(ĐSPL) - Để tổ chức đám cướ? cho con, ngườ? dân tộc Mường ở xã Phong Phú, huyện Tân Lạc, tỉnh Hòa Bình đến từng nhà dân bản x?n gạo, t?ền về làm đám. Sau rất nh?ều những lễ ngh? phức tạp, chàng tra? mớ? được phép ở rể. Họ phả? trả? qua 3 năm thử thách mớ? nên vợ thành chồng.
Đ? x?n đồ cướ?
Xã Phong Phú được mệnh danh là cá? nô? của văn hóa của ngườ? Mường cổ. Tạ? đây vẫn còn g?ữa được những nét đặc trưng, độc đáo về lễ cướ? cổ truyền của ngườ? dân tộc Mường B?.
Bà Hà Thị T?ến, 63 tuổ?, ở xóm Lồ là ngườ? nắm rõ về lễ cướ? truyền thống của ngườ? Mường B?, cho b?ết: "Lễ cướ? x?n của dân tộc Mường B? phả? thực h?ện đủ các ngh? thức: Chọn mờ (chọn mố?), kháo t?ếng (dạm ngõ), t? nòm (ăn hỏ?), t? cháu, t? du (nhận rể, đón dâu), t? mộng (lạ? mặt).
"Cơm ngon vì m?ếng, t?ếng tốt vì mờ" đã trở thành thành ngữ của ngườ? Mường nó? về tầm quan trọng của bà mố?. Họ chọn ngườ? ma? mố? rất kỹ lưỡng "Hèn yếu chớ đ? đào dú?. Ngắn t?ếng, ngắn m?ệng chớ đ? làm mố?". Xưa k?a, nếu đô? tra? gá? ngườ? Mường lấy nhau mà sống không hạnh phúc thì ngườ? trong g?a đình có thể gọ? ngườ? đứng ra ma? mố? đến để phê phán và trách móc. Kh? ha? ngườ? có tình cảm vớ? nhau và tính đến "kết tóc se duyên", họ sẽ nhờ ngườ? ma? mố? đến nhà gá? ướm hỏ?. Đồ lễ mang theo là một con lợn khoảng 20kg, cùng cau, trầu, rượu và gạo. G?a đình nhà gá? sẽ không trả lờ? ngay mà x?n đợ? và? ngày. Mấy ngày sau, ngườ? làm mố? sẽ đến nhà gá? để thu nhận hố? ý.
Kh? nhận được thông đ?ệp từ nhà gá?, mố? sẽ thay mặt nhà tra? đem trầu cau, chè, rượu, bánh sang nhà gá? để ngỏ lờ?. Kh? nhà gá? đồng ý, ha? bên cùng nhau chọn g?ờ, ngày chính thức làm lễ ăn hỏ?. Sau đó, g?a đình nhà tra? đ? khắp các hộ dân trong xóm để x?n đồ làm lễ ăn hỏ?. Sau kh? thông báo về v?ệc con mình sẽ lấy vợ, họ sẽ b?ếu g?a chủ một gó? chè, con gà hoặc và? cân gạo, đô? ba chục bạc lẻ... Họ x?n đồ lễ không phả? vì không đủ sức để tổ chức đám cướ? cho con mà hành động đó là thể h?ện tình làng, nghĩa xóm của ngườ? Mường.
"Phép quân không bằng bầu rượu"
Theo những ngườ? cao tuổ? ở địa phương kể lạ? thì ngườ? Mường B? thường tổ chức cướ? 2 lần. Lễ cướ? lần thứ nhất d?ễn ra như sau. Kh? mặt trờ? ló rạng, chàng tra? cùng mố? lá? sang nhà gá?. Ngườ? Mường cho rằng: "Rể sang nhà gá? lúc thả trâu, dâu về nhà chồng lúc trờ? tố?" sẽ gặp nh?ều may mắn. Nhà tra? đem theo cơm nếp đồ, buồng cau, khay trầu, 1 con lợn 20kg, 4 cây mía, 20 cha? rượu, 50 cân thịt lợn và 100 cân gạo. Chàng rể mặc trang phục truyền thống, thắt khăn trắng. Ha? phù rể gù? cơm nếp và ha? con gà th?ến đã luộc chín.
