Chẳng thành công nào không phải đánh đổi. Với nghệ sĩ Hà Xuyên, phía sau ánh hào quang của ba chữ người nổi tiếng là những nỗi trăn trở và đương nhiên là cả sự phiền muộn. Người phụ nữ ấy luôn mong được chở che nơi bóng tùng quân nhưng ông trời “bắt phong trần nên phải phong trần”.
Nghệ sĩ Hà Xuyên trong phim Huyền sử Thiên đô. |
Mối duyên từ trên trời rơi xuống
Nghệ sĩ Hà Xuyên là một trong những cái tên nổi bật của làng điện ảnh Việt. Bà là một trong số ít những nữ diễn viên được gắn tên mình với những bộ phim bất hủ của nên điện ảnh nước nhà. Ấy thế nhưng, điện ảnh lại chẳng phải là giấc mơ của bà dù Hà Xuyên gia nhập làng nghệ thuật từ năm 15 tuổi. Hà Xuyên sinh năm 1956, trong một gia đình nghèo. Tình yêu dành cho nghệ thuật của Hà Xuyên có lẽ bắt đầu từ bố, bởi ông là một cây văn nghệ của xã và có thể sử dụng nhiều loại nhạc cụ.
Năm 1971, bà trúng tuyển và trở thành diễn viên múa chuyên nghiệp của đoàn ca múa Thái Bình. Vì quá nhỏ, không đủ tuổi vào biên chế, nên giấy tờ của Hà Xuyên được đổi lại thành năm 1954. Hà Xuyên tên đầy đủ là Hà Thị Như Xuyên. Chia sẻ về nghệ danh Hà Xuyên, nữ diễn viên kỳ cựu của làng điện ảnh Việt tiết lộ: Sở dĩ có danh xưng Hà Xuyên tới tận giờ, cũng do bởi đoàn Ca múa Thái Bình muốn bà có một cái tên ngắn gọn và ấn tượng, dễ giới thiệu những tiết mục múa solo. Lúc đó, lãnh đạo đoàn từng nghĩ ra nhiều cái tên như Tứ Xuyên, Cẩm Xuyên... nhưng bà không muốn và chỉ thích giữ lại họ tên của mình. Cái tên ngắn gọn Hà Xuyên ra đời như thế. Một danh xưng không trùng với bất cứ ai trong làng nghệ thuật Việt.
Học múa từ năm 15 tuổi và trong suốt tuổi đôi mươi, múa đã đưa bà đến với khán giả. Tuy nhiên, cái tên Hà Xuyên chỉ thực sự được khán giả biết đến khi bén duyên điện ảnh. Trong số những nữ diễn viên điện ảnh nổi lên từ đầu thập niên 1980, có lẽ Hà Xuyên là trường hợp vào nghề và ở lại với nghề “lạ lùng” nhất. Chân ướt chân ráo bước vào nghệ thuật thứ bảy trong một ngày bất ngờ như từ trên trời rơi xuống, vậy mà ngay bộ phim đầu tiên, Hà Xuyên đã đoạt giải diễn viên xuất sắc (do hội Điện ảnh Việt Nam trao tặng) tại Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 8 với vai Hà trong bộ phim truyện nhựa Xa và gần (đạo diễn Huy Thành). Sau vai nữ chính trong phim Xa và gần, bà tiếp tục toả sáng ở vai diễn nặng ký Ngọc Mai - vợ của "ông trùm" Tư Chung trong Biệt động Sài Gòn. Diễn xuất ấn tượng giúp Hà Xuyên trở thành gương mặt được nhiều đạo diễn để ý và chị cũng quyết định gắn bó trọn đời với nghệ thuật thứ Bảy.
Nghệ sĩ Hà Xuyên thuộc lớp diễn viên sinh ra trong thời kỳ chiến tranh và sau đó là thời kỳ bao cấp khó khăn. Với những nghệ sĩ như Hà Xuyên, niềm đam mê với nghề chính là điều giúp bà có thể vượt qua những thiếu thốn, những khó khăn để lăn lộn trên phim trường. Họ không cho phép mình dễ dãi trong từng phân cảnh hay mỗi vai diễn. Được đứng trước máy quay là niềm vinh dự lớn lao, thế nên chị luôn cháy hết mình trên phim trường. Những ngày tháng nhọc nhằn theo đoàn phim khắp miền Bắc, Trung, Nam chẳng là gì so với niềm hạnh phúc, sự tự hào khi được khóc cười trước máy quay.
Hà Xuyên không thể nhớ nổi mình đã góp mặt trong bao nhiêu bộ phim. Chỉ biết rằng điện ảnh như một người bạn tốt, đền đáp cho bà nhiều thứ. Đó là những giải thưởng danh giá và hơn hết là tình yêu khán giả dành cho bà không đổi thay suốt nhiều năm qua.
Những đổ vỡ
Ông trời chẳng cho ai tất cả mọi điều và với nghệ sĩ Hà Xuyên cũng như vậy. Phía sau sự nghiệp điện ảnh rực rỡ là những khoảng trầm cuộc sống bà ít khi chia sẻ với ai.
