Tìm kiếm những tác phẩm nghệ thuật đỉnh cao, khó hay dễ?

Vớ? 70 tham luận cùng 40 ý k?ến của 220 đạ? b?ểu, Hộ? thảo khoa học toàn quốc văn học nghệ thuật 15 năm thực h?ện Nghị quyết T.Ư 5, khóa 8 (bế mạc sáng qua 28.11) đã thống nhất được các t?êu chí cơ bản kh? xem xét tác phẩm VH-NT có g?á trị tư tưởng và nghệ thuật cao và đỉnh cao.

Bộ ph?m Thờ? xa vắng chuyển thể từ t?ểu thuyết cùng tên nổ? t?ếng của Lê Lựu - Ảnh: tư l?ệu 

PGS-TS Nguyễn Hồng V?nh - Chủ tịch Hộ? đồng lý luận, phê bình văn học, nghệ thuật (VH-NT) T.Ư, trong tổng kết hộ? thảo, đã cho b?ết những vấn đề chính được quan tâm nh?ều tớ? hộ? thảo lần này: Đã thống nhất được các t?êu chí cơ bản kh? xem xét tác phẩm VH-NT có g?á trị tư tưởng và nghệ thuật cao và đỉnh cao. Đó là: tác phẩm VH-NT có g?á trị cao là những tác phẩm thấm nhuần t?nh thần nhân văn, dân chủ, có tác động sâu sắc xây dựng con ngườ?, phản ánh chân thực, s?nh động đờ? sống, lịch sử dân tộc, công cuộc đổ? mớ?, hộ? nhập quốc tế, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc…, đáp ứng nhu cầu t?nh thần lành mạnh, đa dạng và bồ? dưỡng lý tưởng, thị h?ếu thẩm mỹ cho công chúng. Còn tác phẩm đỉnh cao là tác phẩm hay nhất, tốt nhất, được công chúng ngưỡng mộ, tán thưởng nh?ều nhất, có sự vượt hẳn lên 3 t?êu chí cơ bản đã đề ra.

Về thực trạng hoạt động sáng tạo VH-NT h?ện nay, theo nh?ều nhà ngh?ên cứu, thì bố? cảnh sáng tạo đã và đang chuyển đổ? mạnh mẽ nhưng sự chuyển động của VH-NT lạ? chậm chạp, nộ? dung nh?ều tác phẩm còn sơ lược, hình thức d?ễn đạt vẫn theo lố? mòn. Một số văn nghệ sĩ còn hạn chế về t?ếp cận và nhận thức… chưa cảm nhận được đầy đủ ý nghĩa, ch?ều sâu và tính phức tạp của quá trình chuyển b?ến mang tính lịch sử trong thờ? kỳ đổ? mớ? của đất nước. Hoạt động sáng tạo VH-NT phát tr?ển chưa tương xứng vớ? t?ềm năng và nhu cầu hưởng thụ của nhân dân. Nh?ều tác phẩm phản ánh chưa bao quát và s?nh động truyền thống cách mạng hào hùng và thành tựu to lớn trong công cuộc đổ? mớ? và hộ? nhập của dân tộc ta.

Về nguyên nhân khách quan của thực trạng này, nh?ều ý k?ến nhấn mạnh về sự chuyển đổ? k?nh tế từ kế hoạch hóa tập trung quan l?êu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng XHCN, đã dẫn đến sự b?ến đổ? mạnh mẽ về thị h?ếu thẩm mỹ, chuẩn mực thẩm mỹ, đặc b?ệt là các chuẩn g?á trị đạo đức xã hộ?. Trong kh? đó, sự phát tr?ển ồ ạt của công nghệ thông t?n đã và đang lấn át văn hóa đọc, làm thay đổ? tư duy sáng tạo của văn nghệ sĩ và nhu cầu thưởng thức của công chúng. Các ý k?ến cũng đặc b?ệt quan tâm về chính sách đầu tư cho sáng tạo VH-NT h?ện nay.

6 g?ả? pháp và k?ến nghị chủ yếu đã được đặt ra: 1. Đề cao trách nh?ệm và tấm lòng của văn nghệ sĩ trước Tổ quốc và nhân dân. 2. Quan tâm hơn nữa v?ệc phát h?ện, bồ? dưỡng tà? năng VH-NT. 3. Đẩy mạnh hoạt động lý luận, phê bình. 4. Hoàn th?ện cơ chế, chính sách. 5. Xây dựng bộ t?êu chí đánh g?á tác phẩm VH-NT. 6. Tăng cường phố? hợp vớ? các hộ? chuyên ngành, các cơ quan hữu quan để mở rộng tuyên truyền, quảng bá các tác phẩm có g?á trị cao.

Nếu có tác phẩm đỉnh cao, chúng ta có nhận ra không ?

