Chuyện kể nữa là ngoà? bạch hổ thì ngày nào cúng tế ở đình cũng có ha? con rắn to như cột nhà, có mồng đỏ cao ha? gang tay, về nằm khoanh tròn trên ha? cá? bàn lớn ở bàn thờ trên đình.
Con đường nhựa l?ên xã chạy ngang qua thôn Thọ An, xã Bình An, huyện Bình Sơn (tỉnh Quảng Ngã?) ngày nay vẫn còn một vòm cổng đã nhuốm màu rêu phủ. Theo ngườ? dân địa phương, nơ? đây có nh?ều câu chuyện kỳ bí, l?nh th?êng.
Nếu không có b?ển chỉ dẫn, hẳn không nh?ều ngườ? b?ết đó chính là cổng thành Thọ An, một d? tích khá ly kỳ vớ? những câu chuyện nhuốm màu huyền thoạ?.
Cổng thành Thọ An thuộc căn cứ Tuyền Tung một thờ? của nghĩa quân Lê Trung Đình, Nguyễn Tự Tân trong phong trào Cần Vương. Theo nhà ngh?ên cứu Lê Hồng Khánh, căn cứ Tuyền Tung được xây dựng từ năm 1870 do đích thân tú tà? Nguyễn Tự Tân (quê ở xã Bình Phước, huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngã?) xây dựng.
| Cổng thành Thọ An. |
Căn cứ của phong trào Cần Vương
Lúc bấy g?ờ, lợ? dụng chính sách kha? hoang lập đ?ền của tr?ều đình nhà Nguyễn, Nguyễn Tự Tân ch?êu mộ nông dân yêu nước lên vùng Tuyền Tung (thôn Thọ An, xã Bình An, H.Bình Sơn bây g?ờ) lập căn cứ địa, luyện tập hương b?nh và chuẩn bị lương thực ch?ến đấu lâu dà?. Thành Thọ An ở căn cứ Tuyền Tung lập năm 1870, vốn có địa thế h?ểm trở vì được nú? rừng bao bọc bốn bên, lạ? có đường thông vớ? bắc, nam và phía tây.
Thành được xây lên bằng đá cuộ? tròn và đá ong. Bên ngoà? có cổng thành, bên trong có sân rộng, nhà hộ? họp bàn v?ệc. Cổng thành xây dựng theo lố? vòm, cao khoảng 6m, trên đình vòm cổng đầu hành lang có 4 chốt gỗ tạo thành ha? lớp cửa bên trong và bên ngoà?.
Thờ? g?an này, Nguyễn Tự Tân tổ chức kha? thác quặng sắt ở vùng Lò Thổ? (xã Bình Khương, huyện Bình Sơn) để rèn đúc vũ khí mang đ? g?ấu trong nú?. Bấy g?ờ nghĩa quân cũng l?ên lạc vớ? các vùng m?ền nú? trong tỉnh Quảng Ngã? và nhân sĩ các tỉnh Quảng Nam, Bình Định để phố? hợp hành động.
Ngày 13.7.1885, Chánh quản Lê Trung Đình sau kh? t?ếp ch?ếu Cần Vương của vua Hàm Ngh? đã tập hợp hương b?nh và kêu gọ? nhân sĩ chống Pháp. Nghĩa quân cũng yêu cầu Bố chánh Quảng Ngã? là Lê Duy Thụy và quyền Án sát Nguyễn Văn Dụ cung cấp vũ khí chống Pháp nhưng bị từ chố?. Do bị từ chố? nên ngay hôm ấy, 3.000 hương b?nh từ thành Thọ An ch?a làm ba mũ? tấn công thành Quảng Ngã?, bắt quan lạ?, tịch thu ấn tín, kêu gọ? hưởng ứng phong trào Cần Vương kháng Pháp.
Kh? ch?ếm được thành ha? ngày thì đến ngày 16.7.1885, quyền T?ễu phủ sứ Sơn phòng Nghĩa - Định là Nguyễn Thân cùng Đề đốc Đ?nh Hộ? đem quân đánh phá. Phó tướng Nguyễn Tự Tân chết trận, chánh tướng Lê Trung Đình bị bắt và bị chém ở cửa bắc thành Quảng Ngã? vào ngày 23.7.1885. Sau đó, Nguyễn Bá Loan mang quân về lạ? thành Thọ An tạ? căn cứ Tuyền Tung t?ếp tục kháng Pháp.
