Các nhà khoa học vô cùng phấn khích khi nghe báo cáo bắt được một con cá lớn bí ẩn tại Campuchia vào năm 2020. Họ tự hỏi liệu đây có phải là “bóng ma sông Mekong” – loài cá hiếm không được nhìn thấy kể từ năm 2005 và được cho là đã bị tuyệt chúng hay không.
Những bức ảnh về con cá cũng như đặc điểm nhận dạng đặc trưng (miệng có hình dạng kỳ lạ, một núm nhô ra ở phần hàm) dường như đã xác nhận điều đó. Tuy nhiên, con cá có thể nặng tới 66 pound (gần 30kg) này đã bị bán đi trước khi các nhà khoa học có thể quan sát kỹ hơn.
Ba năm sau, những người đánh cá Campuchia đã bắt được hai con cá có cân nặng 11 – 13 pound (khoảng 4,9 – 5,8 kg) và dài từ 2 – 3 feet (khoảng 0,6 – 0,9 m) ở sông Mekong. Lần này, các nhà nghiên cứu có thể mua lại và kiểm tra trực tiếp con cá. Các nhà nghiên cứu công bố phát hiện của mình hôm 22/10 trên tạp chí Biological Conservation.
Một trong 2 cá thể cá chép hồi khổng lồ mà ngư dân Campuchia đánh bắt được vào năm 2023. Ảnh: CNN
“Mặc dù những người đánh cá chưa từng nhìn thấy loài cá này trước đây nhưng họ biết chúng có điểm gì đó khác thường. Họ biết rằng nên liên lạc với chúng tôi. Ngay khi bất cứ ai tham gia tìm kiếm loài cá này nhìn thấy bước ảnh, chúng tôi đã biết đó là gì”, ông Zeb Hogan - nhà sinh vật học ở Đại học Nevada, Reno, người đứng đầu dự án Wonders of the Mekong nói.
Sông Mekong uốn lượn qua nhiều quốc gia và cực kỳ phong phú về mặt đa dạng sinh học. Tuy nhiên, con sông này phải đối mặt với nhiều thách thức, bao gồm việc phát triển thủy điện, đánh bắt quá mức và suy thoái môi trường sống.
Do những thách thức này, các nhà khoa học từ lâu đã lo ngại rằng “bóng ma sông mekong” – loài cá chép hồi khổng lồ có thể dài tới 4 feet (khoảng 1,2m) vốn đang bị đe dọa – có thể bị “xóa sổ” một cách lặng lẽ sau nhiều năm trôi qua mà không ai nhìn thấy chúng.
Có nguồn gốc từ sông Mekong, loài cá chép này “chìm” dưới bức màn bí ẩn kể từ khi được đặt tên chính thức vào năm 1991. Theo thông cáo báo chí từ Trường Đại học Nevada, Reno, có chưa đến 30 cá thể “bóng ma sông Mekong” được ghi nhận từ thời điểm đó, khiến nói trở thành loài cá cực kỳ hiếm.
Nhóm nghiên cứu của ông Hogan đã để mắt đến loài cá chép khổng lồ này, lùng sục các chợ cá và làm việc với ngư dân địa phương. Dành phần lớn sự nghiệp để nghiên cứu về cá ở lưu vực sông Mekong, ông Hogan chỉ nhìn thấy loài cá này một lần duy nhất vào đầu những năm 2000.
“Tôi đã tìm kiếm loài cá này kể từ đó, phần nào bị nó mê hoặc bởi nó là loài cá khổng lồ rất khác thường. Tôi nghĩ rằng loài cá này có thể đã tuyệt chủng và khi nghe tin nó được tìm thấy, tôi đã chờ đợi tin tức đó 20 năm. Đó là một dấu hiệu của hy vọng. Điều đó có nghĩa là vẫn chưa quá muộn”, ông Hogan chia sẻ.
Ông Bunyeth Chan ở Đại học Svay Rieng – tác giả chính của nghiên cứu – cũng có cùng quan điểm: “Việc phát hiện cá chép khổng lồ một lần nữa là lý do để hy vọng, không chỉ với loài này mà còn với toàn bộ hệ sinh thái sông Mekong".
Loài cá chép hồi khổng lồ còn được gọi là "bóng ma sông Mekong". Ảnh: CNN
Hiện tại, vẫn còn nhiều điều mà các nhà nghiên cứu chưa biết, chẳng hạn như có bao nhiêu con cá chép khổng lồ thực sự tồn tại hoặc quần thể loài cá này sống ở đâu.
Ba con cá được tìm thấy trong khoảng thời gian từ 2020 – 2023 ở ngoài phạm vi sinh sống bình thường của chúng. Điều đó có nghĩa nhiều con cá chép khổng lồ khác có khả năng đang sống tại những khu vực trước đây chưa được biết đến hoặc chúng di cư đến đó từ Lào và Thái Lan.
Các nhà nghiên cứu hy vọng việc tái phát hiện loài cá chép khổng lồ có thể tạo động lực cho nhiều hoạt động nghiên cứu và bảo tồn hơn nữa, bao gồm việc thành lập một nhóm quốc tế trên khắp Campuchia, Lào và Thái Lan để tiếp tục nghiên cứu “bóng ma sông Mekong”.
