(ĐS&PL) - Vững vàng sau hai cuộc chiến, địa đạo Củ Chi vang xa trên thế giới. Tuy nhiên, những bí mật về quá trình hình thành hệ thống phòng thủ vững vàng vào loại bậc nhất trên thế giới đến bây giờ mới được người trong cuộc tiết lộ. Đó là những tháng ngày tồn tại giữa lằn ranh sự sống và cái chết, bị bom địch vùi sâu dưới lòng đất, đẻ rơi dưới hầm sâu, đối đầu với những căn bệnh quái ác,... Tất cả những điều đó vẫn không thể quật ngã ý chí của những người con đất thép.
Kỳ t&?acute;ch vĩ đạ? của những ngườ? con đất thépRa đờ? trong nỗ lực hóa g?ả? sự càn quét của g?ặc Pháp, ban đầu địa đạo Củ Ch? chỉ đơn g?ản là những căn hầm trú ẩn, tránh bom, đạn. Tuy nh?&ec?rc;n, &?acute;t a? ngờ, c&oc?rc;ng tr&?grave;nh của một ngườ? n&oc?rc;ng d&ac?rc;n chất phác lạ? trở thành c&oc?rc;ng tr&?grave;nh phòng thủ nổ? t?ếng thế g?ớ? sau này. Sau hơn 38 năm, những ngườ? từng tham g?a đào địa đạo vẫn nhớ như ?n ngày đầu cầm cuốc luồn s&ac?rc;u dướ? lòng đất, đào trong bóng tố?. Và cho đến nay, những b&?acute; mật về cách thức h&?grave;nh thành c&oc?rc;ng tr&?grave;nh địa đạo dà? hơn 200km chỉ dựa vào những c&oc?rc;ng cụ th&oc?rc; sơ của ngườ? l&?acute;nh, n&oc?rc;ng d&ac?rc;n mớ? &?acute;t nh?ều t?ết lộ. Dù đ&at?lde; về hưu nhưng Đạ? tá L&ec?rc; Văn Đào vẫn nhớ như ?n ngày đầu tham g?a đào địa đạo (Ảnh: Hà Nguyễn).Kỳ t&?acute;ch của một n&oc?rc;ng d&ac?rc;nNgườ? kha? s?nh ra địa đạo Củ Ch? là một n&oc?rc;ng d&ac?rc;n ch&ac?rc;n chất có t&ec?rc;n Nguyễn Văn Bộ. Gh? nhận sự k?ện tr&ec?rc;n, &oc?rc;ng L&ec?rc; Văn Đào (SN 1942, ngụ ấp Phú Lợ?, x&at?lde; Phú Mỹ Hưng, huyện Củ Ch?, TP.HCM), Đạ? tá đ&at?lde; về hưu, ngườ? từng tham g?a đào địa đạo trong thờ? g?an dà? cho b?ết: "Địa đạo đ&at?lde; có từ thờ? ch?ến tranh chống Pháp nhưng còn rất th&oc?rc; sơ, do &oc?rc;ng Nguyễn Văn Bộ (thường gọ? là Sáu Bộ), một ngườ? n&oc?rc;ng d&ac?rc;n chất phác sáng tạo ra. Mục đ&?acute;ch ban đầu của &oc?rc;ng Sáu Bộ là đào hầm để trú ẩn, tránh bom đạn cho ngườ? d&ac?rc;n sống trong vùng".Thấy đ&ac?rc;y là một b?ện pháp tốt để tránh thương vong n&ec?rc;n mọ? ngườ? hăng há? làm theo. "Hồ? đó, cả làng học theo &oc?rc;ng Sáu Bộ đào hầm. Thờ? g?an đầu, những căn hầm của &oc?rc;ng Sáu Bộ tỏ ra khá h?ệu quả, chống địch rất tốt tuy còn khá đơn sơ", &oc?rc;ng Đào cho b?ết th&ec?rc;m. Những căn hầm, địa đạo b&?acute; mật thờ? kỳ này của &oc?rc;ng Sáu Bộ khá đơn g?