Theo thông tín viên Victor Beattie của đài VOA, tuyên bố của Washington là để đáp lại sự chỉ trích của Bắc Kinh  đối với một kế hoạch của Mỹ về việc tự nguyện ngừng  những hành động gây hấn trong vùng biển mà Trung Quốc có tranh chấp với các nước láng giềng ở Đông Nam Á như Việt Nam và Philippines.

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Mỹ Marie Harf hôm 11/8  cho biết Thông cáo chung của Diễn đàn an ninh khu vực ASEAN ở Myanmar đã nói một cách đầy đủ về phương thức giải quyết những vụ tranh chấp lãnh thổ trong khu vực. Thông cáo đó nhấn mạnh tới tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình và ổn định dựa trên những nguyên tắc của luật pháp quốc tế được mọi nước thừa nhận và kêu gọi thực thi đầy đủ và hữu hiệu Tuyên bố về cách hành xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và sớm thiết lập Bộ qui tắc hành xử Biển Đông (COC).

Bà Harf cho biết Ngoại trưởng John Kerry, người đã trình bày đề nghị “tự nguyện đóng băng” những hành vi khiêu khích tại Diễn đàn an ninh khu vực ASEAN, nói rằng Washington đã nêu ra những điểm cần nêu.

Bà nói: "Như quí vị đã biết, ông Kerry nói là chúng tôi không tìm cách để thông qua một điều gì đó cho có lệ, tìm cách đưa ra một điều gì đó tại bàn hội nghị mà mọi người có thể ủng hộ. Ông ấy cũng nói rằng một số nước đã quyết định đó là những gì mà họ sẽ làm. Đây là một tiến trình tự nguyện. Nhưng ông ấy cũng nói rằng ông ấy nghĩ là có một cách để đạt được một số tiến bộ về vấn đề Biển Đông dựa trên các cuộc thảo luận tại ASEAN. Đây là một cuộc thảo luận đang tiếp diễn, nhưng dựa trên những phát biểu của ông ấy, tôi nhận thấy là chúng tôi đã đạt được một số tiến bộ”.

Hôm Thứ Bảy (9/8) vừa qua, một giới chức cấp cao của chính quyền Obama nói rằng thông cáo của ASEAN nêu rõ nhu cầu tự kiềm chế và đó là một sự thay đổi lớn trong cách tiếp cận của ASEAN đối với những hoạt động ngoại giao với Trung Quốc. Ông nói rằng ASEAN mỗi ngày một quan tâm hơn đến cách hành xử của Trung Quốc.

Một bài bình luận của Tân Hoa Xã ngày 11/8 cho biết Bộ trưởng Ngoại giao Trung Quốc Vương Nghị đã bác bỏ “đề nghị đóng băng” của Mỹ  là có thể phản tác dụng. Tân Hoa Xã nói rằng đề nghị của Washington chỉ làm cho căng thẳng gia tăng, qua việc khuyến khích những nước như Việt Nam và Philippines có lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc. Trung Quốc cũng hối thúc Washington chớ nên làm cho Biển Đông trở nên nơi hỗn loạn mới vì sự can thiệp của Mỹ, sau khi đã làm như vậy ở Iraq, Syria và Libya.

Khi được hỏi về bài bình luận này, bà Marie Harf đã trả lời: "Chúng tôi không phải là những người gây ra bất ổn ở đó. Những hành vi hung hãn mà Trung Quốc tiến hành đã gây ra bất ổn. Tất cả những gì mà chúng tôi đang làm đều có mục đích giảm bớt căng thẳng, để cho các nước giải quyết những mối bất đồng bằng đường lối ngoại giao, chứ không phải bằng những biện pháp cưỡng ép, gây bất ổn, như những biện pháp mà Trung Quốc thực hiện mỗi ngày một nhiều trong những tháng vừa qua”.

Ông Pavin Chachavalpangpun, thuộc Trung tâm Nghiên cứu Đông Nam Á của Đại học Kyoto ở Nhật, nói rằng thực tế là không có gì thay đổi và Trung Quốc tiếp tục theo đuổi điều mà ông gọi là “chính sách đối ngoại hung hăng” ở Biển Đông.

Ông Carl Thayer, giáo sư danh dự của Đại học New South Wales ở Australia, nói rằng đề nghị “tự nguyện đóng băng” của Mỹ không nhận được sự đồng thuận bên trong ASEAN. Tuy nhiên, ông mô tả việc Trung Quốc đề ra mục tiêu biến năm 2015 thành năm hợp tác biển Trung Quốc-ASEAN là một hành động mà ông gọi là “biến đen thành trắng”. Ông nói: "Họ đã trình bày sự việc một cách hoàn toàn sai lệch khi nói rằng không có lỗi nào có thể qui cho những hoạt động của họ. Họ nói rằng tất cả những sự gây hấn là phát xuất từ những nước bên ngoài khu vực hoặc từ những nước bên trong ASEAN có mưu đồ đen tối và được khích lệ  bởi sự ủng hộ của Mỹ. Sự thật hoàn toàn ngược lại”.

Giáo sư Thayer nói rằng việc Trung Quốc mang đặt giàn khoan nước sâu ở ngoài khơi quần đảo Hoàng Sa mà Việt Nam tuyên bố có chủ quyền đã làm bùng ra một cuộc tranh luận ở Hà Nội về vấn đề có nên tiếp tục có thái độ nhân nhượng đối với Trung Quốc hay không. Ông cũng cho biết tranh chấp biển đảo giữa Trung Quốc và Philippines tiếp tục lâm vào tình trạng bế tắc và có nhiều căng thẳng.

Trong khi đó, Trung Quốc không hề ngưng các hoạt động lấp biển đắp đảo nhân tạo ở những rạn san hô mà họ đã đánh chiếm ở quần đảo Trường Sa, nơi Bắc Kinh có tranh chấp chủ quyền với Việt Nam, Philippines, Malaysia, Brunei và Đài Loan.