Vừa qua khoa cấp cứu bệnh viện Nhi đồng 2 tiếp nhận một bệnh nhi 7 tuổi người dân tộc Raglai từ Bệnh viện tỉnh Ninh Thuận với tình trạng toàn thân sưng phù, chảy máu chân phải không cầm được, nghi ngờ bị rắn cắn.
Kiểm tra thấy chức năng đông cầm máu của cháu bị rối loạn hoàn toàn. Các chế phẩm máu được huy động để điều chỉnh cho bệnh nhi nhưng vẫn không kiểm soát được hoàn toàn tình trạng chảy máu. Nghi ngờ cháu bị rắn Chàm Quạp (một loại rắn độc thuộc họ rắn lục) cắn, các bác sĩ đã sử dụng huyết thanh kháng độc truyền và sau đó kiểm soát được tình trạng chảy máu.
Sau gần 2 tuần điều trị, hiện tại chức năng đông cầm máu của cháu bé đã trở về bình thường, tình trạng nhiễm trùng cẳng chân cũng đã cải thiện dần.
Cô của bệnh nhi cho biết, gia đình bệnh nhi rất nghèo. Ba mẹ cháu bỏ rơi cháu từ lúc 2 tuổi và cô nuôi cháu đến nay. Hằng ngày, cô lên rẫy gần bìa rừng để làm việc, nhưng thời tiết rất khô hạn nên năm nay không trồng trọt được gì. Để cháu ở nhà thì không yên tâm, nên đưa cháu đi cùng. Hôm đó, cháu chạy đi bắt ếch trong lúc cô đang làm rẫy thì quay về với chân sung phù chảy máu. Vì cũng từng bị rắn cắn trước đây, nên cô nghi ngờ và đưa cháu tới bệnh viện, sau đó được sơ cứu và chuyển vào Nhi đồng 2.
Đưa bàn chân phải với ngón chân bị biến dạng do từng bị rắn cắn trước đây, cô cho biết trong làng có nhiều người bị rắn cắn, thường sẽ garo và sau đó lấy lá đắp kèm với nặn để lấy nọc độc ra. Cách đây 3 năm, có một phụ nữ trong làng bị rắn cắn ở mông, từ sáng tới chiều thì mất.
Bên cạnh các vấn đề khác, mối nguy từ việc bị rắn độc cắn và sơ cứu ban đầu sai cách luôn chầu chực lấy đi mạng sống cũng như có thể để lại những di chứng nặng cho người dân vùng sâu.
Trong y khoa, rắn độc thường được chia thành 2 nhóm chính. Nhóm gây rối loạn đông máu và xuất huyết như họ rắn lục (rắn lục xanh, rắn lục đuôi đỏ, rắn chàm quạp). Nhóm ảnh hưởng đến thần kinh trung ương, gây liệt, suy hô hấp, ngưng thở như họ rắn hổ (rắn hổ mang chúa, hổ đất, cạp nong, cạp nia, hổ mèo,...).
Sơ cứu tại chỗ khi rắn cắn
- Cố gắng xác định được loài rắn đã cắn; màu sắc, kích thước, hình dạng đầu, cách thức tấn công, tất cả đều hữu ích.
- Để nạn nhân nằm yên và trấn an họ; cử động sẽ khiến máu chảy và truyền nọc đọc đến tim nhanh hơn.
- Cố định chân tay nhưng không được hạn chế sự lưu thông của máu trừ khi chúng ta biết chắc loài rắn đã cắn có nọc độc tác động đến thần kinh.
- Nới lỏng quần áo của nạn nhân và nếu cần thiết có thể cởi các đồ trang sức (nhẫn, vòng) ở vùng bị cắn.
- Cần phải theo dõi sát tình trạng hô hấp của bệnh nhân, nếu bệnh nhân thở nhanh, yếu, hoặc xuất hiện tím môi phải hô hấp nhân tạo ngay. Vì nguyên nhân tử vong hàng đầu là suy hô hấp do liệt cơ hô hấp, nên nếu không được hô hấp nhân tạo kịp thời, có thể bệnh nhân sẽ chết trước khi đến được bệnh viện.
- Nếu bệnh nhân bị hoại tử tại vết cắn: rửa sạch bằng nước muối sinh lý, dùng gạc sạch đậy lên, băng lại, rồi chuyển đi bệnh viện.
- Đưa nạn nhân đến bệnh viện càng sớm càng tốt. Nếu bệnh nhân còn tỉnh táo, cần đưa đến bệnh viện lớn, nơi có sẵn huyết thanh kháng nọc rắn đặc hiệu, vì huyết thanh kháng nọc rắn nên dùng sớm, tốt nhất trong 4 giờ đầu.Tuy nhiên nếu bệnh nhân lơ mơ, hôn mê hay yếu liệt nên đưa đến cơ sở y tế gần nhất. Có thể mang theo con rắn đã cắn bệnh nhân đến cơ sở y tế để bác sĩ xác định thuốc kháng nọc rắn phù hợp.
- Bất cứ trường hợp nào bị rắn cắn, ngay cả khi xác định là rắn lành, đều cần xử trí và theo dõi tại bệnh viện như trường hợp rắn độc cắn, ít nhất trong 12 giờ đầu. Nếu trễ sau 24-48 giờ, việc điều trị hiệu quả rất kém hoặc không hiệu quả.
Cần chú ý
- Không nên băng garo sau khi bị rắn cắn vì: Thứ nhất cột chặt có thể làm máu không đến được vị trí đã bị buộc khiến phần này dễ hoại tử. Thứ hai, khi đến bệnh viện, bác sĩ tháo băng garo ra thì chất độc sẽ cùng lúc ùa về tim khiến bệnh nhân vào cơn sốc. Bệnh nhân có thể tử vong lập tức.
- Ngoài ra, bệnh nhân bị rắn cắn tuyệt đối không được đắp đá, chườm lạnh và tuyệt đối không bôi hóa chất, thuốc, lá cây… lên vết cắn.
- Cách tốt nhất sau khi bị rắn cắn là rửa sạch vết thương, băng quấn kín vết thương bình thường để không tạo áp suất và gây bầm tím, hoặc băng nẹp giống như khi gãy chân tay.
- Trong khi vận chuyển nạn nhân đi cấp cứu nên để vùng bị cắn thấp hơn vị trí của tim, nếu ở chân, tay thì có thể để thõng tay hoặc chân.
Những sai lầm khi xử trí rắn cắn:
- Hoảng sợ bỏ chạy.
- Cột garo: sẽ gây thiếu máu nuôi phía chi bên dưới.
- Cắt lể, nặn máu hay hút nọc độc: sẽ gây nhiễm trùng, chảy máu tại chổ và tăng hấp thu nọc độc.
- Đắp lá hay rễ cây có thể gây nhiễm trùng vết thương.
Bất cứ trường hợp nào bị rắn cắn, ngay cả khi xác định là rắn lành đều cần xử trí và theo dõi sát tại bệnh viện như là một trường hợp rắn độc cắn, ít nhất là trong 12 giờ đầu. Hiệu quả điều trị càng cao nếu được điều trị càng sớm. Nếu trễ sau 24-48 giờ, hiệu quả rất kém hoặc không hiệu quả.
BS. Lê Quang Mỹ - K. Ngoại Thần Kinh/Bệnh viện Nhi đồng 2
