Ai có quyền nghe trộm điện thoại, lén ghi hình?

Chiều 7/4, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã cho ý kiến về dự án Bộ luật Tố tụng hình sự (sửa đổi). Về nội dung cụ thể của việc luật hóa một số biện pháp điều tra đặc biệt, theo Ủy ban Tư pháp của Quốc hội, một số nội dung dự thảo quy định chưa chặt chẽ.

Theo tin tức trên báo Dân trí, dự thảo Bộ luật tố tụng hình sự sửa đổi dành hẳn một chương (Chương 19) quy định về biện pháp điều tra đặc biệt. Trình UB Thường vụ xem xét nội dung này, Viện trưởng VKSND tối cao Nguyễn Hòa Bình cho biết, hầu hết ý kiến trong cơ quan soạn thảo cho rằng, việc luật hóa các biện pháp điều tra đặc biệt trong dự thảo Bộ luật là cần thiết, tạo cơ sở pháp lý để thực thi các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên, tháo gỡ những vướng mắc trong thực tiễn đấu tranh chống tội phạm hiện nay, mở rộng nguồn chứng cứ có giá trị trực tiếp chứng minh tội phạm.

Đây cũng là kinh nghiệm của hầu hết các nước trên thế giới (Nga, Trung Quốc, Đức, Pháp, Anh, Hoa kỳ, Australia…), đều thể chế biện pháp này trong Bộ luật tố tụng hình sự của mình. Sự khác nhau giữa luật các nước chủ yếu liên quan đến số lượng các biện pháp, tên gọi của các biện pháp và kỹ thuật thể hiện để phù hợp với điều kiện cụ thể của từng nước.

Tuy nhiên, cũng có ý kiến đề nghị cân nhắc kỹ lưỡng việc luật hóa các biện pháp này vì đây là vấn đề rất nhạy cảm.

Cân nhắc các ý kiến, cơ quan soạn thảo thể hiện dự thảo Bộ luật sửa đổi theo ý kiến của đa số.

Đồng thời, để phát huy hiệu quả của biện pháp điều tra đặc biệt trong đấu tranh chống tội phạm, ông Nguyễn Hòa Bình nêu quan điểm chỉ quy định căn cứ, thẩm quyền, thời hạn áp dụng và việc công nhận là chứng cứ đối với các kết quả có được do việc áp dụng biện pháp này. Những nội dung cụ thể thuộc về thủ tục và tác nghiệp sẽ do văn bản dưới luật quy định.

Nêu những hướng lập luận khác, cơ quan thẩm tra dự án luật (UB Tư pháp) nhận định, điều tra đặc biệt là vấn đề rất phức tạp liên quan đến an ninh, trật tự, đến bí mật điều tra khám phá vụ án, đến quyền con người, quyền công dân, nhưng cần phân biệt rõ biện pháp điều tra đặc biệt với tư cách biện pháp điều tra tố tụng công khai là khác với các biện pháp nghiệp vụ trinh sát, an ninh, tình báo.

Một số luật đã ghi nhận biện pháp điều tra đặc biệt nên để cụ thể hóa yêu cầu của Hiến pháp năm 2013 “Quyền con người, quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật…”, bảo đảm thực thi các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên và cũng là để mở rộng nguồn chứng cứ vụ án, thì việc ghi nhận trong Bộ luật tố tụng hình sự một số biện pháp điều tra đặc biệt ảnh hưởng đến quyền con người, quyền công dân là cần thiết.

UB Tư pháp chỉ ra một số nội dung dự thảo quy định chưa chặt chẽ và yêu cầu cân nhắc thu hẹp phạm vi áp dụng là chỉ đối với một số tội phạm đặc biệt nghiêm trọng thuộc loại tội xâm phạm an ninh quốc gia, ma túy, tội khủng bố, rửa tiền và tội phạm về tham nhũng.

Về thời điểm áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt ngay từ khi kiểm tra, xác minh tố giác, tin báo về tội phạm như dự thảo đưa ra, cơ quan thẩm tra cho là chưa chặt chẽ, đề nghị cân nhắc để xác định thời điểm áp dụng hợp lý như khi đã xác định được đối tượng nghi vấn, hoặc kể từ khi khởi tố bị can, tránh lạm dụng, áp dụng tràn lan.

Quan điểm UB Tư pháp đưa ra là khi quy định những biện pháp điều tra trực tiếp hạn chế quyền con người, quyền công dân thì phải ghi rõ trong BLTTHS, không để văn bản dưới luật quy định. Cơ quan thẩm tra cũng yêu cầu cơ quan soạn thảo trả lời các câu hỏi, biện pháp đặc biệt được áp dụng với ai? Thời hạn áp dụng bao lâu? Người ra quyết định áp dụng và người có thẩm quyền phê chuẩn quyết định áp dụng?

