Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em là một trong những nguyên nhân hàng đầu khiến trẻ phải nhập viện. Thời tiết thất thường, độ ẩm cao là cơ hội để bệnh viêm phổi phát triển.
Trẻ dưới 5 tuổi, đặc biệt là trẻ dưới 2 tháng tuổi là nhóm nguy cơ mắc và tử vong do viêm phổi cao nhất. Vì vậy việc phát hiện và điều trị sớm viêm phổi cộng đồng ở trẻ em đóng vai trò vô cùng quan trọng. Cùng Bác sĩ giảng viên Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn tìm hiểu một số vấn đề cần lưu ý về bệnh viêm phổi cộng đồng và điều trị bệnh viêm phổi cộng đồng ở trẻ em.
Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em là gì?
Viêm phổi cộng đồng
Bệnh thường gặp các triệu chứng thở nhanh, đây là dấu hiệu có giá trị chẩn đoán viêm phổi cao nhất. Theo tiêu chuẩn thở nhanh ở trẻ dưới 5 tuổi của WHO như sau:
- Trẻ dưới 2 tháng tuổi có nhịp thở 60 lần/phút trở lên.
- Trẻ từ 2 - 12 tháng tuổi có nhịp thở 50 lần/phút trở lên.
- Trẻ từ 1 - 5 tuổi có nhịp thở 40 lần/phút trở lên.
Cha mẹ hoặc người thân có thể đếm nhịp thở khi trẻ nằm yên hoặc khi ngủ và phải đếm trong 1 phút, muốn có kết quả chính xác thì đếm 2 - 3 lần.
Viêm phổi rất nặng
Trẻ bị ho hoặc khó thở cộng với ít nhất một trong các triệu chứng chính là: tím tái, co giật, lơ mơ hoặc hôn mê; không uống được hoặc bỏ bú hoặc nôn ra tất cả mọi thứ; suy hô hấp nặng với biểu hiện đầu gật gù theo nhịp thở và co kéo cơ hô hấp phụ. Ngoài ra, có thể có thêm một số triệu chứng khác gồm thở nhanh, phập phồng cánh mũi, thở rên, co rút lồng ngực, …
Viêm phổi nặng
Trẻ ho hoặc khó thở và có ít nhất một trong các triệu chứng chính là: co rút lồng ngực, phập phồng cánh mũi; thở rên (ở trẻ dưới 2 tháng) và không có các dấu hiệu chính của viêm phổi rất nặng. Ngoài ra, trẻ cũng có thể có thêm một số các triệu chứng khác đã mô tả ở phần viêm phổi rất nặng.
Viêm phổi không nặng
Trẻ có ho hoặc khó thở và thở nhanh.
- Trẻ dưới 2 tháng: Nhịp thở khoảng 60 lần/phút.
- Trẻ từ 2-12 tháng: Nhịp thở khoảng 50 lần/phút.
- Trẻ từ 12 tháng - 5 tuổi: Nhịp thở khoảng 40 lần/phút nhưng không có một trong các triệu chứng chính của viêm phổi nặng hoặc rất nặng. Nghe phổi có thể thấy ran ẩm nhỏ hạt.
Điều trị
Việc sử dụng thuốc kháng sinh uống an toàn và hiệu quả ngay cả với một số trường hợp nặng. Cần sử dụng kháng sinh tiêm cho các trường hợp viêm phổi nặng có biến chứng hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng huyết hoặc không dung nạp (ví dụ nôn) hoặc có vấn đề giảm hấp thu thuốc qua đường uống. Cụ thể điều trị viêm phổi cộng đồng ở trẻ từng độ tuổi như sau:
Trẻ dưới 2 tháng tuổi
Khi mắc bệnh viêm phổi cộng đồng cần điều trị ngay tại cơ sở y tế theo y lệnh BS Bệnh chuyên khoa, sử dụng benzyl penicillin hoặc ampicillin kết hợp với gentamicin (tiêm bắp hoặc tiêm tĩnh mạch) dùng 1 lần trong ngày. Một đợt dùng từ 5-10 ngày. Trường hợp bệnh nhi viêm phổi rất nặng dùng cefotaxim 100-150mg/kg/ngày tiêm tĩnh mạch chia 3 - 4 lần.
Trẻ mắc từ 2 tháng đến 5 tuổi
Trường hợp viêm phổi nhẹ nên điều trị ngoại trú theo đơn bác sĩ chuyên khoa, có thể sử dụng cotrimoxazol hoặc amoxicillin. Theo dõi sau 2-3 ngày. Nếu đỡ thì tiếp tục điều trị cho đủ từ 5-7 ngày. Nếu không đỡ hoặc nặng thêm sẽ chuyển điều trị như viêm phổi nặng.
Trẻ 2 tháng đến 5 tuổi nghi ngờ viêm phổi do tụ cầu
Điều trị bằng oxacillin (tiêm bắp hoặc tiêm tĩnh mạch) kết hợp với gentamicin. Nếu không có oxacillin có thể thay bằng cephalothin (tiêm bắp hoặc tiêm tĩnh mạch) + gentamicin hoặc vancomycin.
Trẻ trên 5 tuổi
Điều trị bằng benzyl penicillin, cephalothin hoặc cefuroxim, hoặc ceftriaxone, amoxi/clavulanic hoặc ampicillin/sulbactam (H. influenzae sinh beta-lactamase cao).
Điều trị biến chứng viêm phổi cộng đồng
Nếu bệnh viêm phổi cộng đồng mà điều trị muộn hoặc không đúng cách, hoặc vi khuẩn độc lực quá mạnh có thể gây ra các biến chứng, khi đó việc điều trị sẽ trở nên phức tạp và có nguy cơ tử vong cao. Các biến chứng có thể xảy ra bao gồm tràn dịch, tràn mủ, tràn khí khoang màng phổi; viêm phổi hoại tử, kén khí phổi; hạ Natri máu.
Sau khi điều trị nếu trẻ vẫn sốt và tình trạng chung không tốt lên sau 48 giờ điều trị thì cần phải khám, đánh giá lại, sử dụng Chẩn đoán hình ảnh Y học chụp X-quang ngực để phát hiện các biến chứng. Nếu tràn dịch và tràn khí màng phổi ở mức độ ít thì không cần điều trị ngoại khoa mà chỉ cần tiếp tục điều trị kháng sinh. Nếu tràn dịch nhiều và có suy hô hấp cần phải dẫn lưu màng phổi.
Viêm phổi cộng đồng ở trẻ em là một bệnh viêm đường hô hấp dưới nặng cần được phát hiện sớm và điều trị kịp thời. Đồng thời, cần có các biện pháp phòng ngừa cơ bản không để bệnh xảy ra như thường xuyên giữ vệ sinh vùng mũi họng. Ngoài ra, có thể dùng các biện pháp phòng bệnh chung làm giảm nguy cơ mắc bệnh như tiêm phòng vaccin H.influenzae type b (Hib), ho gà, phế cầu, cúm, ...