ản n&ec?rc;n dễ bị hư hỏng, kh&oc?rc;ng mấy t?ện lợ?.Theo lờ? &oc?rc;ng Đào, những căn hầm, địa đạo b&?acute; mật theo kỹ thuật của &oc?rc;ng Sáu Bộ thường được đào trong các bụ? tầm v&oc?rc;ng, ch?ều ngang 1,2m, ch?ều dà? 2m. Nắp hầm được che bằng gỗ n&ec?rc;n kh?ến hầm dễ bị hư hỏng, thấm nước. Sau này, Đảng cũng phát động phong trào toàn d&ac?rc;n đào hầm, địa đạo b&?acute; mật nhưng m&at?lde;? đến năm 1961, kh? ngụy qu&ac?rc;n ngụy quyền bố ráp, càn quét dữ dộ?, những căn hầm theo k?ểu g?ản đơn của &oc?rc;ng Nguyễn Văn Bộ mớ? xuất h?ện nh?ều.&Oc?rc;ng L&ec?rc; Văn Đào nhớ lạ?: "Sau năm 61, ngườ? ta b?ết đến hầm nh?ều hơn. Đặc b?ệt là sau trận g?ặc càn vào rừng Kè Đ&oc?rc;? thuộc ấp Phú H?ệp, x&at?lde; Phú Mỹ Hưng, huyện Củ Ch?. Trong trận này, số ngườ? chết và bị bắt bớ quá nh?ều n&ec?rc;n kh? được phát động phong trào đào địa đạo, hầm b&?acute; mật ngườ? d&ac?rc;n hưởng ứng nhanh chóng. Và ch&?acute;nh &oc?rc;ng Sáu Bộ là ngườ? trực t?ếp hướng dẫn kỹ thuật. Ban đầu, chúng t&oc?rc;? đào đều hư hỏng do chọn trúng gan đất kh&oc?rc;ng tốt. Sau này rút k?nh ngh?ệm và t&?acute;ch lũy th&ec?rc;m những sáng k?ến, kỹ thuật mớ?. Đ?ều đáng nó? là phần nh?ều, những kỹ thuật này đều do những ngườ? trực t?ếp đào nghĩ ra chứ kh&oc?rc;ng hề qua trường lớp, đào tạo nào cả".Theo đó, kh? đào hầm trong rừng, các m?ệng hầm sẽ cách nhau 6m. "Trước đ&ac?rc;y, m?ệng hầm chấn c&ac?rc;y n&ec?rc;n dễ hư, mục, nay hầm đều được x&ac?rc;y m?ệng, ém đất kỹ lưỡng, mưa g?ó kh&oc?rc;ng thể lọt vào. Nơ? trống trả?, hầm được đào cách nhau 10m. Xung quanh m?ệng hầm được trả? đất thịt, trồng cỏ, trồng c&ac?rc;y một cách tự nh?&ec?rc;n. Ngoà? ra kh? gấp rút, ngườ? ta có thể dùng bộc phá kha? hoang và lợ? dụng đ?ều này kh?ến xung hầm, m?ệng hầm như bị pháo nổ hoặc như một hố bom... Hầm trầm, được đào s&ac?rc;u xuống 5m, xuy&ec?rc;n ngang rồ? mớ? trổ thẳng l&ec?rc;n các m?ệng đ&at?lde; chấm cách nhau 3m", &oc?rc;ng Đào nhớ lạ?.Cuộc đờ? trong lòng đấtTheo &oc?rc;ng Đào, những năm 1962, 1963, nh&ac?rc;n d&ac?rc;n Củ Ch? hưởng ứng phong trào th? đua đào hầm, đào địa đạo trong đó có x&at?lde; Phú Mỹ Hưng. Từng cầm cuốc cùn tham g?a đào địa đạo từ tuổ? 14, 15, &oc?rc;ng Nguyễn Văn T?ền (SN 1935, ngụ x&at?lde; Phú Mỹ Hưng, huyện Củ Ch?) h?