Việc điều chỉnh và thay đổi mô hình tăng trưởng đã trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đưa Việt Nam đến năm 2030 có thu nhập trung bình cao tiến tới thu nhập cao vào dịp kỷ niệm 100 năm xây dựng đất nước vào năm 2045.
Tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ là điều kiện tiên quyết để phát triển thành công ở các quốc gia đang phát triển. Kể từ chủ trương Đổi Mới (năm 1986) đến nay, nền kinh tế Việt Nam đã có những thành tựu nổi bật với mức tăng trưởng cao (gần 7%/năm). Nhờ đó, thu nhập bình quân đầu người tăng gấp 5 lần. Việt Nam đã trở thành nước có thu nhập trung bình thấp và là quốc gia có độ mở kinh tế rất cao. Tăng trưởng mang tính bao trùm tạo thuận lợi để giảm tỷ lệ đói, nghèo cả nước từ 60% xuống còn dưới 7%.
Mặc dù có sự phát triển ấn tượng, nhưng thành công đạt được của nền kinh tế chưa thể đảm bảo cho sự phát triển lâu dài do những tác động của cải cách thể chế và cơ cấu kinh tế dường như đã tới hạn.Việc điều chỉnh và thay đổi mô hình tăng trưởng trong giai đoạn tới đã trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm đưa Việt Nam đến năm 2030 trở thành nước có thu nhập trung bình cao và tiến tới thu nhập cao vào dịp kỷ niệm 100 năm xây dựng đất nước (năm 2045).
Nhờ sự hỗ trợ tài chính của Chính phủ Úc, trong khuôn khổ Đối tác chiến lược với Nhóm Ngân hàng Thế giới (World Bank Group), bốn đơn vị bao gồm Tổ Tư vấn Kinh tế của Thủ tướng, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh và Ngân hàng Thế giới đã phối hợp nghiên cứu và đưa ra những phát hiện quan trọng. Bài viết đề cập đến những khía cạnh nổi bật được trình bày trong Hội thảo “Mô hình tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045” được tổ chức tại Hà Nội, trong hạ tuần tháng 3 năm 2019
Thách thức tăng trưởng để thoát bẫy thu nhập trung bình
Trong thông cáo báo chí phát đi từ HàNội, ngày 20 tháng 3 năm 2019, Ngân hàng Thế giới (W.B) nhấn mạnh, Hội thảo “Mô hình tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045” là sáng kiếnnhằm làm rõ nội hàm quan trọng của những thảo luận mang tầm chiến lược, giúp định hình lại con đường phát triển của Việt Nam trong những thập kỷ tới.Kiến nghị nêu trong báo cáo do Ngân hàng Thế giới cùng Viện Khoa học Xã hội Việt Nam chuẩn bị đã hướng vào xây dựng mô hình kinh tế mới, giúp Việt Nam tăng trưởng với chất lượng cao trong giai đoạn 2021-2030.
Phát biểu tại Hội thảo, nhiều chuyên gia cho rằng, muốn tránh được bẫy thu nhập trung bình Việt Nam phải duy trì được mức tăng trưởng từ 7,0 đến 7,5% hàng năm trong giai đoạn 2021-2030. Đây là thách thức không nhỏ, do các yếu tố tăng trưởng đã đến giới hạn, nhưng yêu cầu tăng trưởng đòi hỏi cao hơn nhiều so với mức trung bình 6,3%/năm của 10 năm gần đây.
| Hội thảo mô hình tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2021-2030 ngày 20/03/2019 tại Hà Nội |
Mục tiêu tăng trưởng đặt ra được thực hiện trong bối cảnh đầy thách thức. Ở trong nước, Việt Nam phải đối mặt với những trở lực mang tính cấu trúc gia tăng, bao gồm: tốc độ dân số già hóa cao, tác động của tích lũy nhân tố giảm và chi phí môi trường ngày càng lớn. Trên thế giới, Việt Nam phải lựa chọn hướng đi trong bối cảnh có nhiều thay đổi. Những chuyển đổi về mô hình thương mại và đầu tư toàn cầu ít thuận lợi hơn cho tăng trưởng dựa vào xuất khẩu và cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 là cơ hội đang được định hình, nhưng cũng tạo ra những rủi ro mới.
