Hội chứng Cushing là một bệnh lý nội tiết do rối loạn chức năng vỏ tuyến thượng thận. Vậy đâu là nguyên nhân dẫn đến hội chứng này? Triệu chứng bệnh ra sao? Điều trị bệnh như thế nào?
Nguyên nhân dẫn đến hội chứng Cushing
Hệ thống nội tiết bao gồm các tuyến sản xuất hormone, trong đó quy định các quá trình trong cơ thể. Tuyến thượng thận sản xuất một số hormone, bao gồm cả cortisol. Cortisol đóng nhiều vai trò trong cơ thể như điều chỉnh áp suất máu và giữ cho hệ thống tim mạch hoạt động bình thường. Nó cũng giúp cơ thể phản ứng với stress và điều chỉnh cách thức chuyển đổi (chuyển hóa) protein, carbohydrates và chất béo trong khẩu phần ăn thành năng lượng sử dụng được. Tuy nhiên, khi mức cortisol quá cao trong cơ thể, có thể phát triển hội chứng Cushing.
Theo bác sĩ Trường Cao đẳng Dược Sài Gòn, hội chứng Cushing có thể phát triển từ một nguyên nhân bắt nguồn từ bên ngoài của cơ thể (ngoại sinh của hội chứng Cushing). Việc sử dụng liều cao thuốc corticosteroid trong một khoảng thời gian dài có thể gây hội chứng Cushing. Các loại thuốc này, chẳng hạn như prednisone, dexamethasone và methylprednisolone, có tác dụng tương tự như cortisol được sản xuất bởi cơ thể.
Corticosteroid có thể được sử dụng trong điều trị các bệnh viêm (viêm khớp dạng thấp, lupus và bệnh suyễn hoặc để ngăn chặn cơ thể từ chối cơ quan cấy ghép). Vì liều cần thiết để điều trị các bệnh này thường cao hơn nhu cầu lượng cortisol trong cơ thể bình thường mỗi ngày, tác dụng quá mức của cortisol có thể xảy ra.
Ngoài ra việc tiêm lặp đi lặp lại Corticosteroid cho đau khớp và đau lưng cũng có thể gây hội chứng Cushing. Những loại steroid dùng tại chỗ như thuốc hít (cho bệnh suyễn) và các loại kem da (đối với rối loạn về da như eczema) thường không gây hội chứng Cushing trừ khi liều rất cao.
Các triệu chứng và biến chứng của hội chứng cushing
Triệu chứng của hội chứng Cushing thường gặp bao gồm: Béo trung tâm, đặc biệt là xung quanh giữa vai và trên lưng; mệt mỏi, cơ yếu, nhức đầu; khuôn mặt tròn, mặt đỏ bừng, mụn; bướu béo hoặc bướu giữa vai; da màu hồng hoặc căng, điểm màu tím trên da bụng, bắp đùi, ngực và cánh tay; da mỏng và dễ vỡ, bầm tím dễ dàng; chậm chữa lành vết cắt, vết cắn côn trùng và nhiễm trùng; trầm cảm, lo lắng và dễ cáu gắt; mất kiểm soát cảm xúc; lông, tóc dày hơn hoặc nhiều hơn; kinh không không thường xuyên hoặc vắng mặt; giảm ham muốn tình dục; liệt dương ở nam giới; tăng huyết áp mới hoặc trở nên tồi tệ hơn; không dung nạp glucose có thể dẫn đến bệnh tiểu đường; loãng xương, dẫn đến gãy xương.
Đối với bệnh nhân hen suyễn, viêm khớp, bệnh viêm ruột, đang dùng thuốc corticosteroid để điều trị và có dấu hiệu của hội chứng Cushing. Các biến chứng có thể bao gồm: Loãng xương, do các tác hại của cortisol quá mức; tăng huyết áp; sỏi thận; tiểu đường; nhiễm trùng thường xuyên hoặc bất thường; giảm khối lượng cơ và sức mạnh.
Các kỹ thuật giúp kiểm tra và chẩn đoán hội chứng Cushing
Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra lâm sàng, tìm kiếm dấu hiệu của hội chứng Cushing. Thăm khám các dấu hiệu như tròn mặt, khối mô mỡ ở vai và cổ và da mỏng với vết bầm tím và các dấu hiệu căng da. Bạn cũng cần thực hiện một số xét nghiệm sau:
Xét nghiệm nước tiểu và thử máu: Những kiểm tra đo lường mức độ hormone trong nước tiểu và máu. Đối với xét nghiệm nước tiểu, có thể yêu cầu lấy mẫu nước tiểu trong thời gian 24 giờ. Cả hai nước tiểu và mẫu máu sẽ được gửi đến phòng thí nghiệm để được phân tích mức cortisol.
