Chuyện chưa kể về mũi đất đánh mốc chủ quyền Hoàng Sa của VN

(ĐSPL) - Mũi Ba Làng An như một chứng nhân lịch sử của biết bao hùng binh ngày xưa dong buồm ra khơi giữ biển, giữ đảo, giữ chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo thiêng liêng Hoàng Sa, Trường Sa.

Từ các bản đồ trong nước đến nước ngoài xuất bản đều cho thấy, mũi Ba Làng An là phần đất liền có khoảng cách gần nhất đến với quần đảo Hoàng Sa, so với các nước trong khu vực...

Ba làng tên An

Không phải ngẫu nhiên mà các nhà nghiên cứu trong và ngoài nước khi nghiên cứu về Hoàng Sa, hay vùng lãnh hải nước ta, cái tên Cape Batangan (mũi Ba Tân Gân) tức Ba Làng An (thuộc địa phận thôn Phú Quý, xã Bình Châu, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi) lại được nhắc đến, như xác định vị trí đáng chú ý trên bản đồ. Cái tên Ba Tân Gân có từ thời Pháp. Nhưng, với người dân xứ Quảng, mà đặc biệt là người dân Bình Châu, Tịnh Kỳ, họ vẫn gọi bằng cái tên thân thương: Ba Làng An.

Ba Làng An là tên gọi dân dã của cư dân nơi đây, khi cả ba ngôi làng ở đây đều có tên An gồm: An Hải (xã Bình Châu, huyện Bình Sơn), An Vĩnh, An Kỳ (xã Tịnh Kỳ, TP. Quảng Ngãi). Theo nhà nghiên cứu Lê Hồng Khánh: Các thông số đo đạc địa lý cho thấy, Việt Nam nằm gần nhất với Hoàng Sa và vị trí đất liền gần nhất với quần đảo này được xác định chính là Ba Làng An với chiều dài 135 hải lý. Trong khi đó, khoảng cách từ Hoàng Sa đến đất liền lục địa Trung Hoa tối thiểu phải hơn 230 hải lý.

Trạm đèn Ba Làng An (thôn Phú Quý, xã Bình Châu) ở mỏm ngoài cùng của mũi Ba Làng An. Ngọn hải đăng nơi đây luôn chớp sáng, dẫn lối tàu thuyền ra vào cảng Sa Kỳ. Nhìn từ đây, Ba Làng An là mũi đất được tạo nên từ những trầm tích của nham thạch đổ tràn thoải dần theo hướng biển. Mang một vẻ đẹp hoang sơ và tuyệt mỹ như lúc mới hình thành. Vùng đồi đất đá ong chạy dài ra tận biển, tạo cho Ba Làng An một vẻ đẹp riêng, một giá trị riêng không chỉ bây giờ mà từ xa xưa đã ghi vào dấu tích. Từ đây chúng ta có thể nhìn thấy đảo Lý Sơn.

Nghe cái tên Ba Làng An, khiến chúng ta liên tưởng đến hai xã An Vĩnh và An Hải trên đảo Lý Sơn. Vùng đất Ba Làng An với đảo tiền tiêu Lý Sơn có sự gắn bó chặt chẽ, không chỉ bây giờ mà từ xa xưa. Những tiền nhân trên mảnh đất Ba Làng An chính là những người đã khai phá và hình thành nên lớp cư dân Việt đầu tiên trên đảo Lý Sơn. Các tài liệu chính sử ghi nhận, chậm nhất từ thế kỷ 16, người dân đất liền phát hiện và chiếm đóng hòn đảo này để từ đây vươn ra những vùng biển xa. Từ mũi Ba Làng An, người dân An Vĩnh, An Hải, An Kỳ vượt biển ra đảo Lý Sơn lập nghiệp, biến đảo hoang thành làng mạc trù phú.

Ra đảo, người dân lấy tên bản quán đem đặt tên cho nơi ở mới. Vậy nên các địa danh An Hải, An Vĩnh và sau này An Bình trên đảo Lý Sơn xuất phát từ địa danh của mũi Ba Làng An. Theo TS. khảo cổ học Đoàn Ngọc Khôi - Phó GĐ Bảo tàng Quảng Ngãi: Các đợt khai quật năm 1978, 2002, tại đây phát hiện dấu tích quan trọng về một lớp cư dân tiền Sa Huỳnh cư trú có niên đại 2.500-3.000 năm. Mở rộng phạm vi khảo cổ ra huyện đảo Lý Sơn, năm 1996, tiếp tục phát hiện ra di chỉ của văn hóa Sa Huỳnh ngay trên huyện đảo này. So sánh những di chỉ văn hóa Sa Huỳnh và Bình Châu đều phát hiện những nét tương đồng.