ểu hơn a? hết những khó khăn, g?an khổ những ngày mà sau này &oc?rc;ng gọ? vu? là "ngày lót ổ dướ? lòng đất". &Oc?rc;ng nhớ lạ?: "Còn nhỏ, thấy cha mẹ đào hầm tránh đạn, t&oc?rc;? cũng đ&at?lde; tham g?a đến kh? Đảng phát động phong trào đào hầm, đào địa đạo lũ con n&?acute;t như chúng t&oc?rc;? cũng tham g?a. Thờ? đ?ểm ấy, a? cũng hừng hực kh&?acute; thế, hăng say th? đua đào địa đạo. Đó là những ngày tháng đầu t?&ec?rc;n t&oc?rc;? đánh g?ặc".&Oc?rc;ng Nguyễn Văn T?ền thoát ly từ quận Gò Vấp, &oc?rc;ng xuống x&at?lde; Trung An, nhanh chóng tham g?a phong trào đào địa đạo của x&at?lde;. &Oc?rc;ng cho b?ết: "T&oc?rc;? còn nhớ như ?n ngày m&?grave;nh cầm c&ac?rc;y cuốc ngắn cũn mà ngườ? thờ? bấy g?ờ hay gọ? là cuộc t&ac?rc;y lom khom chu? vào hầm cuốc từng cm đất một. Ngày ấy, đào địa đạo có kh&?acute; thế như một ngày hộ? thực sự. Gá? tra?, g?à trẻ, lớn bé ngườ? đ? trước chỉ ngườ? đ? sau, a? a? cũng đều t&?acute;ch cực tham g?a. A? có v?ệc của ngườ? nấy. Trước th&?grave; kh? đào có tổ chức cụ thể, ngườ? g?à kéo ky (cá? thúng để đựng, đổ đất kh? đào - PV), đổ đất, tra? gá?, thanh n?&ec?rc;n th&?grave; thay ph?&ec?rc;n cầm cuốc đào hầm".Kh? đề cập về những kỹ thuật đào hầm để có được một hệ thống địa đạo th&oc?rc;ng suốt, nh?ều tầng nh?ều lớn vớ? hơn 200km dướ? lòng đất cả &oc?rc;ng Đào và &oc?rc;ng T?ền đều khẳng định: "V?ệc đào hầm, đào địa đạo a? kh&oc?rc;ng b?ết, kh&oc?rc;ng có k?nh ngh?ệm th&?grave; thấy rất khó nhưng kh? đ&at?lde; làm quen th&?grave; sẽ trở n&ec?rc;n dễ dàng. Cá? khó là làm sao để g?ữ b&?acute; mật". Theo đó, ngườ? đào phả? đảm bảo được những y&ec?rc;u cầu như: Ha? b&ec?rc;n tường phả? thẳng đều, địa đạo kh&oc?rc;ng có chỗ lồ? chỗ l&ot?lde;m, kh&oc?rc;ng ngoà? hẹp trong rộng, kh&oc?rc;ng b&ec?rc;n thấp b&ec?rc;n cao, nền phả? bằng phẳng, trần có h&?grave;nh má? vòm,... Lỗ th&oc?rc;ng hơ? th?ết kế càng l&ec?rc;n sát mặt đất càng thu nhỏ theo h&?grave;nh chóp nón...".Địa đạo vốn gồm một tổ hợp những đường hầm nh?ều tầng nh?ều lớp. Để hoàn thành một hệ thống địa đạo trả? dà? tr&ec?rc;n hàng trăm km, ngườ? ta buộc phả? ch?a thành nh?ều nhóm, đào cùng lúc ở những vị tr&?acute; khác nhau, thậm ch&?acute;, ở những địa phương khác nhau. &Oc?rc;ng T?ền m?&ec?rc;u tả: "Thường th&?grave; mỗ? nhóm đào một đường hầm. Các vị tr&?acute; m?ệng hầm đ&at?lde; được t&?acute;nh toán sẵn, ngườ? ta ước lượng thờ? g?an và dựa vào k?nh ngh?ệm để những đường hầm dướ? lòng đất th&oc?rc;ng nhau là ch&?acute;nh. Hồ? đó kh&oc?rc;ng có bất kỳ sự tham g?a nào của khoa học h?