| Những dấu tích còn lạ? của thành Thọ An. |
Từ Tuyền Tung và nh?ều nơ? khác, ngh?̃a quân Cần Vương hưởng ứng sô? nổ?, rập rập t?ến về đ?ểm hộ? quân tạ? đền Văn Thánh (Văn m?ếu Quảng Ngã?) sau đó theo lệnh Lê Trung Đ?̀nh, Nguyễn Tự Tân ch?a làm 3 mũ? đánh ch?ếm thành Quảng Ngã?. Cuộc khở? nghĩa Cần Vương đầu t?ên trong cả nước sau đó bị thất bạ? do sự hèn nhát của quan quân tr?ều Nguyễn và sự phản bộ? của Nguyễn Thân. Chánh tướng Lê Trung Đình bị bắt, phó tướng Nguyễn Tự Tân hy s?nh tạ? trận t?ền.
Cùng vớ? Lê Trung Đình, Nguyễn Tự Tân là ngườ? có va? trò quan trọng trong v?ệc xây dựng cơ sở, lực lượng, mở đầu cho phong trào yêu nước kháng Pháp l?ên tục, k?ên cường của nhân dân và sĩ phu Quảng Ngã?. Gh? nhớ công ơn v?̣ quốc vong thân của nhà ch?́ sĩ, sau Cách mạng tháng 8 năm 1945, trong một thờ? g?an, phủ Bình Sơn đổ? thành phủ Nguyễn Tự Tân. H?ện nay, một con đường lớn ở thành phố Quảng Ngã? và một trường trung học cơ sở ở huyện B?̀nh Sơn cũng v?nh dự mang tên ông.
Chuyện bạch hổ và đô? rắn khổng lồ
Tuy nh?ên, bây g?ờ Thọ An, căn cứ Tuyền Tung vang dộ? một thờ?, nay chỉ còn cổng thành đã nhuốm màu rêu phong, hư hạ? rất nh?ều. Phía trên cổng thành, có cây đa mọc phủ lên, còn nhìn từ dướ? cổng thành lên trên, vòm cổng đã bị mưa nắng phá hỏng một lỗ hổng lớn.
Ha? bên tường thành của cổng cũng trông xơ xác, những công trình bao quanh tường thành cũng không cò nh?ều dấu tích, trông rất hoang phế. Đ? sâu vào bên trong, nhà hộ? họp, mà dân trong vùng gọ? là đình, không còn nữa, chỉ có nền đá ong v?ền xung quanh móng ngô? nhà hộ? họp cũ này.
Ngược về con đường đến căn cứ Tuyền Tung khoảng 500m, chúng tô? tìm k?ếm ngườ? dân địa phương để tìm h?ểu thêm về những câu chuyện ly kỳ xung quanh d? tích kháng ch?ến này. Nhà ở đây còn rả? rác, chưa gần nhau lắm, căn nhà của cụ Hồ Công B?ểu, 70 tuổ?, là gần thành nhất so vớ? xóm g?ềng. Tuy cụ không phả? là ngườ? bản địa, nhưng những câu chuyện mà chúng tô? muốn tìm h?ểu, cụ nắm rất rõ.
| Chị Thuyền kể những chuyện ly kỳ d?ễn ra xung quanh thành Thọ An. |
Theo lờ? cụ B?ểu thì ngườ? dân ở đây không gọ? là thành, mà gọ? là đình, cụ bảo vào thờ? chống Mỹ, bom đạn ác l?ệt của kẻ thù đã làm tan nát các công trình của đình, lạ? thêm mưa g?ó nắng sương nên thành quách càng thêm xơ xác.
Về lý do không gọ? là thành, mà gọ? là đình, cụ B?ểu g?ả? thích: “Nguyên là sau ch?ến tranh, có nh?ều ngườ? lập bàn để thờ cùng, và rất l?nh th?êng nên mọ? ngườ? gọ? là đình”. Cũng theo cụ B?ểu, chính ngườ? dân đảo Lý Sơn, kh? đ? k?nh tế mớ? ở đây đã lập thờ ở m?ếu này, họ thờ cúng rất trang trọng và thành khẩn. Sau đó, dân địa phương ở đây thấy có nh?ều chuyện l?nh th?êng nên cũng đến cúng vá?.
Chị Nguyễn Thị Thuyền, 36 tuổ?, một cư dân Lý Sơn đến đây hồ? đ? k?nh tế mớ? rồ? ở lạ? định cư, góp chuyện: “Trước cảnh đình bị hư hạ?, chúng tô? muốn sửa sang lắm nhưng “bề trên” không cho phép nên không dám”.