Theo VOV, Phó Chánh án TANDTC Nguyễn Sơn cũng lưu ý “đây là thủ tục đặc biệt, nó xâm phạm trực tiếp tới quyền cơ bản của con người, quyền công dân được quy định trong Hiến pháp, trong luật, như bóc thư từ, nghe lén điện thoại. Vậy cơ quan nào có thẩm quyền quyết định áp dụng biện pháp này?”.

Thứ trưởng Bộ Công an, Thượng tướng Lê Quý Vương cho biết rất băn khoăn và quan điểm của Bộ Công an từ khi soạn thảo là không đồng tình có chương riêng về biện pháp điều tra đặc biệt.

“Biện pháp điều tra đặc biệt tôi cũng chưa biết nó là biện pháp gì. Có biện pháp điều tra tố tụng và biện pháp trinh sát điều tra của lực lượng công an (là bí mật). Xu hướng là luật hóa nhưng rất khó”- Thứ trưởng Lê Quý Vương bày tỏ.

Cũng theo Thứ trưởng Bộ Công an “việc áp dụng biện pháp điều tra đặc biệt thì chưa hiểu rõ đặc biệt cái gì, vì nó liên quan đến vấn đề chứng cứ và nguồn chứng cứ. Chứng cứ có 2 cái liên quan đặc biệt là dữ liệu điện tử và tài liệu đọc được, nghe được, nhìn được. Đọc được thì chúng ta thu được rồi, ở đây còn nghe được, ý là nghe trộm, nhưng chỉ phát huy hiệu quả trong giai đoạn trinh sát. Vấn đề tư tín, giấy tờ, tài sản… trong tố tụng được quyền khám xét, thu giữ theo quyết định phê chuẩn là biện pháp thu thập tài liệu”.

Thứ trưởng Lê Quý Vương cũng cho rằng nếu có biện pháp phải đưa vào để công khai, rõ ràng trong thực hiện vì liên quan đến chứng cứ đánh giá tố tụng.

Ngoài ra, cơ quan nào có thẩm quyền phê chuẩn áp dụng các biện pháp điều tra đặc biệt cũng là một vấn đề, vì “ngay trong công an thì chỉ trinh sát mới được thực hiện mà thẩm quyền phê chuẩn các biện pháp trinh sát thì chỉ có Bộ trưởng và Thứ trưởng phụ trách an ninh”.

Chủ tịch Hội đồng Dân tộc Ksor Phước khi nêu quan điểm về vấn đề này cũng nhấn mạnh, các quyền công dân chỉ bị hạn chế bằng luật nên việc mở thư từ cũng phải luật định chứ không còn thực hiện theo pháp lệnh.

“Các biện pháp đặc biệt thể hiện như thế nào thì trong dự thảo không thấy. Khoản 2 điều 206 ghi “Chính phủ chủ trì, phối hợp với Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Tòa án nhân dân tối cao quy định cụ thể các biện pháp điều tra đặc biệt và trình tự, thủ tục áp dụng” là không đúng với Hiến pháp 2013. Do đó phải bổ sung phần những biện pháp đặc biệt là biện pháp nào”, ông Ksor Phước nói.

Ngoài ra, khi thực hiện hạn chế quyền cơ bản của công dân theo luật thì phải có cơ quan quyền lực nhà nước giám sát việc thực hiện đó. “Ai chuẩn y thì mới được thực hiện vì các biện pháp này ảnh hưởng rất nghiêm trọng đến quyền cơ bản của công dân. Nên chăng để Viện Kiểm sát phê chuẩn và chịu trách nhiệm trả lời trước Quốc hội nếu có trường hợp bị khiếu nại. Tòa án chỉ xác định các mức độ của các chứng cứ có đảm hay không”, Chủ tịch Hội đồng Dân tộc nêu quan điểm.

Còn theo Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Phan Trung Lý, các quy định liên quan quyền con người, quyền công dân rất được chờ đợi cụ thể hóa trong luật này. Nhưng một số quy định hiện chưa đảm bảo cụ thể hóa triệt để tinh thần Hiến pháp.

“Chương quy định những biện pháp điều tra đặc biệt có 5 điều nhưng có 2 vấn đề cần quy định nhất liên quan Hiến pháp là biện pháp gì và trường hợp nào thì chưa được làm rõ”, ông Phan Trung Lý nói.

Góp ý nội dung này, Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Sinh Hùng nêu nguyên tắc, gọi là đặc biệt hay bí mật, áp dụng khi trinh sát hay điều tra, thu thập chứng cứ hay tiến hành tố tụng mà xâm phạm đến quyền con người đều phải quy định trong luật.

“Có thể việc tổ chức nghe lén, quay lén không quy định chi tiết trong luật nhưng trường hợp nào được áp dụng, áp dụng biện pháp gì, ai có thẩm quyền cho phép áp dụng thì phải ghi cụ thể, phải quy định rõ ràng là việc áp dụng phải được VKS phê chuẩn” – Chủ tịch Quốc hội quán triệt.