Những mảng tối ngoài sức tưởng tượng về cuộc chiến chống ma túy ở Philippines

Hơn 5000 người đã thiệt mạng trong chiến dịch chống ma túy do Tổng thống Rodrigo Duterte phát động, cùng với đó là hàng loạt bê bối của đội ngũ cảnh sát.

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte. Ảnh: Getty

Derrick Carreon, một phát ngôn viên của Cơ quan Chống tội phạm Ma túy Philippines (PDEA) cho biết, kể từ tháng 7/2016 cho đến tháng 11/2018, đã có 5.050 người thiệt mạng, phần lớn do cảnh sát gây ra.

Con số chính thức thấp hơn so với ước tính của các nhóm nhân quyền và những người đấu tranh cho các nạn nhân. Theo họ, số người thiệt mạng trong chiến dịch chống ma túy dao động từ 12.000 đến 20.000 người, rất nhiều người đã chết khi bị các nhóm vũ trang và lực lượng dân quân không rõ danh tính sát hại.

Từ khi lên nắm quyền vào tháng 7/2016, ông Duterte đã coi cuộc truy quét những người sử dụng và các băng nhóm buôn ma túy là tâm điểm của nhiệm kỳ của mình, tiếp tục những gì mà ông đã thực hiện khi ông còn là thị trưởng thành phố Davao (Philippines).

Theo số liệu từ chính quyền, đến nay, có 164.265 "cá nhân liên quan tới ma túy" bị bắt trong 115.435 chiến dịch chống ma túy trên toàn Philippines trong hai năm rưỡi qua.

Tuy nhiên, những bê bối của đội ngũ cảnh sát trong suốt hơn 2 năm Philippines triển khai cuộc chiến chống ma túy gây tranh cãi dường như đang làm mất đi đi niềm tin của người dân nước này vào đội ngũ hành pháp.

Cảnh sát ngụy tạo chứng cứ

Những người biểu tình phản đối chiến dịch truy quét ma túy của Tổng thống Philippines. Ảnh: Getty

Trong một cuộc đột kích năm 2016 ở thủ đô Manila, Philippines, một nhóm người xông vào trụ sở một doanh nghiệp và đuổi toàn bộ nhân viên khỏi chỗ ngồi làm việc của họ, theo This Week in Asia. Một kẻ đột nhập mặc áo khoác trùm đầu màu xanh và đội mũ bóng chày tát vào mặt một nhân viên đang ngồi, khiến anh này ngã xuống sàn.

Sau khi tát vài nhân viên khác, những kẻ đột nhập dồn nhân viên vào một căn phòng nhỏ và khóa cửa. Khuất khỏi tầm nhìn của đám đông, kẻ đột nhập đeo mặt nạ mở khóa chiếc ba lô đeo ngang ngực và bày thứ bên trong lên những chiếc bàn trống. Đó chính là ma túy và nhóm đột nhập là những cảnh sát chống ma túy.

Không biết đang bị camera an ninh ghi hình, họ không chỉ ngụy tạo bằng chứng trong lúc vờ lục soát nơi làm việc mà còn cướp phá văn phòng, lấy đi số tài sản trị giá khoảng 350.000 USD. Nhóm người này sau đó còn yêu cầu chủ doanh nghiệp đưa thêm 100.000 USD.

Đoạn video ghi lại một cuộc đột kích chống ma túy ở Manila năm 2016 đã được trình chiếu tại Thượng viện Philippines trong phiên điều trần tháng 1/2017. Ông Ronald dela Rosa, người khi đó đứng đầu lực lượng cảnh sát Quốc gia Philippines (PNP) tuyên bố rằng đơn vị cảnh sát trong đoạn video sẽ bị điều tra và “có thể bị giải tán”.

Gần 2 năm sau khi đoạn video được công bố, chưa có một cập nhật chính thức về vụ việc và PNP vẫn chưa cung cấp tên của những cảnh sát liên quan tới vụ việc. Ông Dela Rosa đã nghỉ hưu và dự tính sẽ tranh cử ghế thượng nghị sĩ vào năm sau.

Vụ dàn cảnh trên chỉ là một trong nhiều vụ việc với nghi vấn cảnh sát chống ma túy đã lạm quyền mà phớt lờ đi đạo đức nghề nghiệp, những tiêu chuẩn và kỷ cương của lực lượng hành pháp.

Từ “phục vụ và bảo vệ” trở thành “tìm và diệt”

Một nghi phạm ma túy bị bắn chết trên đường phố Philippines năm 2016. Ảnh: Getty

Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 2016 với cam kết rằng ông sẽ mạnh tay để chấm dứt vấn nạn ma túy tại quốc gia Đông Nam Á. Ông đã trao cho lực lượng PNP nhiều quyền lực, thậm chí là bắn chết nghi phạm ngay khi phát hiện ra bằng chứng. Từ khi vẫn là Thị trưởng thành phố Davao, ông Duterte đã nổi tiếng với quan điểm cứng rắn với tội phạm thông qua việc thành lập “biệt đội tử thần Davao” với những quyền lực tương tự trong phạm vi thành phố.