Trong ngô? nhà sàn truyền thống của ngườ? con gá?, các bên nộ? ngoạ? ha? họ, cùng anh em, bạn bè sẽ quây quần uống "hạo cần" (rượu cần). Nhà gá? đem 2 vò rượu cần đặt g?ữa nhà, thẳng hướng cửa ra vào. Trưởng đoàn sẽ mờ? những ngườ? có va? vế của ha? họ ra chào rượu. Tất cả mọ? ngườ? trong đám sẽ phả? đứng dậy, chắp tay trước bụng để đáp lễ. Ngh? lễ chấm dứt, mọ? ngườ? t?ếp tục uống rượu. Ha? đoàn nhà tra? và nhà gá? cử ra một trưởng đoàn để đ?ều hành cuộc th? uống rượu. Trưởng đoàn sẽ trực t?ếp làm trọng tà? cho cuộc th?. Thông thường mỗ? bên chọn ra chục ngườ? có tửu lượng tốt nhất. Trưởng đoàn rót nửa lít rượu cần vào ha? cá? gáo. Trong một khoảng thờ? g?an nhất định, nếu các thành v?ên bên nào thay nhau uống hết gáo rượu thì sẽ g?ành ch?ến thắng. Bên thua sẽ phạt mỗ? thành v?ên một gáo rượu. Nếu thành v?ên nào không uống được thì trưởng đoàn sẽ phả? uống.
Kh? mặt trờ? lên đến đỉnh đầu thì cuộc th? mớ? dừng lạ?. Nhà gá? t?ếp tục bê thêm bình rượu đặt ra g?ữa nhà. Họ lạ? vu? vẻ cùng nhau dùng bữa trưa. Thủ tục chào cơm cũng g?ống như thủ tục chào rượu. Dùng cơm xong thì mọ? ngườ? chào nhau ra về. Kh? nhà tra? bước xuống cầu thang, nhà gá? sẽ cho các cô gá? dùng bã rượu cần ném vào họ cho có nh?ều phúc. Chàng rể và 2 ngườ? phù rể ở lạ? nhà gá? trong 3 ngày 3 đêm. Đêm cuố? cùng, nhà gá? sẽ thịt một con lợn để t?ễn chú rể ra về.
3 năm phục dịch nhà gá?
Chị Bù? Thị T?ệp, Cán bộ Văn hóa huyện Tân Lạc ch?a sẻ vớ? phóng v?ên những tà? l?ệu gh? chép về phong tục của ngườ? Mường B? cổ: "Trong thờ? kỳ ở rể, vào các ngày lễ tết hàng năm, chàng tra? phả? b?ếu bố vợ con lợn, thúng xô?, bánh mật, và? cha? rượu và trầu cau. Ngoà? ra, chàng tra? còn phả? tham g?a các công v?ệc nặng nhọc, đồng áng của ha? bên g?a đình.
Sau ba năm ở rể, nếu như chàng tra? vượt qua được thử thách, g?a đình sẽ nhờ mố? đến x?n cướ? chính thức. Lễ vật thách cướ?: Một buồng cau, 1 con trâu đực (hoặc bò) đã b?ết cày bừa, dăm ba thúng gạo tẻ và và? ba thúng gạo nếp, 2 con lợn nặng khoảng 30kg, 5 thúng xô?, 100 lá trầu không, hơn 20 ống bương rượu trắng (mỗ? ống gồm 5 lít). Đồ thách cướ? của con gá? nhà lang "còn nặng nề hơn, khoảng 9 con trâu, một con bò, và? ba con lợn, nồ? đồng, vòng bạc, gạo, rượu, trầu cau.
Sau kh? nhận được đồ thách cướ? của nhà gá?, mố? sẽ thông báo cho nhà tra? chuẩn bị đón dâu. Lễ đón dâu kỵ ngày lẻ và phả? tổ chức vào buổ? sớm. Trước hôm đón dâu, mố? dẫn đoàn nhà tra? dắt trâu, bò sang nhà gá?. T?ếng cồng ch?êng vang lên rộn rã như báo h?ệu ngày hạnh phúc đã d?ễn ra. Đám đưa dâu phả? đ? theo đường chính, tạ? các ngã tư phả? đặt trầu cau trên các ngả đ? theo đường chính. Ngườ? đón dâu phả? "đ? đến nơ? về đến chốn", không tự ý bỏ đoàn và rẽ ngang rẽ dọc.
Về tớ? chân cầu thang nhà chồng, nàng dâu sẽ được cô em chồng rửa chân trước kh? bước qua bó củ? để lên cầu thang vớ? hy vọng rằng, mong muốn cô dâu mớ? sẽ chăm chỉ làm ăn. Nàng dâu sẽ phả? lạy bếp lửa, lễ tổ t?ên và các bậc cha chú của chồng. Đô? vợ chồng trẻ sẽ được ngườ? ma? mố? g?úp v?ệc thụ lễ tơ hồng. Xong ngh? thức, g?a đình nhà tra? sẽ tổ chức ăn cỗ để mừng dâu rể mớ?. Ngườ? con gá? về nhà chồng cũng phả? tuân theo những quy định nhất định. Con dâu sẽ thêu cho ông bà nộ? ngoạ? và bố mẹ chồng mỗ? ngườ? một ch?ếc khăn, đệm và gố? để thể h?ện lòng h?ếu thảo.
Hoàng Thế Tào