Kết quả nghiên cứu cho thấy, mô hình tăng trưởng thâm dụng lao động, dựa vào xuất khẩu Việt Nam từng theo đuổi trong giai đoạn 2011-2020 đã trở nên lỗi thời; những nhân tố mới như các chuỗi giá trị toàn cầu, khả năng công nghiệp hóa và ngành dịch vụ có vai trò to lớn thúc đẩy phát triển đang mới hình hành.
Hành trình để Việt Nam trở thành nền kinh tế có thu nhập trung bình cao chỉ mới bắt đầu. Những thành tựu kinh tế đạt được thời gian qua chưa thể đảm bảo cho thành công trong tương lai. Để đạt khát vọng tăng trưởng, nền kinh tế phải hoạt động hiệu quả và bền vững với tăng trưởng trung bình cao hơn nhiều mức đạt được trong 30 năm qua. Do tác động của cải cách thể chế và cấu trúc giai đoạn đầu dường như đã tới hạn, việc điều chỉnh và thay đổi mô hình tăng trưởng càng trở nên cấp thiết nếu Việt Nam muốn trở thành nước có thu nhập trung bình cao.
Vấn đề đặt ra là cần có những thay đổi hoặc điều chỉnh thế nào? tiếp tục đầu tư vào nhân tố nào để tăng trưởng bền vững? Đặc biệt, làm thế nào để thúc đẩy sự phát triển của khu vực kinh tế tư nhân là những đòi hỏi lớn trong bối cảnh tiếp tục cải cách thể chế thị trường nhằm hỗ trợ tăng trưởng. Tìm lời giải cho những vấn đề đặt ra sẽ giúp các nhà hoạch định chính sách xác định được động lực tăng trưởng, cũng như xây dựng các chương trình cải cách nhằm phát huy tiềm năng và mở rộng giới hạn phát triển của đất nước.
Tiếp tục Đổi mới để tăng trưởngvới chất lượng cao, tiếng nói từ các nhà nghiên cứu và quản lý
Trao đổi về mô hình tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045, đại diện Tổ Tư vấn Kinh tế của Thủ tướng, ông Vũ Viết Ngoạn, cho rằng 2021-2030 là giai đoạn cực kỳ quan trọng, có tính quyết định đến việc Việt Nam có thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình hay không. Đây là giai đoạn "bứt phá" với tốc độ tăng trưởng GDP phải đạt được từ 7% - 7,5%/năm, cao hơn nhiều so với mức tăng trưởng của giai đoạn 2011-2020. Mức tăng trưởng đặt ra là áp lực rất lớn nếu mô hình tăng trưởng cũ và bẫy tăng trưởng vẫn luôn rình rập. Đến nay, mô hình tăng trưởng dựa trên các yếu tố đầu vào đã phát huy đến ngưỡng. Những lợi thế so sánh dựa vào thâm dụng lao động, xuất khẩu hàng hoá gia công đang giảm dần. Trong khi, cách mạng công nghệ mang tính đột phá phát triển mạnh, buộc các nền kinh tế phải điều chỉnh chiến lược phát triển kinh tế xã hội.
Từ những dẫn liệu nêu ra, Tổ Tư vấn Kinh tế của Thủ tướng đã chỉ ra, điều làm nên sự khác biệt giữa các quốc gia thành công và không thành công trong tăng trưởng chính là năng suất tổng hợp (TFP). Những nền kinh tế mắc bẫy thu nhập trung bình có TFP trung bình hàng năm khoảng 0,4%, trong khi đó các nền kinh tế vượt bẫy thành công có TFP lên tới 1,2%. TFP của Việt Nam hiện nay rất thấp so với nhiều nước, để thoát bẫy thu nhập trung bình và trở thành nước có thu nhập cao, trong giai đoạn 2021-2045, TFP của Việt Nam phải tăng bình quân hàng năm tới 2,67% (Ngân Hà 2019).