Nghệ sĩ Hà Xuyên hiểu, thành công không phải là thứ may mắn dễ đến và danh tiếng cũng sẽ qua đi nhanh chóng nếu bản thân không biết nỗ lực, vun vén cho nó. Để có thể trở thành gương mặt biểu tượng của màn ảnh Việt, Hà Xuyên phải đánh đổi biết bao mồ hôi công sức dưới ánh đèn, những buổi thức trắng đêm trong giá lạnh để hoàn thành cảnh quay, những vật vã tìm kiếm sự hóa thân vào nhân vật, đồng hành với stress mỗi khi hoàn tất một vai diễn và có những câu chuyện buồn trong cuộc sống riêng.
Một trong những điều khiến nữ diễn viên xinh đẹp này cảm nhận được sự thiệt thòi chính là phải xa con khi con còn nhỏ. Với một người mẹ, chẳng điều gì có thể khủng khiếp hơn điều đó, bởi dù có giỏi sắp xếp đến đâu thì cũng chẳng ai thay thế được tình mẫu tử. “Bộ phim đầu tiên tôi tham gia là Xa và gần, quay từ Nam ra Bắc. Hôm đó đoàn quay ở Hồ Tây - Hà Nội, đúng giờ cô trông trẻ dẫn các cháu ra ngoài vườn hoa chơi. Nhìn các cháu bi bô nói cười, nỗi nhớ con đến thắt ruột làm tôi khóc tức tưởi. Tuy con tôi có bà ngoại, có dì chăm sóc nhưng mỗi lần như vậy, lòng dạ tôi lúc nào cũng ngổn ngang. Ý nghĩ dừng làm phim không chỉ tới lúc con còn nhỏ mà ngay cả bây giờ khi các con tôi đã trưởng thành. Rất nhiều sự trả giá trong nghiệp diễn mà không thể vài câu là kể hết ra được. Không ít diễn viên trẻ vì đam mê nghề mà để mất người yêu, gia đình”, nghệ sĩ Hà Xuyên tâm sự.
NSƯT Hà Xuyên kết hôn năm 20 tuổi. Một năm sau, bà sinh con gái đầu lòng và sinh thêm con trai năm 1990. Nhưng, số phận trớ trêu, tưởng chừng sự nghiệp công danh, gia đình đang tròn trịa, viên mãn nhất, thì vợ chồng bà ly hôn. Nói về chuyện chia tay, bà chỉ giải thích đơn giản: Do hoàn cảnh...
Tâm hồn người nghệ sĩ nhạy cảm, mong manh, chuyện tình yêu chẳng dễ để có và càng khó hơn để giữ. Bởi, sự mong manh ấy mà tình yêu của những người làm nghệ thuật dễ tan vỡ. Có lẽ, sự dễ ấy cũng do đặc tính nghề nghiệp đặc thù, thường xuyên vắng nhà. Với những người có vợ hoặc chồng làm nghệ thuật, họ phải thật thấu hiểu, phải hiểu lắm, cảm thông lắm mới có thể đủ kiên nhẫn, đủ yêu thương để giữ trọn mái ấm.
Với phụ nữ, chẳng đổ vỡ nào đau đớn bằng sự tan vỡ hôn nhân. Nghệ sĩ Hà Xuyên cũng giống như bất cứ người phụ nữ nào khác, trước những đổ vỡ, bà cũng chông chênh, cũng có những trăn trở và đương nhiên là cả sự tiếc nuối. Bà tâm sự: “Bản thân tôi có tính tự trọng và tự ái cao, chính điều đó dễ làm mình thất bại. Người thương của tôi đã từng nói: Bán cái tự ái của em đi có thể nuôi nhiều người cả đời! Nhưng, phải tới một lúc nào đó, ở tuổi nào đó, người ta mới nhìn nhận mọi việc thấu đáo hơn. Sinh ra vốn tự tính trời... vẫn biết là dại, nhưng cũng có khôn được đâu”.
Nghệ sĩ Hà Xuyên trải lòng, bà vốn thích kiểu phụ nữ mềm mại, liễu yếu đào tơ và mong được chở che nơi bóng tùng quân, nhưng ông trời “bắt phong trần nên phải phong trần”. Người ta khen bà vững vàng trước mọi sóng gió, một mình nuôi 2 con, gồng gánh gia đình. Nhưng, với bà, đó chỉ là do hoàn cảnh không phải điều lựa chọn. Bà thấy mình “không may mắn vì vừa là đàn bà vừa phải là đàn ông, chống chọi với cuộc sống, một mình nuôi con, phải tính toán thu vén gia đình”.
Hà Xuyên là người sống trách nhiệm. Sau khi bố mất năm 1983, bà từng phải bươn chải như một người đàn ông trong gia đình để nuôi mẹ, chị, em trai và em gái. Sau này, lại một mình nuôi các con, khi đã ly dị chồng. Vì thế, cho dù đã từng rơi vào tận cùng sự buồn đau không phải một, mà nhiều lần thì Hà Xuyên vẫn cứ phải tự đứng dậy và bước tiếp, không bao giờ gục ngã.
Hiện tại, NSƯT Hà Xuyên đã nghỉ hưu, chị sống bình an cùng 2 con đã khôn lớn. Ngoài công việc đóng phim, NSƯT Hà Xuyên thường tham gia công tác từ thiện với nhóm bạn bè của chị.
