Theo khảo sát gần đây nhất do một tờ báo điện tử thực hiện tìm hiểu về nhu cầu giảm tác hại thuốc lá cho người hút thuốc, kết quả cho thấy có đến 90% người hút thuốc cho biết họ quan tâm đến các sản phẩm giảm tác hại trước thực tế không thể cai bỏ thuốc lá. Số liệu này cũng đồng thời phản ánh phần nào nguyên nhân vì sao buôn lậu những sản phẩm thuốc lá giảm tác hại gồm thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng đang ngày càng tăng cao.
Người dùng đang “tiếp tay” cho buôn lậu phát triển
Việt Nam hiện vẫn đang nằm trong nhóm 15 nước có tỷ lệ hút thuốc lá cao nhất trong khu vực, đứng thứ 3 ASEAN. Bên cạnh đó, việc cai bỏ thuốc lá chưa bao giờ là điều dễ dàng vì thực tế cho thấy chỉ có 5%- 8% cai thuốc thành công, tuy nhiên tỷ lệ tái nghiện lại lên đến 95%. Do đó, việc tìm kiếm đến các sản phẩm thuốc lá giảm tác hại thông qua đường xách tay, buôn lậu của những người hiện đang hút thuốc lá là điều dễ hiểu.
Thống kê trong 2020, Tổng Cục Quản lý Thị trường đã kiểm tra, xử lý các vụ việc về buôn bán, vận chuyển, tàng trữ trái phép thuốc lá điếu, cigar, thuốc lá điện tử, thuốc lá làm nóng với tổng số 3.422 vụ và tịch thu 181.898 đơn vị gồm máy vape, thiết bị hút, điếu hút, chai tinh dầu… với giá trị "ngót nghét" hàng tỷ đồng. Bất chấp dịch bệnh, các con buôn vẫn hoạt động sôi nổi với 285 vụ bị vạch trần mỗi tháng, con số này chỉ mới là "bề nổi của tảng băng chìm" và vẫn đang tăng trưởng dương, bởi mức phạt hành chính như "muối bỏ bể" không đủ sức răn đe.
Giải thích cho nghịch lý này, ông Ngô Mạnh Hùng, Chủ tịch Hiệp hội Bảo vệ Người Tiêu dùng Việt Nam nhận định, buôn lậu thuốc lá là siêu lợi nhuận. Hiện, các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới nhập lậu chỉ có thể xử vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, quy định về “Hành vi kinh doanh hàng hóa nhập lậu”.
Trong khi đó, đối với người tiêu dùng, những người hút thuốc lá lâu năm đang chuyển từ thuốc lá điếu sang các sản phẩm thuốc lá giảm tác hại hiện cũng đối mặt với nguy cơ mua phải hàng không đảm bảo chất lượng, ảnh hưởng sức khoẻ nhưng với cái giá siêu cao. Khảo sát của Viện Kinh tế Kỹ thuật Thuốc lá trên một số mẫu đã cho thấy hàm lượng các chất gây hại trong thuốc lá lậu cao hơn 1,5 lần so với tiêu chuẩn của Bộ Y tế.
Cần sớm có những quy định cụ thể
Việc chưa có những quy định cụ thể đối với những giải pháp giảm thiểu tác hại thuốc lá đã dẫn đến nhiều bất cập, thiếu đồng bộ trong việc xử lý các hành vi buôn lậu thuốc lá thế hệ mới.
Trong nhiều năm qua, đã có nhiều hội thảo giữa các bộ ban ngành được diễn ra để thảo luận về việc quản lý như thế nào đối với sản phẩm này, trong đó bao gồm các hội thảo về luật quản lý, kỹ thuật sản phẩm khác biệt như thế nào so với thuốc lá điếu đốt cháy, cũng như các hội thảo về tác động của sản phẩm lên các khía cạnh đời sống. Những hội thảo này nhằm mục đích tạo cơ sở cho Chính phủ sớm đưa ra định hướng quản lý đối với nhóm sản phẩm mới này.
Rất nhiều hội thảo đã được tổ chức nhằm góp phần xây dựng dự thảo chính sách quản lý thuốc lá thế hệ mới
Cũng trong 10/2020, Chính phủ gửi Công văn 8750 yêu cầu các bộ ngành sớm đưa ra hướng đề xuất quản lý để góp phần phòng chống tình trạng buôn lậu thuốc lá hiện nay.
Hiện đại diện của Bộ Công Thương trong lần trả lời gần nhất với báo chí cũng cho biết, Bộ đã đề xuất trình Chính phủ dự thảo xây dựng chính sách quản lý đối với các loại hình thuốc lá mới sau khi thống nhất cùng với các bộ ngành liên quan.
Có thể thấy, nhu cầu tiêu thụ các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới, hay còn gọi các sản phẩm không khói, sản phẩm giảm tác hại, đang là rất lớn và hợp lý khi mà những người hút thuốc lá đều nhận ra tác hại của thuốc lá và cần một sản phẩm ít tác hại hơn để thay thế. Do vậy, không khó hiểu vì sao trong nhiều năm qua những người hút thuốc lá luôn tìm đến các nguồn hàng lậu dù biết rằng giá cả đắt đỏ lại không đảm bảo nguồn gốc xuất xứ. Điều này làm cho thị trường hàng lậu ngày càng lớn mạnh và trở nên khó kiểm soát khi thiếu các biện pháp chế tài nghiêm minh.
Do đó, việc càng sớm có đưa các sản phẩm này vào kiểm soát một cách hợp lý chính là góp phần ngăn chặn buôn lậu, đồng thời đem lại lợi ích lớn nhất cho người dùng. Đó chính là tạo cơ hội cho những người hiện đang hút thuốc lá điếu có cơ hội chuyển đổi sang những sản phẩm chính danh, phù hợp với tiêu chuẩn chất lượng, góp phần bảo vệ sức khỏe người hút thuốc cũng như đáp ứng nguyện vọng từ nhiều năm nay của họ.
Mặt khác, sớm có chỉ đạo quản lý cũng chính là tạo điều kiện cho các cơ quan ban ngành liên quan không bị lúng túng trước việc xử lý các đối tượng sai phạm.
Trí Minh