ện đạ?. Những ngườ? đào địa đạo ngầm thường dựa vào &ac?rc;m thanh dộ? lạ? từ ph&?acute;a b&ec?rc;n k?a để ước lượng xem m&?grave;nh có đào đúng hướng và m&?grave;nh còn cách xa đầu b&ec?rc;n k?a bao nh?&ec?rc;u l&ac?rc;u nữa. Phả? chú ý lắm mớ? gặp được nhau dướ? lòng đất tố? đen".Mỗ? tấc đất là máu, là hơ? thở...Lao động trong lòng địch, trong lằn ranh g?ữa sự sống và cá? chết, thế nhưng những ngườ? con thành đồng đất thép chỉ có một c&ac?rc;y cuốc cùn. Họ được ch?a thành từng tốp, cụm. Tùy số lượng thành v?&ec?rc;n, các cụm này sẽ tự ph&ac?rc;n c&oc?rc;ng ngườ? đào, ngườ? đổ đất. &Oc?rc;ng Đào nhớ lạ?: "H&?grave;nh ảnh những con ngườ? lưng trần đen đúa đất bùn ngả bóng trong ánh đèn nến g?ữa lòng đất cố đào từng cm đất một lu&oc?rc;n tồn tạ? trong tr&?acute; óc t&oc?rc;? tr&ec?rc;n mọ? trận đánh sau này. V&?grave; ch&?acute;nh t&oc?rc;? là một trong nh?ều ngườ? được lệnh phả? trụ vững ở đất này trước sự càn quét gắt gao của địch. Và t&oc?rc;? b?ết, chỉ có những địa đạo, hầm b&?acute; mật này mớ? có thể đảm bảo an toàn cho m&?grave;nh, cho đồng độ?, mớ? có thể cản bước t?ến qu&ac?rc;n thù".Vớ? tư tưởng mỗ? tấc đất là máu thịt là hơ? thở của m&?grave;nh, những ngườ? con đất thép lu&oc?rc;n ý thức v?ệc bám trụ qu&ec?rc; hương bằng những căn hầm, địa đạo, bỏ qua những mất mát hy s?nh. Một sự trùng hợp đầy tự hào kh? chúng t&oc?rc;? hỏ? về những nguy h?ểm, g?an khổ trong ngày tham g?a h&?grave;nh thành c&oc?rc;ng tr&?grave;nh qu&ac?rc;n sự vĩ đạ? tr&ec?rc;n, những con ngườ? như &oc?rc;ng Đào, &oc?rc;ng T?ền đều quả quyết: Kh? ấy kh&oc?rc;ng a? cảm thấy sợ hay thấy g?an khổ cả và nh?ều kỷ n?ệm mà bản th&ac?rc;n chúng t&oc?rc;? trả? qua trong những ngày ấy đều là những kỷ n?ệm b? hùng. Hy s?nh cho địa đạo m&at?lde;? vững bền&Oc?rc;ng Đào nhớ lạ?: "Đào địa đạo ngoà? những khó khăn chung như gặp đất xấu, chướng ngạ? vật dẫn đến th? c&oc?rc;ng chậm còn vấp phả? những ta? nạn thương t&ac?rc;m. Sự mất mát xương máu đó đến từ ta? nạn cũng có, đến từ ph&?acute;a kẻ thù cũng có. Đến g?ờ t&oc?rc;? vẫn nhớ như ?n ngày ha? đồng độ? của t&oc?rc;? hy s?nh kh? đang đào hầm. Kh&oc?rc;ng may mắn như t&oc?rc;?, ha? anh này đào phả? lớp đất mềm, kh&oc?rc;ng chắc n&ec?rc;n kh? đào s&ac?rc;u được và? mét, bỗng dưng hầm sập. Kh? cả ha? được mo? ra từ hàng trăm khố? đất th&?grave; đ&at?lde; tắt thở". Kỳ cuố?: Ký ức b? hùng của những ngườ? con đất thép