Xét nghiệm nước bọt: Mức cortisol bình thường lên xuống trong suốt cả ngày. Bằng cách phân tích mức độ cortisol từ một mẫu nhỏ nước bọt được thu thập vào cuối ban đêm, các bác sĩ có thể thấy mức cortisol quá cao, chỉ ra chẩn đoán bệnh Cushing.
Áp dụng kỹ thuật hình ảnh Y học: Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc hình ảnh cộng hưởng từ (MRI) có thể cung cấp hình ảnh của tuyến yên và tuyến thượng thận để xác định vị trí bất thường, chẳng hạn như các khối u.
Phương pháp điều trị hội chứng Cushing
Điều trị hội chứng Cushing nhằm giảm lượng cortisol trong cơ thể. Việc điều trị hội chứng Cushing tùy vào nguyên nhân. Điều trị tùy chọn bao gồm:
Giảm sử dụng corticosteroid: Nếu nguyên nhân hội chứng Cushing là sử dụng các thuốc corticosteroid dài hạn, bác sĩ có thể giữ các dấu hiệu và triệu chứng Cushing dưới sự kiểm soát bằng cách giảm liều lượng thuốc trong một khoảng thời gian, trong khi vẫn quản lý đầy đủ bệnh suyễn, viêm khớp, hoặc vấn đề khác. Đối với nhiều người trong số những vấn đề y tế, bác sĩ có thể kê toa thuốc không corticoid, cho phép giảm liều hoặc loại bỏ việc sử dụng corticosteroid hoàn toàn. (Lưu ý: Không tự ý giảm liều thuốc corticosteroid hay ngưng thuốc đột ngột, chỉ làm điều này dưới sự giám sát của bác sĩ. Ngừng đột ngột các thuốc này có thể dẫn đến thiếu cortisol. Từ từ giảm thuốc corticosteroid cho phép cơ thể tiếp tục sản xuất cortisol bình thường.)
Phẫu thuật: Nếu nguyên nhân của hội chứng Cushing là một khối u, bác sĩ có thể khuyên nên loại bỏ bằng phẫu thuật. Các khối u tuyến yên thường được loại bỏ bằng phẫu thuật thần kinh, có thể thực hiện các thủ tục qua mũi. Nếu khối u hiện diện trong tuyến thượng thận, phổi hoặc tuyến tuỵ, các bác sĩ phẫu thuật có thể gỡ bỏ nó thông qua một hoạt động tiêu chuẩn hoặc trong một số trường hợp bằng cách sử dụng các kỹ thuật phẫu thuật xâm lấn tối thiểu với vết mổ nhỏ hơn. Sau khi phẫu thuật, sẽ cần phải uống thuốc thay thế cortisol để cung cấp cho cơ thể số chính xác của cortisol. Trong hầu hết trường hợp, cuối cùng tuyến thượng thận quay trở lại sản xuất nội tiết tố bình thường và bác sĩ có thể ngừng thuốc thay thế. Tuy nhiên, quá trình này có thể mất đến một năm hoặc lâu hơn. Trong một số trường hợp, người bị hội chứng Cushing không bao giờ trải nghiệm chức năng thượng thận trở lại bình thường, sau đó cần điều trị thay thế suốt đời.
Bức xạ trị liệu: Nếu các bác sĩ phẫu thuật có thể không hoàn toàn loại bỏ các khối u tuyến yên, thường sẽ kê toa trị liệu phóng xạ được sử dụng kết hợp với hoạt động. Ngoài ra, bức xạ có thể được sử dụng cho những người không thích hợp cho phẫu thuật.
Sử dụng thuốc: Trong một số trường hợp, khi phẫu thuật và xạ không làm cho sản xuất cortisol bình thường, bác sĩ có thể tư vấn điều trị thuốc. Thuốc để kiểm soát sản xuất quá nhiều cortisol bao gồm ketoconazole, mitotane và metyrapone. Đôi khi thuốc cũng chỉ định trước khi phẫu thuật cho những người bị bệnh rất nặng. Làm như vậy có thể cải thiện các dấu hiệu và triệu chứng và giảm thiểu nguy cơ phẫu thuật.
Theo chia sẻ từ bác sĩ giảng viên Trường Cao đẳng Dược thành phố Hồ Chí Minh, trong một số trường hợp, các khối u hoặc điều trị u sẽ gây ra giảm sản xuất hormone khác bởi tuyến yên hoặc tuyến thượng thận, trở thành thiếu và bác sĩ khuyên nên dùng thuốc thay thế hormone.
Linh Nhữ
