Một thời gian dài, 84 hộ dân tộc Giáy ở bản Nà Sài, xã Bản Giang, huyện Tam Đường (Lai Châu) phải gánh chịu hậu quả nặng nề và trực tiếp từ một bãi khai thác khoáng sản núp bóng trang trại phía đầu nguồn suối của bản.
 |
| Đất bị múc thành hố nước sâu. Ảnh: Q.D |
Nước bị ô nhiễm khiến cá dưới ao chết nhiều, bùn chảy làm nguồn nước bị lấp, lúa không được gặt vì mất mùa do thiếu nước… Những vấn đề này khiến cho đời sống sinh hoạt của người dân nơi đây bị đảo lộn. Nhiều lần bà con nơi đây “kêu” với chính quyền cấp xã nhưng vẫn chưa có ai “thấu.”
Cá chết dần, hoa mầu giảm sút sản lượng
Theo chân ông Ú A Lả, Trưởng bản Nà Sài dẫn đường, chúng tôi có mặt trên trang trại của người chủ tên Thành, sau gần một tiếng đồng hồ băng núi và vượt suối lũ. Khoảng đất nằm giữa màu xanh của núi rừng đại ngàn lộ lên những ụ đất, sỏi lớn nham nhở, trơ chọi không sự sống. Những nền đất bị cày, múc thành các hố đọng nước màu vàng xanh nhầy nhụa, rộng và sâu hoắm đến cỡ chục mét.
Một góc đất đồi được san nền bằng bêtông có lẽ là lán trại ăn ở của công nhân. Tại nơi đang núp bóng trang trại này chỉ còn máy nghiền quặng phủ bạt xanh cỡ lớn chưa kịp di chuyển đi. Đường ống dẫn nước quặng la liệt khắp mọi nơi cùng một số vật dụng phục vụ cho việc khai thác khoáng sản…
 |
| Đất bị đào nham nhở.Ảnh: Q.D |
Theo phản ánh của nhiều người dân, bãi này được ông Nguyễn Duy Thành, ở thành phố Lai Châu, mua lại và bắt đầu tiến hành khai thác từ năm 2011. Tại đây luôn có trên dưới 20 công nhân làm việc cùng với hệ thống máy móc, gầu xúc, băng chuyền dài.
Chủ trang trại đã xả bùn trực tiếp xuống hang - nguồn nước chính dẫn vào con mương của bản Nà Sài. Việc khai thác khoáng sản trái phép đã làm ảnh hưởng đến đời sống của người dân khi nước trong mương luôn đục ngầu, hoa mầu kém năng suất, chăn nuôi thủy sản không hiệu quả… Mới đây, do người dân gây sức ép nên chủ trang trại đã cho dỡ toàn bộ máy móc, di chuyển đi nơi khác.
Là một trong những hộ bị ảnh hưởng nặng của trang trại khai thác vàng, anh Lèng Văn Sửu ở bản Nà Sài, bức xúc kể lại: "Năm ngoái, đất bùn lấp hết nước trong mó nên lúa không thành. Sản lượng mỗi mùa lúa thu được đều bị giảm dần. Nếu cứ như thế này thì người dân không biết lấy gì mà ăn, mà sản xuất…".
 |
| Đường ống dẫn nước quặng la liệt khắp nơi.Ảnh: Q.D |
Ông Ú A Lả, Trưởng bản Nà Sài cho biết họ nói là làm trang trại nhưng thực chất là khai thác khoáng sản (vàng). Làm cho cá dưới ao chết nhiều, bà con không làm được ruộng vì thiếu nước, hoa mầu cũng giảm sản lượng nhiều. Tính sơ cũng ảnh hưởng gần 30 ha đất trồng lúa cùng 20 ha ao của bản.
Trong các cuộc họp bản hay các cuộc tiếp xúc cử tri của xã tại bản có sự tham dự của cán bộ xã, lần nào người dân bản Nà Sài cũng ý kiến về vấn đề này nhưng không có ai trả lời. Do quá bức xúc nên ngày 9/6 vừa qua, bà con dân bản đã lên trụ sở Ủy ban nhân dân tỉnh mong được sớm giải quyết, nhưng cũng chỉ được hướng dẫn là về xã.
Chính quyền buông lỏng quản lý
Đỉnh điểm của sự mâu thuẫn giữa bà con nhân dân và chủ trang trại là vào ngày 4/4, người dân bản Nà Sài tự bảo nhau lên vị trí khai thác, tịch thu một số tài sản cũng như đập phá, tháo dỡ lán trại.
