Bài 1: Đấu thầu và những kịch bản khiến nhà thầu... "chết đứng"

Trớ trêu thay, nhiều lúc, "vở diễn" còn thêm phần kịch tính khi tất cả đều vượt ra khỏi "khán đài sân khấu" là những quy định pháp luật với muôn trò... "lách". Hậu họa là tiền của Nhà nước đang dần "trôi" trong các phiên đấu thầu, trong khi chiếc "barie" pháp lý ngăn ngừa vẫn chưa phát huy được tác dụng...

Tiêu chí và mục đích đặt ra cho hoạt động đấu thầu phải là công khai, minh bạch, cạnh tranh và hiệu quả kinh tế. Thế nhưng, từ lý thuyết đến thực hiện là cả một quãng đường dài. Có tình huống, việc công khai, minh bạch bắt đầu bị dập tắt ngay từ thuở manh nha khi nhà thầu không thể tiếp cận được với hồ sơ mời thầu (HSMT), vì một lý do quá "độc"... không có người bán. 

Xảy ra thì nhiều, nhưng rõ ràng và điển hình nhất phải kể đến hàng loạt gói thầu đang được thực hiện trải dài trên nhiều huyện của tỉnh Bình Định. Chuyện xảy ra không chỉ mang tính phản ánh "giấu mặt" của các nhà thầu với nỗi sợ trả thù cố hữu, mà đích thân PV báo Đời sống và Pháp luật đã vào cuộc, nhập vai để bóc trần mức độ luồn lách của những đơn vị đang "nắm trong tay quyền" ban, phát bổng lộc là những HSMT cho những đơn vị, doanh nghiệp mình thích và đã được lựa chọn. Có tình huống, việc bán HSMT với người lạ là cả một chuyện hiếm, mà dẫu có "ân huệ" đôi chút được mua ở "phút 90" thì cũng chẳng còn đủ thời gian làm hồ sơ dự thầu.

Đấu thầu và những kịch bản khiến nhà thầu... "chết đứng"!

Điển hình phải kể đến gói thầu khu tái định cư dân ra khỏi vùng thiên tai xã Mỹ An (giai đoạn hai) do UBND huyện Phù Mỹ (Bình Định) làm chủ đầu tư và ban QLDA Đầu tư & Xây dựng huyện Phù Mỹ (viết tắt là ban QLDA Phù Mỹ - PV) làm đại diện chủ đầu tư. Cuối tháng 2/2014, các nhà thầu trong cả nước nhận được thông tin công khai về gói thầu này với thời gian niêm yết bán HSMT từ 8h ngày 6/3/2014 đến ngày 21/3/2014 sẽ đóng thầu.

Có thông tin, nhiều nhà thầu đã tìm đến trụ sở của ban QLDA Phù Mỹ làm thủ tục mua hồ sơ. Tuy nhiên, không phải ai cũng được mua, mặc dù, nó có đề tiêu chí lựa chọn nhà thầu rộng rãi trong nước. Đại diện công ty CP Xây dựng Hiệp Hòa cho PV báo Đời sống và Pháp luật biết, ngày 6/3/2014, công ty cử người đến, nhưng tại ban không ai có mặt. Sáng ngày 7/3, công ty lại cử người có mặt từ sáng sớm để mua HSMT nhưng lại một lần nữa trở về tay trắng vì người phụ trách bán HSMT... đi vắng cả ngày.

Nhiều ngày kiên nhẫn chờ đợi, công ty này vẫn không mua được hồ sơ vì lý do... không có người bán. Khi thời hạn đóng thầu chỉ còn vài ngày là kết thúc, công ty CP Xây dựng Hiệp Hòa vẫn kiên trì cho người qua mua HSMT, nhưng điệp khúc người bán hồ sơ đi vắng vẫn lặp lại. Nguồn tin chính thức mà PV báo Đời sống và Pháp luật nhận được, đến hết ngày 21/3/2014 (thời điểm đóng thầu), công ty trên vẫn chưa mua được hồ sơ, dù ngày nào, họ cũng cử người đến ban chầu chực.

Cách đó không xa, chừng hơn 10km, tại huyện Phù Cát (Bình Định) các nhà thầu cũng bắt đầu "xì xào" về việc HSMT có dấu hiệu bị "đóng kín", chỉ dành riêng cho các nhà thầu thân cận. Gói thầu được xác định là: Xây dựng đê và đập dâng Bộ Tồn do UBND huyện Phù Cát làm chủ đầu tư và đại diện là ban QLDA Đầu tư & Xây dựng huyện Phù Cát. Một nhà thầu (xin được giấu tên - PV) cho biết, rất nhiều lần họ tìm đến đơn vị được giao chức năng bán HSMT là ban QLDA Đầu tư & Xây dựng huyện Phù Cát để mua, nhưng đều được những người ở đây... hẹn. Hôm nay, họ đến hỏi mua thì người của ban hẹn đến ngày mai. Ngày mai đến, người của ban hẹn ngày kia, cứ thế cho đến thời điểm gần đóng thầu mà nhà thầu vẫn chưa mua được HSMT.

Trong quá trình tìm hiểu, PV bản báo cũng nhận được nguồn tin từ một doanh nghiệp tham gia mua HSMT phản ánh ở gói thầu kè chống sạt lở Nam sông Lại Giang thuộc huyện Hoài Nhơn. Một số nhà thầu cho biết, họ không thể tiếp cận được HSMT của dự án này. Thậm chí, theo phản ánh, cán bộ ban QLDA huyện đã có ý nhắc nhở doanh nghiệp nên "tránh" gói thầu này vì đã có người "ôm trọn gói" từ trước rồi. 

