(ĐSPL) - Dù mới ra mắt chưa được hai tuần nhưng cuốn sách Nhà văn như Thị Nở của nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đã làm xôn xao văn đàn với cái nhìn sắc sảo, nhân văn. Dù hờn hay trách thì bất cứ ai đọc xong cuốn sách này cũng cảm thấy thỏa mãn vì nó có sức hấp dẫn như một tác phẩm văn học thực sự. Những phân tích sắc bén, phát hiện độc đáo, giọng điệu đa dạng đã làm cho cuốn sách có sức hút... thần kỳ.
Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên. |
Nhà phê bình hay... thất hẹn
Từ mấy chục năm qua, Thị Nở cùng Chí Phèo của Nam Cao đã trở thành cặp uyên ương bất hủ của văn học Việt Nam. Ai cũng biết rằng, Thị Nở vô duyên, xấu gái, dở hơi bậc nhất làng Vũ Đại. Thế mà, trong cuốn sách vừa ra mắt, nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên đưa Thị Nở lên hàng đầu, lại còn đặt ngang với danh xưng "nhà văn" - "Nhà văn như... Thị Nở". Phạm Xuân Nguyên cho biết, bài viết nhân kỷ niệm 40 năm ngày mất của nhà văn Nam Cao (năm 1991) xuất hiện trong cuốn sách chỉ sau lời giới thiệu, tách biệt hẳn với hai phần sau đó gồm các bài phê bình về văn học Việt Nam, là một dụng ý rõ ràng của tác giả. ông muốn từ đó, "nhà văn như Thị Nở" là thông điệp xuyên suốt trong cách nhìn nhận vấn đề của mình và tên bài viết ấy cũng được lấy làm tên sách.
Là một trong những cây viết phê bình sắc sảo của làng văn nhưng phải sau 30 năm làm nghề, cái tên Phạm Xuân Nguyên mới được đặt ở vị trí tác giả trong cuốn sách đầu tay có tên Nhà văn như Thị Nở. Không phải ông viết ít hay bài không chất lượng mà bởi tính... trây ỳ của ông. Trong buổi "trình làng" ấn phẩm này vào một ngày cuối tháng Sáu vừa qua tại Hà Nội, giới văn chương đã thẳng thừng kể tội "nhà văn Thị Nở" và hờn trách gã vì đã "thai nghén" tuyệt phẩm này quá lâu. Phạm Xuân Nguyên tự thú rằng: "Lý do vì sao tôi chậm ra sách thì rất dễ nói, là vì tôi lười gom bài đã viết để tập hợp lại cho có một hình hài, hệ thống. Nhưng lại rất khó nói, bởi tôi thấy chưa tự bằng lòng với những cái mình viết ra không theo hệ thống, hình hài rõ nét".
ông tiếp lời: "Chẳng là mùa World Cup trước, tôi đã hứa với công ty Văn hóa và Truyền thông Nhã Nam sẽ tập hợp các tác phẩm của mình để in sách. Thế nhưng lại... thất hẹn, cứ hẹn đi hẹn lại, cuối cùng, cái tính trây ỳ cố hữu đành chịu thua sự ưu ái, thúc giục, sức ép từ phía đối tác và nhờ đó... đứa con tinh thần này ra đời". Đồng môn, đồng nghiệp lâu năm của ông ở viện Văn học Việt Nam là PGS.TS. Lưu Khánh Thơ thì cho hay: "Những bậc cây đa, cây đề ở viện Văn cũng như làng văn như GS. Hà Minh Đức cũng phải "bó tay" với Phạm Xuân Nguyên vì ông hay... thất hẹn".
Bởi lẽ, việc làm luận án nằm trong tầm tay, nhưng ông lúc nào cũng nhất quyết, một mực giữ đúng như câu thơ: "Viện Văn có một Phạm Xuân/ Nguyên là cán bộ cử nhân phê bình...". Phạm Xuân Nguyên cho biết, được tin ông ra sách, đại đa số cán bộ viện Văn và nhiều người trong giới văn chương đã tỏ thái độ... hoài nghi. Bởi lẽ, 30 năm qua, Phạm Xuân Nguyên viết rất nhiều, sách dịch đã gây được tiếng vang nhưng cuốn sách gồm những bài viết của chính ông chưa có. Vì thế, khi ra mắt độc giả cuốn sách đầu tay này cũng là một sự dũng cảm mà bản thân ông thấy mình rất... kỳ diệu.
Phạm Xuân Nguyên ký tặng độc giả trong buổi ra mắt Nhà văn như Thị Nở. |
Cuốn sách được "thai nghén"... 30 năm
Biên tập viên Diệu Thủy của nhà sách Nhã Nam cho biết: "Thời gian biên tập để cho ra cuốn sách rất nhanh, bởi những bài viết của "nhà phê bình Thị Nở" đã tương đối hoàn chỉnh. Tôi không phải chỉnh sửa nhiều. Tuy nhiên, tôi phải mất gần bốn năm mới có được bản thảo trong tay. Suốt thời gian ấy, tôi không từ một "thủ đoạn" nào, từ năn nỉ, cho đến dọa "đốt nhà" và phải luôn tự nhủ là không thể thua gã, phải lì hơn gã, cuối cùng tôi đã thành công...".
Nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên cho hay: "Tập sách Nhà văn như Thị Nở được tôi "thai nghén" suốt 30 năm". Nhà văn như Thị Nở của "gã đầu bạc" được chia làm hai phần: Người của hôm qua và Người nay, tập hợp 59 bài viết về 51 chân dung văn nghệ sỹ, trí thức nổi bật của văn học Việt Nam từ đầu thế kỷ XX tới nay, phụ đề là Nguyên văn 1 - Những bài viết phê bình của Nguyên. Riêng bài viết về nhân vật Thị Nở của Nam Cao, ông đặt đầu tiên như một lời đề từ, nhằm nêu cao một quan niệm về người viết văn, nghề văn.
"Gã đầu bạc" lý giải: "Cái tên Nhà văn như Thị Nở có nghĩa là nhà văn được ví như Thị Nở; nhà văn cần như Thị Nở; nhà văn hãy như Thị Nở. Đó là cách chơi chữ, chơi ý tưởng để nói lên thông điệp, văn học cần chạm tới thiên lương của con người, đánh thức những xúc cảm nhân văn ở mỗi người đọc, như việc Thị Nở đã cứu rỗi linh hồn cho Chí Phèo mà Nam Cao từng xây dựng". Hẳn vì thế mà tấm ảnh "gã đầu bạc" lấy minh họa bìa sách nhìn có chút dị dạng. Dường như, gã tự làm xấu mình, để mong được là một Thị Nở trong làng văn, mang cháo hành để khơi dậy, hướng người đọc đến điều thiện.
Nhà văn Lưu Khánh Thơ cho rằng, có lẽ, vì không chỉ đọc trên trang viết mà Phạm Xuân Nguyên còn được tiếp xúc, thậm chí là thân thiết với những tác giả là các nhân vật trong Nhà văn như Thị Nở nên đọc mỗi bài viết, độc giả đều hình dung ra được chân dung, chất riêng của người được đề cập. Họ cũng thấy được không khí văn chương suốt thời kỳ dài của văn học hiện đại Việt Nam, bao gồm cả sáng tác, dịch thuật, phê bình, với những tên tuổi hàng đầu.
Nhà văn như Thị Nở - tập sách phê bình đầu tiên của Phạm Xuân Nguyên khắc họa 51 gương mặt văn chương của ngày hôm qua và ngày hôm nay, với những quan niệm, thái độ khác nhau, với những thành tựu và hạn chế nhất định, nhưng đều là những nhà văn dấn thân và để lại dấu ấn không thể quên trong văn học Việt Nam. Viết về những cây bút đã khuất, "gã đầu bạc" định giá một cách công bằng, tái hiện gần như đủ đầy những gương mặt lừng danh: Thế Lữ, Hải Triều, Hoài Thanh, Nguyễn Tuân, Vũ Trọng Phụng, Hàn Mặc Tử, Bích Khê, Xuân Diệu, Nam Cao, Tố Hữu, Nguyễn Huy Tưởng, Hoàng Cầm, Trần Dần, Lê Đạt, Phùng Quán...
ở phần Người nay thì số chân dung các cây bút đương đại chưa thật đầy đủ, toàn diện, bởi còn thiếu vắng Lê Lựu, Nguyễn Huy Thiệp... Nhiều người còn trách, sao ông không tập hợp những bài viết tổng kết văn đàn Việt Nam mỗi năm, hay những bài giới thiệu sách ngắn gọn mà súc tích, gợi mở nhiều điều cho bạn đọc vào cuốn sách. Có người lại bảo vì Phạm Xuân Nguyên "thai nghén" lâu quá, khiến những người yêu sách quá cố không được hưởng thụ một tác phẩm hay... Hẳn là ông để dành những bài viết ấy cho cuốn Nguyên văn 2 chăng?
Nhưng trên hết là Phạm Xuân Nguyên đã mang đến cho độc giả một món quà độc đáo: Những câu chữ được rút từ gan ruột của ông với sự tri ân những khuôn mặt làm nên văn đàn Việt Nam một thời. Và, đằng sau 51 gương mặt văn chương ấy, Phạm Xuân Nguyên đã tự họa chân dung của chính mình: Một Thị Nở tinh tế, đầy suy tư, thẳng thắn và không khoan nhượng nhưng lại rất đời thường với nụ cười dung dị trong từng trang viết.
Thái độ sống ảnh hưởng đến phong cách viết Nhà văn Trần Thu Trang cho biết, rất ít nhà phê bình thể hiện rõ ràng vị thế của mình như một trí thức công chúng và sự nghiệp phê bình hiện diện như một tham dự vào đời sống, một can thiệp vào xã hội như cách Phạm Xuân Nguyên đã lựa chọn. Thái độ nhập cuộc văn chương và đời sống như vậy đem lại phẩm chất đáng kể cho cuốn sách. Hơn nữa, thái độ sống - cũng ảnh hưởng đến phong cách viết của nhà văn. Những gì mà nhà phê bình Phạm Xuân Nguyên có được trong Nhà văn như Thị Nở là một thành công lớn sau một thời gian trải nghiệm và sống với nghề. |