Chứng tỏ từ 2.500-3.000 năm trước, những tiền nhân cư dân Bình Châu có mặt trên đảo Lý Sơn luôn mang khát vọng chinh phục biển cả để từ đó vươn ra những vùng lãnh hải xa xôi của Tổ quốc. Điều đó cũng đồng nghĩa với việc lịch sử ghi nhận người Việt đã đặt chân lên các đảo trên quần đảo Hoàng Sa sớm nhất và khẳng định chủ quyền.

Cái nôi của Hoàng Sa

Những tiền nhân trên mảnh đất Ba Làng An xưa đã vươn ra khơi xa, lập làng, lập ấp trên đảo Lý Sơn và vươn ra những hải đảo trên Biển Đông. Vào thế kỷ 16, những dân chài lão luyện ở xứ Ba Làng An cùng với cư dân Lý Sơn là những người đã được điều động và tự nguyện để thực hiện sứ mệnh lịch sử đối với những đảo thiêng nơi địa đầu của Tổ quốc. Từ trước thời chúa Nguyễn, các hải đội Hoàng Sa - Trường Sa đã hình thành.

Dấu tích của đội Hoàng Sa tại mũi đất này là địa danh Vườn Đồn (thôn An Vĩnh, Tịnh Kỳ), nơi lính Hoàng Sa đóng doanh trại, nay là đồn Biên phòng Sa Kỳ đóng chân. Đình làng An Vĩnh - nơi xuất hành và cũng là nơi trở về của lính Hoàng Sa. Cách đó vài trăm mét là dấu tích miếu "Ông" Hoàng Sa, trước mỗi lần dong thuyền ra biển, đội Hoàng Sa đến đây để lễ tế thần linh, cầu ông Nam Hải phù giúp. Theo các vị lão niên trong làng: Tương truyền miếu Hoàng Sa thờ hài cốt đầu cá voi được mang về từ Hoàng Sa. Sau này miếu bị tàn phá, bộ xương cá voi được chuyển sang thờ tại Lăng Chánh của người dân vùng Tịnh Kỳ.

"Từ cuối thế kỷ 16, đầu thế kỷ 17, đội Hoàng Sa chủ yếu lấy người từ An Hải, An Vĩnh của đất mũi Ba Làng An để ra khơi. Nhưng cũng cần phân biệt, đội Hoàng Sa do triều Nguyễn huy động gồm các cai đội, thủy quân (dân biển được thuê đi) làm nhiệm vụ đo đạc, cắm mốc... thì còn có thuyền ra Hoàng Sa do chính người dân xin đi để săn lượm hải vật, đồi mồi tại quần đảo này", ông Lê Hồng Khánh cho hay.

Không chỉ lưu lại dấu tích của người xưa, mà trong những năm của thập niên 60 thế kỷ XX, mũi Ba Làng An còn ghi lại nhiều khoảnh khắc lịch sử, là nơi những chiếc tàu không số vào ra, lưu lại những ký ức của một thời chống Mỹ oai hùng của dân tộc. Là nơi quân đội Mỹ có cuộc chạm trán đầu tiên với quân giải phóng miền Nam trong trận Vạn Tường và kết cục kẻ thù đã phải nhận đòn thua thảm bại.

Nhà nghiên cứu Lê Hồng Khánh cho hay: Người Ba Làng An sớm hình thành tri thức làm chủ biển khiến khát vọng mở biển, khai phá những vùng biển đảo luôn thường trực. Với đặc thù gồm cảng biển Sa Kỳ phát triển sầm uất từ nhiều thế kỷ trước, mũi Ba Làng An là nơi thông thương quan trọng của tuyến đường biển. Vị trí gần Hoàng Sa, là điểm mốc quan trọng trên Biển Đông nên lưu lượng tàu thuyền ra vào nhiều.

Ngay từ rất lâu, tại đây hình thành nét văn hóa biển, kinh tế biển cần tiếp tục nghiên cứu, đánh giá. Kết cấu địa chất quần thể đá bazan, đất đá ong, vết tích nham thạch núi lửa phun trào của mũi đất Ba Làng An từng được Cục Địa chất và khoáng sản đề xuất, xây dựng một công viên địa chất cùng với ghềnh đá đĩa Tuy An (tỉnh Phú Yên) và quần thể bazan dạng cột thác Trinh nữ ở tỉnh Đăk Nông.

Nét văn hóa biển của người Ba Làng An, gắn liền với những địa chỉ tâm linh: Đình An Hải, Lăng vạn Vũng Tàu, miếu Bà... Các vị cao niên trong làng lưu truyền vùng đất từng ghi dấu các vị vua quan triều đình, mỗi chuyến ra Hoàng Sa, Lý Sơn đều dừng chân tại mũi đất để lễ tế thần linh. Tại đình làng An Hải còn lưu giữ bức tượng quan Thánh, một trong những bức tượng gỗ cổ xưa nhất trên đất Quảng Ngãi để thờ phụng.