 

Để làm rõ thông tin nhà thầu phản ánh, nhập vai đi cùng một doanh nghiệp mua HSMT, PV báo Đời sống và Pháp luật hết sức ngỡ ngàng vì cách làm việc "vô tiền khoáng hậu" của ban QLDA Phù Mỹ. Mặc dù kiên nhẫn hai ngày cùng doanh nghiệp chờ đợi, nhưng điều mà PV "ghi nhận" được vẫn là hình ảnh khóa cửa và điệp khúc cán bộ phụ trách bán HSMT... đi vắng từ phía ban QLDA Phù Mỹ. Thậm chí, khi PV cố gắng liên hệ với ông Đặng Thành Mai, Trưởng ban QLDA Đầu tư & Xây dựng huyện Phù Mỹ cùng vị cán bộ được giao trách nhiệm bán HSMT, nhưng đều không nhận được hồi âm.

Tiếp đó, chúng tôi đã trao đổi với ông Huỳnh Văn Nam, Chủ tịch UBND huyện Phù Mỹ (đại diện chủ đầu tư dự án) về sự việc trên, ông Nam cho biết: "Sau khi nhận được đơn kiến nghị của nhà thầu, tôi đã bút phê vào đơn kiến nghị, yêu cầu ban QLDA phải bán HSMT cho nhà thầu và giải thích rõ lý do vì sao không bán hồ sơ cho nhà thầu rồi". Thế nhưng, chính ông Nam cũng không biết, chỉ đạo của ông được phát đi nhiều ngày trước vẫn không có giá trị với cấp dưới.

Không tin ý kiến chỉ đạo của mình không được cấp dưới thực hiện, ông Nam đã cho ông Hồ Ngọc Chánh, Chánh văn phòng UBND huyện Phù Mỹ sang kiểm tra việc bán HSMT tại ban QLDA. Sáng ngày 17/3/2014, trước sự chứng kiến của PV, ông Chánh đến kiểm tra việc bán HSMT tại ban QLDA, các nhân viên bán HSMT đều vắng mặt, trong khi đại diện một số doanh nghiệp đến mua HSMT vẫn dài cổ chờ trước cửa ban QLDA Phù Mỹ.

Một "chuyên gia" trong công tác đấu thầu than phiền rằng, "trốn chạy" chỉ là một chiêu, có nơi còn mời thầu theo kiểu "treo đầu dê, bán thịt chó".

Theo một diễn tiến khác, sau khi nhận được thông tin từ nhà thầu phản ánh việc ép HSMT tại huyện Hoài Nhơn, PV báo Đời sống và Pháp luật cũng có mặt, thế nhưng sau khi PV yêu cầu đại diện ban QLDA Đầu tư & Xây dựng huyện Hoài Nhơn làm rõ lý do, vì sao không bán cho các nhà thầu thì nhận được câu trả lời ráo hoảnh: "Chưa bán chứ không phải không bán". Tuy nhiên, lý do vì sao chưa bán lại được vị đại diện này cho biết: "Chưa in đủ hồ sơ".

Trong chuyến hành trình vạch mặt những thủ thuật trong đấu thầu "từ công khai thành bí mật", PV báo Đời sống và Pháp luật còn được nghe một "chuyên gia" trong công tác đấu thầu than phiền rằng, "trốn chạy" chỉ là một chiêu, có nơi còn mời thầu theo kiểu "treo đầu dê, bán thịt chó". Vị này cho biết, có những chủ đầu tư - bên mời thầu này, khi đăng tải thông tin đã cung cấp địa chỉ bán HSMT mà trên thực tế, có lẽ chỉ tồn tại trên giấy?!

Điển hình là chủ đầu tư dự án Xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu đất dịch vụ, phục vụ thu hồi đất dự án khu đô thị mới ở huyện Hoài Đức (TP.Hà Nội), ghi danh, địa điểm bán HSMT là công ty cổ phần Đầu tư và tư vấn thiết kế kiến trúc Việt Nam (địa chỉ, trụ sở chính tại thị trấn Chúc Sơn, huyện Chương Mỹ, TP. Hà Nội, với đầy đủ số điện thoại). Trên thực tế, địa chỉ này không tồn tại. Với địa chỉ không minh bạch này, các nhà thầu đã phải lòng vòng khắp thị trấn Chúc Sơn suốt cả thời gian phát hành HSMT. Kết quả, không tìm thấy công ty cổ phần Đầu tư và tư vấn thiết kế kiến trúc Việt Nam này ở đâu. Số điện thoại cũng không liên lạc được.

"Địa chỉ ma" và những chiêu trò "trốn chạy" do chủ đầu tư đưa ra để từ đấu thầu công khai sang đấu thầu bí mật đã khiến bao nhà thầu "việt vị", vị chuyên gia này cho biết.

Mở thầu vào ngày giáp... Tết! Nhiều nhà thầu phản ánh về việc, họ không thể mua được HSMT theo như thông tin mời thầu đã đăng công khai. Đáng chú ý, rất nhiều gói thầu được mở bán vào những ngày cận Tết Nguyên đán nhằm tránh sự chú ý của các nhà thầu. Báo Đời sống và Pháp luật đã liên tục nhận được đơn thư của nhà thầu ở các tỉnh, thành trong cả nước về tình trạng không mua được HSMT. Theo phản ánh của nhà thầu, từ thông tin đăng trên báo về ngày bắt đầu bán HSMT, nhà thầu tìm đến thì người phụ trách bán hồ sơ hoặc lãnh đạo các ban QLDA đi vắng, khi hỏi thì nhân viên ở đây trả lời không biết và hẹn quay lại sau.