Rồ? chị Thuyền kể t?ếp: “Thành Thọ An l?nh lắm, a? đ? qua phả? cú? đầu. Ngày trước, đàn bà con gá? không a? dám qua đây. Còn đàn ông qua đây phả? bú? tóc gọn gàng”. Cụ B?ểu thêm vào, ngày trước có ông Đồng Thoạ? cưỡ? ngựa nghênh ngang qua cổng thành mà không xuống ngựa, thế là cả ngườ? và ngựa bị hất văng xuống hồ sen (vốn là hào thành), ông Thoạ? hộc máu chết tạ? chỗ.
Hồ sen chính là đoạn dòng suố? chảy qua phía trước cổng thành, cách nhau con đường nhựa, nay hồ sen đã không còn và chỗ đất ấy cũng khô khốc, không còn dấu h?ệu gì của ao hồ nữa.
Thế nhưng chuyện này vẫn chưa kỳ bí bằng những chuyện mà dân làng Thọ An từng nghe kể. Đó là sau kh? nghĩa quân thất bạ?, thành Thọ An thành hoang phế, ngườ? dân ở đây vẫn nhớ ngày nhớ tháng đến cúng tế, thắp hương tạ? đình (nhà hộ? họp của nghĩa quân). Trong lễ tế này, nhất định phả? có đầu heo lớn để lạ?, không a? được mang về. Thế nhưng, cứ sau một đêm là đầu heo mất đ?, xung quanh đó có rất nh?ều dấu chân hổ.
Năm nào không cúng đầu heo, năm đó nhất định dân làng gặp nh?ều vụ v?ệc bất ổn: kh? thì đ? rừng bị chết, g?ó bão làm hư hạ?, g?a súc nuô? bị bất đắc kỳ tử. Thế rồ? sau một đêm, lão ông co? đình tên Oánh nằm mơ thấy một con hổ trắng đến bảo: Ta là bạch hổ co? ngó xứ này. Nay ta g?ao g?ấy tờ trông co? đình lạ? cho ông rồ? từ nay trở đ? vào nú? tu hành, không co? đình và xứ này nữa. Từ đó dân làng cúng đầu heo không bị mất như ngày trước.
Chuyện kể nữa là ngoà? bạch hổ thì ngày nào cúng tế ở đình cũng có ha? con rắn to như cột nhà, có mồng đỏ cao ha? gang tay, về nằm khoanh tròn trên ha? cá? bàn lớn ở bàn thờ trên đình. Có ngườ? cho đó là ha? con rồng, bở? thân rắn màu đen tuyền, phát ánh sáng, đầu ngóng cao, hơ? thở phì phò trông rất uy ngh?. Thờ? g?an đầu a? cũng sợ, có đ?ều ha? con rắn khổng lồ này không hề hạ? a?, không hề xâm phạm đến đồ cúng tế nên dần dần a? cũng quen.
Kh? làng cúng xong, ăn uống xong, ha? con rắn khổng lồ lặng lẽ bò đ? đâu mất. Đến kh? má? đình ở đây sụp đổ, ha? con rắn không về nữa. Tuy nh?ên, ở trước thành Thọ An khoảng và? cây số, có một cá? ao lớn tên Vũng Vàng. Ao này quanh năm không bao g?ờ cạn, a? bước chân đến đều thấy khí lạnh tỏa ra mát rượ?. Phía dướ? ao có một ph?ến đá lớn, trưa nào cũng có một con rắn khổng lồ có mồng đỏ to như con rắn ở đình đến khoanh tròn.
Cụ B?ểu kể, có lần thấy đám cỏ th?a bị rạp xuống như a? kéo khúc gỗ nặng đ? qua. Có lần, ngườ? ta đ? vào nú? chặt củ? nghe t?ếng khò khè như a? đặt máy cưa cá? gì. Tất cả những h?ện tượng k?ểu này, dân làng ở đây cho đó là rắn khổng lồ đang ngủ.
Nó? về những câu chuyện ly kỳ, những g?a? thoạ? mà ngườ? dân trong vùng đồn thổ? quanh căn cứ Tuyền Tung, nhà ngh?ên cứu Lê Hồng Khách thẳng thắn: “G?a? thoạ?, huyền thoạ? luôn đ? cùng vớ? lịch sử, đây là đ?ều dễ h?ểu trong đờ? sống tâm l?nh của ngườ? dân. Nh?ều kh?, chính nhờ đờ? sống tâm l?nh mà những thứ thuộc về lịch sử được g?ữ lạ?, bở? họ không dám phá đ?, đó chính là lý do vì sao mà cổng thành Thọ An ngày nay vẫn còn”.
Theo Dòng Đờ?
