Trong thế giới tự nhiên, có những sự biến mất diễn ra âm thầm nhưng để lại nỗi đau thấu tận cùng. Đó là câu chuyện về Vaquita, loài thú biển nhỏ bé mang biệt danh "Gấu trúc của đại dương" với những vòng đen đặc trưng quanh mắt. Hiện nay, Vaquita không chỉ là một trong những loài động vật quý hiếm nhất thế giới mà còn là biểu tượng cho cuộc chiến sống còn trước sự tàn phá của con người.
Theo báo Dân trí, Vaquita (hay Phocoena sinus) là loài nhỏ nhất thuộc bộ cetacean (bộ cá voi) - nhóm các loài thú biển có vú bao gồm cá voi, cá heo và cá heo chuột - có chiều dài trung bình 4-5 feet và nặng khoảng 65-120 pounds.
Vaquita (hay Phocoena sinus) là loài nhỏ nhất thuộc bộ cetacean (bộ cá voi).
Chúng sở hữu phạm vi phân bố nhỏ nhất, gói gọn trong một khu vực nhỏ ở phía bắc Vịnh California. Người ta cho rằng các hoạt động của con người trong khu vực này đã dẫn đến sự suy giảm số lượng cá thể vaquita, giảm 20 con kể từ năm 2017.
Phá hủy, gây ô nhiễm môi trường sống và các cuộc "càn quét" của tàu cá chỉ là số ít các hành động của con người tác động đến loài thú này. Trong trường hợp của vaquita, nguyên do chính là hoạt động đánh bắt cá và đặc biệt là việc sử dụng rộng rãi lưới rê ở Vùng Vịnh.
Tình hình càng trở nên tồi tệ hơn do sự gia tăng của đánh bắt bất hợp pháp một loài có nguy cơ tuyệt chủng khác là totoaba để lấy bong bóng khí của chúng. Vì vaquita có kích thước tương tự totoaba nên chúng thường vô tình dính phải "đạn lạc".
Số liệu từ các cuộc khảo sát cho thấy một sự sụt giảm kinh hoàng: 98% quần thể Vaquita đã biến mất chỉ trong vòng 30 năm qua. Năm 1997, thế giới còn khoảng 567 cá thể. Đến tháng 10/2025, báo cáo mới nhất ước tính chỉ còn chưa đầy 10 cá thể sống sót ngoài tự nhiên.
Sự nghiêm trọng này lớn đến mức vào năm 2023, Ủy ban Cá voi Quốc tế (IWC) đã phải đưa ra "Cảnh báo tuyệt chủng" đầu tiên trong lịch sử để thúc giục thế giới hành động. Ngay cả Công ước CITES cũng từng áp dụng các lệnh trừng phạt thương mại đối với Mexico vào năm 2023 vì cho rằng các biện pháp bảo vệ chưa đủ quyết liệt.
Vaquita có biệt danh "Gấu trúc của đại dương" với những vòng đen đặc trưng quanh mắt.
Lỗ lực cứu lấy Vaquita hiện đang được triển khai trên nhiều mặt trận. Một trong những biện pháp táo bạo nhất là lắp đặt các khối bê tông dưới đáy biển, phía trên có gắn móc sắt để làm rách và chặn đứng những tấm lưới rê bất hợp pháp. Tại khu vực "không khoan nhượng" rộng 225 km vuông, các tàu tuần tra luôn túc trực để nhổ tận gốc mọi thiết bị đánh bắt trộm.
Tiến sĩ Lorenzo Rojas Bracho, chuyên gia có hơn 30 năm nghiên cứu Vaquita, nhấn mạnh rằng chìa khóa nằm ở việc thay đổi sinh kế cho ngư dân. Việc chuyển đổi sang các loại lưới an toàn cho Vaquita là điều bắt buộc, nhưng đòi hỏi sự hỗ trợ tài chính và quản lý nghiêm ngặt từ chính phủ. Đồng thời, tại Trung Quốc, các chiến dịch giảm nhu cầu tiêu thụ bong bóng cá Totoaba cũng đang được triển khai để triệt phá nguồn thu của các mạng lưới tội phạm có tổ chức, theo Tạp chí Thanh niên Việt.
Dù con số cá thể còn lại ít ỏi đến mức nghẹt thở, các nhà khoa học vẫn tìm thấy những lý do để hy vọng. Trong cuộc khảo sát năm 2025, thiết bị bay không người lái đã ghi lại được hình ảnh những con Vaquita non và cá thể chưa trưởng thành đi cùng mẹ.
Đến tháng 10/2025, báo cáo mới nhất ước tính chỉ còn chưa đầy 10 cá thể sống sót ngoài tự nhiên.
"Nếu có con non, nghĩa là chúng vẫn đang sinh sản khỏe mạnh và có khả năng sống sót qua những năm tháng khó khăn nhất", Tiến sĩ Rojas Bracho chia sẻ. Sự ổn định tương đối của số lượng cá thể trong hai năm qua cho thấy nếu con người thực sự dừng tay, thiên nhiên vẫn có cơ hội để tự chữa lành.
