoài ra, chúng còn sở hữu những đặc điểm hình thái đặc trưng bao gồm: các đường rãnh ở môi, phần môi và mũi bị thiếu; có từ 3 đến 5 vảy nằm ở phía sau mép của môi dưới; khoảng từ 22 đến 25 hàng vảy dọc theo phần giữa cơ thể; từ 193 đến 225 vảy ở phần bụng; từ 47 đến 55 vảy nằm dưới phần đuôi; cùng với 115 đốt sống lưng và 27 đốt sống ở đuôi. Chiều dài mõm của chúng có thể đạt đến tối đa 136,2 milimet.
Ông Sơn đã bổ sung rằng, loài thằn lằn mù mới, Dibamus deimontis, được mô tả dựa trên 8 cá thể thu thập ở độ cao 670-700m so với mực nước biển. Loài này ưa thích môi trường sống ẩm ướt, gần vũng nước nhỏ hoặc suối, thường trú ẩn dưới các tảng đá lớn phủ rêu, dương xỉ và lá cây mục. Điểm khác biệt so với loài Dibamus tropicentr là loài Dibamus deimontis sống ở vùng núi cao, trong khi Dibamus tropicentr sống ở vùng đất thấp ven biển (độ cao 200-300m) với môi trường sống là rừng thường xanh khô cận nhiệt đới.
Ngoài Dibamus deimontis, nhóm nghiên cứu còn tìm thấy giun, cuốn chiếu, rết và một số loại côn trùng khác cùng sinh sống trên các tảng đá. Ông Sơn cho biết thêm, khi bị quấy rầy, loài thằn lằn mù này sẽ vùng vẫy mạnh để rơi xuống đất và nhanh chóng tìm chỗ trốn, giống như cách giun đất thường làm.
Do sống ẩn dưới đất hoặc dưới lớp thảm mục thực vật, mắt của chúng gần như không phát triển và được phủ kín bởi vảy. Loài này không có chi trước, và chi sau chỉ xuất hiện ở mẫu đực nhưng rất sơ khai. Ảnh: Species New to Science
Dù đã tìm kiếm ở nhiều độ cao khác nhau nhưng các nhà nghiên cứu vẫn chưa tìm thấy thêm cá thể nào thuộc chi Dibamus. Cần có thêm nghiên cứu để hiểu rõ hơn về phạm vi phân bố của hai loài này, tuy nhiên, có thể khẳng định phạm vi phân bố của chúng không chồng lấn.
Điều thú vị là hai loài Dibamus deimontis và Dibamus tropcentr phân bố gần nhau về mặt địa lý. Đây là điểm đáng chú ý vì trước đây chưa có báo cáo nào về việc các loài thuộc chi Dibamus cùng tồn tại trong một khu vực địa lý.
Theo ông Sơn, để có thể xác định một cách chính xác phạm vi phân bố của những loài này, cần thiết phải tiến hành nhiều nghiên cứu chi tiết hơn. Tuy vậy, ngay từ những nghiên cứu ban đầu đã cho thấy rằng không có sự trùng lắp trong phân bố giữa các loài.
Đồng thời, đa số các nghiên cứu đều chỉ ra rằng các loài thuộc họ Dibamidae thường có phạm vi phân bố hẹp và đặc hữu, nên rất có khả năng chúng chỉ xuất hiện trong những khu vực cụ thể mà chúng được phát hiện.
Dibamus deimontis được tìm thấy ở độ cao từ 670 đến 700 mét so với mực nước biển, chủ yếu ở những khu vực ẩm ướt, cạnh các vũng nước nhỏ hoặc ven suối. Một đặc điểm quan trọng giúp phân biệt Dibamus deimontis với các loài khác trong cùng giống là sự hiện diện của các đường rãnh nhỏ không hoàn chỉnh trên môi và mũi. Ảnh: Tetrapod Zoology
Phát hiện loài Dibamus deimontis, dù chưa làm sáng tỏ hoàn toàn về phạm vi phân bố so với Dibamus tropicentr, đã củng cố thêm nhận thức về sự phong phú loài sinh vật tại Vườn quốc gia Núi Chúa. Điều này cũng góp phần khẳng định vị thế của Việt Nam như một trung tâm động vật bò sát đặc hữu có sự đa dạng cao ở khu vực Đông Nam Á.
Cũng giống như loài Dibamus tropicentr, dựa trên dữ liệu thực địa thu thập được và tuân theo Tiêu chuẩn và Khuyến nghị IUCN năm 2019, nhóm nghiên cứu đã đưa ra đề xuất rằng loài Dibamus deimontis nên được xếp vào hạng mục sắp nguy cấp (VU) trong Danh sách đỏ của IUCN.