Để duy trì tăng trưởng chất lượng cao, Ngân hàng Thế giới (W.B) đã chỉ ra, Việt Nam cần chuyển hướng chiến lược sang nền kinh tế dựa vào năng suất và đổi mới sáng tạo, đồng thời tận dụng tối đa lợi thế dân số vàng hiện có để duy trì tăng trưởng cao. Đây cũng là kiến nghị nêu trong báo cáo do Ngân hàng Thế giới và Viện Khoa học Xã hội Việt Nam thực hiện nhằm tìm ra một mô hình tăng trưởng kinh tế mới để giúp VIệt Nam tăng trưởng kinh tế chất lượng cao trong giai đoạn 2021-30 (World Bank Group 2019).
Có thể nói, động lực tăng trưởng của kinh tế Việt Nam trong giai đoạn tới chính là sự đột phá về tăng năng suất. Mô hình tăng trưởng giai đoạn 2021-2030 sẽ dịch chuyển dần từ thâm dụng lao động sang thâm dụng vốn và tri thức; chuyển dần từ lượng sang chất; thúc đẩy công nghệ và sáng tạo. Theo đó, tinh thần doanh nhân sẽ có vị trí trung tâm trong thúc đẩy tăng trưởng. Để hiện thực hoá mô hình, yếu tố quan trọng thúc đẩy TFP chính là xây dựng chiến lược công nghệ với cách tiếp cận hiện đại và xây dựng hệ thống chính sách đồng bộ thúc đẩy đổi mới sáng tạo.
Từ góc nhìn của Ngân hàng Thế giới, Giám đốc Quốc gia tại Việt Nam, Ousmane Dione,nhận xét “Chúng ta đangsống trong thời đại công nghệ đột phá mang đến cả thách thức và cơ hội, đó là “Đổi Mới 4.0”.Để giảm nhẹ rủi ro và tận dụng triệt để cơ hội mới, Việt Nam cần đẩy nhanh cải cách tập trung vào nâng cao năng suất và đổi mới sáng tạo,đây là động lực tăng trưởng chủ yếu trong thập kỷ tới. Việt Nam sẽ phải thực hiện các bước loại bỏ nút thắt đang cản trở đầu tư tư nhân, tăng cường năng lực cho các thể chế công, cũng như đầu tư vào những kỹ năng mà lực lượng lao động cần có trong thế kỷ 21.”. Ông nhấn mạnh, nhân tố quan trọng quyết định đến thành công tương lai tập trung vào chất lượng tăng trưởng và việc thực hiện.
Những mô phỏng ban đầu cho thấy, Việt Nam cần chuyển sang tăng trưởng dựa vào tăng năng suất, trong đó tốc độ tăng năng suất trung bình phải tăng mạnh. Để tăng năng suất, cần cải thiện mạnh mẽ khía cạnh chất lượng tăng trưởng, bao gồm từ phân bổ nguồn lực hiệu quả, nâng cao chất lượng vốn nhân lực đến tăng đầu tư có hiệu quả vào cơ sở hạ tầng và cung cấp dịch vụ, cũng như đổi mới và sáng tạo, để tất cả đều mang lại kết quả tăng năng suất.
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để đổi mới sáng tạo hiệu quả cần có một chương trình cải cách cởi mở và có lộ trình hợp lý. Tuy nhiên, đối với từng quốc gia và ở những giai đoạn phát triển khác nhau đều có những ưu tiên khác biệt trong đổi mới sáng tạo. Việt Nam có thể hưởng lợi từ chuyển giao, áp dụng công nghệ và cần phải đặt doanh nghiệp ở vị trí trung tâm của nghị trình đổi mới. Tạo môi trường thuận lợi, thúc đẩy đổi mới, sáng tạo ở cấp doanh nghiệp sẽ mang lại hiệu quả cao hơn biện pháp được điều khiển bởi cung phổ biến như tăng chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển hoặc tập trung vào các hoạt động phát minh, sáng chế (Ousmane Dione 2019).
