Hạt mầm hy vọng
Người vùng cao lấp đất vào những hốc đá, ươm vào đất những hạt vàng hi vọng. Mưa gió cao nguyên nuôi lớn những hạt mầm, cho chúng đâm chồi, bám rễ vào lòng đất, mọc lên những cây ngô tươi tốt.
Người H'Mông quan niệm phụ nữ phải biết thêu thùa, phải thương chồng con, biết chăm lo bố mẹ chồng và biết làm mèn mén (món ăn làm từ bột ngô). Điều này cho thấy, vị trí quan trọng của mèn mén trong ẩm thực của dân tộc Mông.
Mèn mén được coi là món ăn chính của đồng bào dân tộc vùng cao bởi món này được chế biến từ ngô, một thứ lương thực sẵn có ở địa phương, hơn nữa mèn mén có thể để ăn trong ngày hoặc vài ngày khi đi nương, đi rừng.
Để làm được mèm mén, người phụ nữ thường xay ngô thủ công bằng loại cối đá hai thớt chồng lên nhau, rất nặng và khó thao tác. Ngô ban đầu được xay tróc hết vỏ, rồi xay đến khi thành bột mịn.
Mèn mén ngon nhất là được làm từ ngô tẻ và nghiền bằng cối đá. Tuy rằng bây giờ có thể xay máy nhưng so với nghiền bằng cối vẫn không mịn bằng.
Công đoạn đồ mèn mén cũng phải thực hiện hai lần. Lần đầu, cho bột ngô vào trõ, vẩy nước vào bột ngô, đảo đều cho tơi ra không dính vào nhau. Ở lần đồ này, phải chú ý lửa sao cho bột ngô được chín đều, cho đến khi nào từ trõ bốc lên mùi thơm nghi nghút là có thể bắc ra được.
Lúc này, bột ngô sẽ được đổ ra mẹt, đánh tơi. Như thế lần đồ sau bột ngô sẽ chín kỹ, dẻo và thơm hơn. Ở lần đồ thứ hai, thì cần đồ kỹ hơn lần đồ trước, khi nào thấy mèn mén dẻo, rộ màu vàng, thơm nức là được.
Mèn mén – Hơn cả một món ăn
“Tôi và đồng đội đóng quân ở Cao Bằng những năm đầu của chiến tranh biên giới. Điều kiện đi lại, ăn uống khó khăn. Nhờ mèn mén và các loại thực phẩm từ ngô mà đồng bào tiếp tế đã giúp chúng tôi vượt qua cơn đói, hoàn thành nhiệm vụ", ông Nguyễn Văn Chè (C3 K4 e677 f346) Quân đoàn 26 bồi hồi nhớ lại.
Trước đây, mèn mén được cho là món ăn của những gia đình có điều kiện sống khó khăn và hầu như chỉ để dùng trong gia đình. Ngày nay, do điều kiện cuộc sống đã có phần sung túc hơn, người H’Mông đã chuyển từ mèn mén sang cơm trong những bữa ăn chính.
Tuy nhiên vào mỗi dịp lễ Tết, mèn mén vẫn được nấu và trân trọng đặt lên bàn thờ gia tiên, như một cách người Mông nhớ về cội rễ khó khăn của mình. Mèn mén không đơn thuần chỉ là một món ăn mà nó đã trở thành một nét đẹp văn hóa như món “cơm vàng” truyền thống của người Mông cần được tôn trọng, gìn giữ và bảo tồn.
NÔNG THẢO LY