Khi trở thành Tổng thống, ông Duterte đã chuyển một nhóm thành viên trong biệt đội trên tới Manila tham gia cuộc chiến chống ma túy. Khi một phóng viên Reuters hỏi về điểm mạnh của một thành viên thuộc lực lượng này, anh đáp lại rằng đó là “kỹ năng 'ra tay' đặc biệt”.

Theo ông Tessie Ang See chủ tịch Phong trào Khôi phục Hòa bình và Trật tự, lực lượng chống ma túy thuộc PNP dường như đã đổi tôn chỉ hoạt động từ “phục vụ và bảo vệ” trở thành “tìm và diệt”.

Tại thủ đô Manila, một chiến dịch chống ma túy thường diễn ra theo kịch bản cảnh sát đột kích vào một khu dân cư, vây kín con phố, phong tỏa đường xá và sau đó đội ngũ có vũ trang sẽ tìm kiếm “tội phạm ma túy” nằm trong danh sách theo dõi.

Những nghi phạm thường chết khi cầm súng trên tay và xung quanh la liệt ma túy. Họ được gọi bằng cái tên “nanlaban”, ám chỉ những nghi phạm chống cự mệnh lệnh cảnh sát buộc lực lượng này phải nổ súng.

Sau đó, những thi thể này sẽ được đặt một tấm biển các-tôn lên phía trước với dòng chữ: “Tôi là tội phạm ma túy, đừng giống như tôi”.

Lạm dụng quyền lực

Những người biểu tình thắp nến tưởng niệm một năm sự ra đi của Kian delos Santos - học sinh 17 tuổi bị giết nhầm trong cuộc chiến chống ma túy tại Philippines năm 2017. Ảnh: New York Times.

Giới quan sát cảnh báo rằng cách thức thực thi cuộc chiến của ông Duterte đang bộc lộ nhiều bất cập khi nó trao quá nhiều quyền lực vào tay cảnh sát và họ có thể đi ngược lại với mục đích tốt đẹp ban đầu là chống lại nạn ma túy.

Theo CNN Philippines, từ năm 2016 tới nay, có 60 cảnh sát đã bị cáo buộc có liên quan tới 33 vụ bạo lực chống lại phụ nữ trong cuộc chiến chống ma túy.

Trong nhiều trường hợp, cảnh sát bị nghi là đòi tiền, thậm chí mặc cả với nghi phạm nhận tiền để phớt lờ vụ việc.

Năm 2016, một nhóm cảnh sát chống ma túy Philippines đã bắt cóc doanh nhân người Hàn Quốc Jee Ick-joo sau đó siết cổ chết người này ngay tại trụ sở của PNP của Manila. Nhóm cảnh sát này thậm chí còn đòi tiền chuộc từ vợ của ông Jee.

Khi các thủ phạm được xác định năm ngoái, ông Duterte đã tỏ ra giận dữ: “Cảnh sát các anh là những người tham nhũng nhiều nhất. Các anh tham nhũng đến cốt lõi”. Tổng thống Philippines nói rằng 40% cảnh sát nước này tham nhũng. Dù ông Duterte rất giận dữ vì vụ việc, nhưng trên thực tế không có ai bị xét xử vì tội giết người.

Hồi tháng 11, ba cảnh sát đã bị phạt tù 40 năm vì cáo buộc giết chết thiếu niên Kian delos Santos. Họ nói rằng cậu bé đã chống cự và họ phải nổ súng.

Tuy nhiên, đoạn video quay từ camera an ninh cho thấy Santos không mang vũ khí và bị cảnh sát hành hình. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử cảnh sát lực lượng PNP dưới thời ông Duterte bị trừng phạt vì mắc tội giết người không qua xét xử.

Cũng trong tháng 11, cảnh sát ở Manila bị cáo buộc sử dụng Palit Puri, nghĩa đen là "trao đổi trinh tiết", để bắt phụ nữ quan hệ tình dục, nếu không sẽ bỏ tù họ. Một giảng viên cảnh sát cũng bị bắt vì cưỡng hiếp một nữ thực tập sinh.

Nhà bình luận chính trị Ramon Casiple cho rằng sự nhiệt tình của ông Duterte trong cuộc chiến chống ma túy dường như là một trong những nguyên nhân. Ông Duterte muốn tiêu diệt vấn nạn tận gốc nhưng lại không đưa ra giới hạn cho quyền lực của cảnh sát dẫn tới vấn nạn lạm dụng.

Phía PNP đã lên tiếng xung quanh những bê bối bị phanh phui. Người lãnh đạo mới Oscar Albayalde tuyên bố rằng PNP đã xét xử hoặc đuổi việc 1.600 cảnh sát từ năm 2016 vì nhiều lý do, và đã cáo buộc 674 người vi phạm nhân quyền.

NGUYỄN QUỲNH (T/h)