Bao đời nay, người dân làng Trung Kính Thượng (tổ 11, Trung Hòa, Cầu Giấy, Hà Nội) đều được biết về công dụng thần kỳ của nước trong chiếc giếng cổ này ở nơi đây. Theo dân làng kể lại, giếng cổ này còn gắn với tục xin sữa...
Giếng cổ sinh ra từ làng cổ
Nằm ven bờ sông Tô Lịch, làng Trung Kính Thượng vốn là một phần của làng Trung Kính. Xa xưa, làng Trung Kính có tên là Kính Chủ, đến thời Nguyễn mới được đổi tên thành Trung Kính. Làng được xây dựng khang trang từ thời Lê Trung Hưng với cổng làng, đình chùa và đào giếng. Xưa đình Trung Kính Thượng được xây theo hướng Tây Nam, một thầy phù thủy đi qua nói rằng, nếu làng có thêm thủy thì sẽ rất thịnh. Đó là lý do, người dân đào giếng.
Trước đây, trong làng có 2 giếng cổ: Giếng đất và giếng thơi. Nhưng theo thời gian, dân làng trở nên đông đúc, giếng đất đã bị lấp để xây nhà ở. Hiện giờ, làng chỉ còn một giếng cổ duy nhất là giếng thơi.
Theo lời giới thiệu của người dân nơi đây, tôi tìm đến ông Phan Đăng Khải (80 tuổi), một bậc cao niên là người con của làng, ông am hiểu về Hán Nôm và nhiều năm nghiên cứu về giếng làng. Theo chân ông Khải, tôi được tận mắt thấy giếng cổ này.
“Theo gia phả lập làng, làng Kính Chủ xưa hình thành từ thời Hùng Vương thứ 18. Theo thông lệ, lập làng thì phải đào giếng, giếng thơi này cũng đã trải qua hàng nghìn năm tuổi”, ông Khải chia sẻ.
Giếng được lắp cửa bít miệng để đảm bảo an toàn. Ảnh: Người Đưa Tin Pháp Luật |
Giếng thơi nằm bên trái đường, cách cổng làng khoảng chừng 50-60m. Giếng hình tròn, đường kính khoảng 1-1,2m có cấu trúc vô cùng độc đáo. Thành giếng không xây gạch mà xếp đá tảng chồng lên nhau. Đá tảng ở đây là những cối giã gạo đã vỡ hoặc thủng đáy được người dân tận dụng. Khối đá này vừa bảo vệ cũng là bậc lên xuống để thau rửa, khơi thông dễ dàng hơn. Điều đặc biệt là giếng không bao giờ cạn ngay cả ở thời điểm hạn hán. Những vệt lồi lõm trên thành giếng có thể đặt lọt ngón tay, đây là những vệt mài mòn của dây thừng kéo gầu nước trải qua hàng trăm năm.
Vừa chỉ vào những vết lõm ở thành giếng, ông Khải vừa bày tỏ: “Thứ cổ nhất của giếng là khối đá có mấy chục đường rãnh như răng cưa trên thành giếng. Đây là những vết hằn thời gian tạo nên”. Hiện xung quanh giếng là tường bảo vệ và làm mái che có hình bát giác kiên cố. Người dân cũng lập ban thờ “thần giếng”, trên đó có khắc 3 chữ “Thiên Quang Tỉnh” (nghĩa là “Giếng đón ánh sáng mặt trời”). Cổng bên ngoài có khắc câu đối mang ý nghĩa nhắc nhở con cháu biết mạch nước giếng này đã nuôi sống tổ tiên.
Tục xin sữa
Chuyện giếng thơi làng Trung Kính Thượng có khả năng chữa bệnh mất sữa cho phụ nữ sau sinh đã có từ lâu đời. Theo nhiều bậc cao niên trong làng, tục xin sữa này là có thật và được xem là khá hiệu nghiệm nên nó được truyền tai nhau từ đời này qua đời khác.
Theo quan niệm xưa, nước nuôi dưỡng con người và sữa nuôi dưỡng trẻ sơ sinh nên dân làng trồng một cây hoa sữa bên cạnh. Trước đây các bà mẹ trong làng thiếu sữa thường ra xin nước uống và mong nhiều sữa cho con, có thể chính niềm tin nội tâm và khao khát bản năng làm mẹ nên nó được lan truyền, tuy chưa có cơ sở khoa học chứng minh song niềm tin dân gian rất mạnh.
“Với chút lễ mọn và thành tâm thắp hương khấn tạ, ai đến xin cũng lòng thành. Sau khi làm lễ xin sữa, bà mẹ phải chính tay ngắt cành lá cùng hoa quả sữa ở cạnh giếng “làm phép” gánh về treo tại cửa buồng nhà mình”, một cụ bà cho biết.
Giờ đây, cây hoa sữa đã chết vì già nên tục xin sữa cũng không còn nữa. Không ai dám chắc về khả năng thần kỳ của giếng nước và cây hoa sữa ở làng Trung Kính Thượng, nhưng người dân nơi đây vẫn truyền tai nhau về điều này. Và giếng là nơi lưu giữ những ký ức linh thiêng đáng trân trọng tự hào. T.P Giếng cổ nghìn năm và tình mẫu tử trong tục làm lễ xin sữa lưu truyền trong dân gian.
Bài đăng trên ấn phẩm Đời sống & Pháp luật số thứ Ba (144)