Theo chủ trang trại, số đồ bị thu và tháo dỡ, đập phá gồm tivi, máy bơm cùng nhiều vật dụng khác ước tính khoảng 170 triệu đồng. Những hành vi này đã được các công nhân làm việc trên đó ghi hình lại. Đồng thời chủ nơi này còn làm đơn kiện gửi Viện kiểm sát và Công an huyện Tam Đường để giải quyết.
Trước đó, đã có nhiều cuộc thương lượng giữa dân bản với chủ trang trại để thống nhất vấn đề về nguồn nước nhưng cũng không mấy thành công
Ông Nguyễn Bá Kiện, Chủ tịch UBND xã Bản Giang cho biết, bản thân mới nhận nhiệm vụ công tác tại xã từ 1/1. Vì mới về cơ sở nên khi đi thị sát địa bàn thì phát hiện ở khu vực bản Nà Sài có một doanh nghiệp ở đó, người dân cho biết là nó đang khai thác vàng. Ngay thời điểm ấy, ông đã gọi về phòng Tài nguyên Môi trường huyện báo cáo tình hình.
Tuy nhiên, theo điều tra, trang trại này được ông Nguyễn Duy Thành mua từ năm 2002 và mãi đến năm 2011 thì bắt đầu tiến hành làm trang trại. Chủ tịch UBND xã khẳng định đây không phải doanh nghiệp khai thác mà là cá nhân khai thác. Khi làm, họ rất kín tiếng nên không ai biết gì.
 |
| Máy nghiền quặng cỡ lớn.Ảnh: Q.D |
Do việc làm trang trại đã đào ao, thả cá hút nước, trong khi trang trại lại nằm ở vị trí đầu nguồn nước nên đã dẫn đến tình trạng hết nước sản xuất. Khi xã đi kiểm tra vào tháng Tư, do không có giấy phép khai thác nên xã đã yêu cầu chuyển toàn bộ máy móc ra, nghiêm cấm không được khai thác.
Chủ tịch UBND xã cho biết thêm, cá nhân làm trang trại này chưa sử dụng máy hoạt động rầm rộ mà chỉ mang máy lên để đó, cho tiến hành đào ao, bơm nước và đang san gạt mặt bằng...Rõ ràng điều này trái ngược hoàn toàn với những gì phóng viên ghi nhận được tại thực địa và qua phản ánh của dân bản Nà Sài.
Thực trạng khai thác vàng trái phép tại Nà Sài đã diễn ra từ nhiều năm. Mãi đến khi có sự xung đột giữa người dân và chủ trang trại thì cấp xã, huyện mới vào cuộc. Trước đó, chưa hề có sự ngăn cản nào từ phía chính quyền và lực lượng chức năng…
Quy trách nhiệm từng cá nhân cụ thể
Theo lãnh đạo UBND huyện Tam Đường (Lai Châu), việc mua bán đất giữa ông Nguyễn Duy Thành với một số hộ dân bản Nà Sài là do tự trao đổi, thỏa thuận với nhau. Điều này cũng đã có thông qua UBND xã Bản Giang, tuy nhiên chính quyền xã thời điểm ấy lại không có một văn bản báo cáo nào lên huyện. Chính vì thế, mảnh đất trên cũng không đủ điều kiện để cấp sổ đỏ.
Ông Bùi Quang Vinh, Phó chủ tịch UBND huyện Tam Đường (Lai Châu) cho biết khoảng cuối năm 2012, ngay khi có chủ trương của tỉnh Lai Châu về vấn đề quản lý khai thác vàng sa khoáng trên các sông suối, huyện Tam Đường đã có văn bản yêu cầu các xã báo cáo tình hình, tập hợp các điểm khai thác để huyện lập tổ đi giải tỏa, xử lý dứt điểm vi phạm.
Sự việc có doanh nghiệp khai thác khoáng sản trái phép diễn ra trong thời gian dài suốt từ năm 2011 đến nay, mà bản thân xã lại không nắm được là đã buông lỏng quản lý. Đặc biệt, phía công an xã có biết lại không báo cáo với xã.
Địa bàn xã Bản Giang được huyện Tam Đường quan tâm rất nhiều về phát triển kinh tế xã hội và khi sự việc xảy ra nghiêm trọng, đến thời điểm này huyện mới nắm được thông tin.
"Hiện, huyện Tam Đường đang tập trung xác minh việc chính quyền xã Bản Giang có nắm được hay không, hay có nắm được nhưng không báo cáo huyện. Đồng thời tiến hành kiểm kê thiệt hại cho bà con và của 'trang trại'. Sau khi làm rõ việc khai thác khoáng sản trái phép thì sẽ quy trách nhiệm từng cá nhân cụ thể có liên quan", ông Bùi Quang Vinh, Phó chủ tịch UBND huyện Tam Đường khẳng định.