Về tổ chức thực hiện, Ousmane Dione cho rằng, những thách thức trong quá trình phát triển hiện nay của Việt Nam phức tạp hơn nhiều so với 30 năm trước. Một phần của sự phức tạp này bắt nguồn từ thực tế là vấn đề phát triển ngày càng trở nên đa ngành. Giảm nghèo không chỉ đòi hỏi cải thiện đời sống kinh tế, mà còn cải thiện các dịch vụ cơ bản và phát triển nguồn vốn nhân lực. Tương tự, phát triển vốn nhân lực không chỉ là về giáo dục, mà còn cả về chăm sóc y tế trải suốt vòng đời của người dân, cũng như chăm sóc người cao tuổi và bảo trợ xã hội. Bản chất của phát triển liên vùng và phát triển khu vực tư nhân cũng mang tính đa ngành. Để giải quyết các vấn đề phức tạp này, cần có sự lãnh đạo và quyết tâm mạnh mẽ. Đồng thời, cần có hệ thống quản trị hiệu quả và phát triển, đảm bảo sự phối hợp nhịp nhàng theo cả chiều ngang giữa các bộ ngành trong chính phủ lẫn chiều dọc giữa các cấp chính quyền từ trung ương đến địa phương. Tiếp tục cải cách thể chế mạnh mẽ để giải quyết những điểm yếu cơ bản liên quan đến cách thức chính phủ cung cấp dịch vụ cho doanh nghiệp và người dân sẽ là chìa khóa để thực hiện thành công các chiến lược thảo luận(Ousmane Dione 2019),
Thay lời kết luận
Phát biểu tại Hội thảo “Mô hình tăng trưởng kinh tế Việt Nam giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045”, Đại sứ Australia tại Việt Nam, Craig Chittick nhận xét, những nghiên cứu được trình bày tạo tiền đề đưa nền kinh tế Việt Nam bước vào một chương mới trong tăng trưởng. Đây sẽ là giai đoạn để Việt Nam thúc đẩy đổi mới sáng tạo, thực hiện những bước cải cách mạnh mẽ. Qua đó, có thể hoàn thành các mục tiêu phát triển đầy tham vọng.
Việt Nam đạt được nhiều thành tựu từ công cuộc Đổi Mới cũng như cải cách thị trường, nhưng đến nay cần có thêm công cuộc “Đổi mới” mới nhằm đạt khát vọng trở thành Quốc gia hiện đại có mức thu nhập cao vào năm 2045. Những vấn đề được nêu ra trong Hội thảo xuất phát từ tâm huyết của các nhà nghiên cứu và quản lý đối với phát triển tương lai của Việt Nam. Hy vong sẽ được các nhà hoạch định chính sách quan tâm trong xây dựng chiến lược phát triển Quốc gia trong giai đoạn tới./.
Tiến sĩ Lê Thành Ý
Thạc sĩ, Nghiên cứu sinh Vương Xuân Nguyên
----
Tài liệu tham khảo
World Bank Group (2019) Việt Nam cần thực hiện “Đổi mới 4.0” để duy trì tăng trưởng chất lượng cao
Thông cáo báo chí Hà Nội, ngày 20tháng 3 https://www.facebook.com/worldbankvietnam
Ousmane Dione (2019) Phát biểu khai mạc Hội thảo “Mô hình tăng trưởng kinh tế Việt Nam
giai đoạn 2021-2030 và tầm nhìn đến 2045” Hà Nội, ngày 20 tháng 3
Ngân Hà (2019). Năm câu hỏi “phác thảo” mô hình tăng trưởng kinh tế 2021-2030
http://vneconomy.vn/nam-cau-hoi-phac-thao-mo-hinh-tang-truong-kinh-te-2021-2030-201903201451
Nguồn: Khỏe 365