Đó là băn khoăn của TS Phạm Xuân Thạch, ĐH Quốc g?a Hà Nộ?.

Cánh đồng bất tận của Nguyễn Ngọc Tư dường như đã dấy lên một nỗ? buồn bất tận hồ? năm 2006. Kh? đó, Ban Tuyên g?áo Tỉnh ủy Cà Mau cho rằng cần “k?ểm đ?ểm phê phán tác g?ả một cách ngh?êm khắc, rút k?nh ngh?ệm kh? v?ết, cần phả? có thực t?ễn cuộc sống, cá? đẹp, cá? tốt mà xã hộ? đang xây dựng và phát tr?ển”. Trong kh? đó, truyện ngắn Cánh đồng bất tận được chọn là một trong mườ? truyện ngắn hay của Báo Văn nghệ 2005 vớ? số ph?ếu cao nhất.

“G?ả sử nếu có một tác phẩm đỉnh cao thì chúng ta có nhận ra nó không?”, TS Phạm Xuân Thạch hỏ?. “Ngay cả trong văn học thế g?ớ?, không phả? tác phẩm đỉnh cao nào cũng được nhận ra ngay kh? nó mớ? ra đờ?. Phả? mất 10 năm các tác phẩm đỉnh cao mớ? được định vị chứ. Vậy ngh?ên cứu lý luận phê bình có đ? cùng vớ? sự vận động của văn học hay không?”, ông Thạch nó?.

Thứ nữa, chúng ta đang có vấn đề về độc g?ả. Độc g?ả h?ện đang chưa được chuẩn bị tốt để t?ếp nhận nghệ thuật đỉnh cao. “Nó có vấn đề ở khâu g?áo dục thẩm mỹ trong nhà trường”, ông Thạch đánh g?á.

Cơ chế cần bớt... rụt rè

Ông Thạch nó? t?ếp: “Còn nhớ, trong cuốn sách Ba mươ? phút sự thật của mình, nhà văn Phùng Quán đã kể câu chuyện về nàng Hằng Nga chờ ngườ? đến đánh thức. Hằng Nga chính là bản thảo thơ của Phùng Cung. Còn bạch mã hoàng tử là tấm lòng hào h?ệp của ngườ? đã dựng lễ đà? ngày 2.9, ông Nguyễn Hữu Đang. Nhận ra một bản thảo tốt, ông Đang đã rút sổ t?ết k?ệm để ủng hộ ?n tập thơ. Tập Xem đêm, sau này nhận nh?ều g?ả? thưởng và yêu mến của độc g?ả, đã ra đờ? như thế. Trong kh? đó, bản thân ông Quán được tà? trợ ?n thơ lạ? thấy thơ mình không bằng thơ của ông Cung. Rõ ràng, v?ệc nhận ra tác phẩm xứng tầm quá quan trọng. Nó g?úp v?ệc tà? trợ tác phẩm chuẩn xác hơn, cũng g?úp văn học phát tr?ển hơn.

Trước mắt, một nhà ngh?ên cứu cho rằng, g?ả? pháp để có nh?ều tác phẩm tốt hơn là nên có cơ chế bớt rụt rè trước những tác phẩm có tính nhạy cảm. Ít nhất chúng ta có thể có một cơ chế khác. Nếu một tác phẩm đụng chạm đến a? thì có thể có cơ chế khở? k?ện chứ không cần cấm. Muốn có tác phẩm đỉnh cao thì phả? có một nền văn học dồ? dào về tác phẩm”.

Cần độ lù? thờ? g?an để k?ểm định

Nhà thơ Hữu Thỉnh, Chủ tịch Hộ? Nhà văn VN cho rằng khó xác định tác phẩm đỉnh cao, bở? có tác phẩm đỉnh cao của 10 năm, có tác phẩm đỉnh cao của 100 năm, 500 năm, của dân tộc, của thế g?ớ?... Và theo ông, phả? có độ lù? thờ? g?an xác nhận các đỉnh cao. “Văn học thờ? đổ? mớ? hôm nay có nh?ều tác phẩm hay, không hề thua kém thờ? chống Pháp, chống Mỹ, thậm có có tác phẩm hay hơn nh?ều nếu nhìn ở các góc độ g?á trị đặc thù. Và, đ?ều quan trọng là độc g?ả hôm nay (thậm chí nhà văn hôm nay) có đọc được hết những tác phẩm ấy đâu mà nó? rằng có đỉnh cao hay không có đỉnh cao. VH-NT tạo ra các g?á trị khác nhau, mỗ? tác phẩm mang một vẻ đẹp, một g?á trị khác nhau và văn học hôm nay đang rất phong phú và có ch?ều sâu. Còn trong 10 - 15 năm mà chúng ta đò? hỏ? nền văn học phả? có được tác phẩm đỉnh cao như Truyện K?ều thì thật rất khó”.

Theo báo Thanh n?ên