Có phải nền văn minh Trung Hoa bắt nguồn từ Ai Cập cổ đại?

Trong những năm qua, Tôn Vệ Đông, một nhà khoa học được đánh giá cao, đã châm ngòi cho một cuộc tranh luận sôi nổi trên mạng internet khi cho rằng những người đặt nền móng cho nền văn minh Trung Hoa không phải là người Trung Quốc, mà là những người Ai Cập di cư đến. 

Nền văn minh Trung Hoa với nhiều thành tựu, ý nghĩa to lớn, đã có đóng góp quan trọng vào các thành tựu của loài người. Nền văn minh phát triển rực rỡ bậc nhất phương Đông này có sự ảnh hưởng mạnh mẽ đến các vùng lân cận, trong đó có Nhật Bản, Triều Tiên, các nước Đông Nam Á bao gồm Việt Nam. Trong những thập kỷ qua, nhiều dự án khảo cổ học đã được thực hiện tại Trung Quốc nhằm lật lại lịch sử của nền văn minh Trung Hoa cổ đại – nền văn minh duy nhất trên thế giới đã phát triển liên tục trong suốt 5.000 năm.

Mới đây, tạp chí Foreign Policy đã đăng tải một bài viết có tựa đề “Có phải nền văn minh Trung Hoa bắt nguồn từ Ai Cập cổ đại?” Bài viết đã giới thiệu nghiên cứu của Tôn Vệ Đông – một nhà địa hóa học đến từ Đại học Khoa học và Công nghệ Trung Quốc.

Trước đó, giáo sư Tôn đã gây chấn động dư luận cũng như giới khoa học Trung Quốc khi công bố phát hiện của bản thân về gốc rễ của nền văn minh dân tộc. Theo ông Tôn, những người đặt nền móng cho nền văn minh Trung Hoa không phải là người Trung Quốc, mà là những người Ai Cập di cư đến. Tuy vậy, phát hiện bị cho là đi ngược với tinh thần dân tộc của Tôn thực chất đã được bồi đắp bởi nhiều công trình khảo cổ học được tiến hành nhiều năm trước đó. Bài viết của Foreign Policy cung cấp cho người đọc một cái nhìn đa chiều về những nghiên cứu đó, được trải dài qua nhiều thời kỳ lịch sử biến động của dân tộc Trung Hoa.

VnTinnhanh xin trân trọng gửi đến độc giả toàn bộ nội dung bài viết này:

Có phải nền văn minh Trung Hoa bắt nguồn từ Ai Cập cổ đại?

Vào một buổi tối tháng Ba mát mẻ, Tôn Vệ Đông, một nhà địa hóa học đã có bài thuyết trình trước các giáo dân, học sinh, và giáo sư tại trường Đại học Khao học và Công nghệ ở Hợp Phi, thủ phủ tỉnh An Huy, miền Đông Trung Quốc. Tuy nhiên giáo sư Tôn không chỉ nói về địa hóa học. Ông còn trích dẫn một số tác phẩm cổ của Trung Quốc, trong đó có mô tả của "Thái Sử Công" Tư Mã Thiên về địa hình đất nước thời nhà Hạ - mà theo ghi chép trong sách sử là triều đại sáng lập nên Trung Hoa, có niên đại từ năm 2070 đến 1600 trước Công Nguyên. “Dòng chảy phía bắc được chia tách và trở thành chín con sông,” Thái Sử Công viết trong cuốn Sử Ký. “Hội tụ lại, nó sẽ tạo thành dòng sông ngược nhau và chảy ra biển.”

Nói một cách khác, “dòng chảy” được nói tới ở đây không phải là con sông Hoàng Hà nổi tiếng của Trung Quốc, bởi dòng sông này chảy từ Tây sang Đông. “Chỉ có một con sông lớn trên thế giới chảy ngược lên phía Bắc. Đó là con sông nào?” vị giáo sư đặt câu hỏi. “Sông Nile”, ai đó trả lời lại. Sau đó, Tôn Vệ Đông đã đưa ra tấm bản đồ dòng sông Ai Cập trứ danh và vùng châu thổ của nó – với chín nhánh sông đổ ra Địa Trung Hải. Một tràng cười đã nổ ra, nhiều người quay sang thì thầm với nhau. Nhà nghiên cứu, tác giả của công trình khoa học, ngắm nhìn họ. Những người này ngạc nhiên khi thấy những con chữ trong quyển Sử Ký này lại gần gũi với địa lý Ai Cập hơn là Trung Hoa.

Trong những năm qua, Tôn Vệ Đông, một nhà khoa học được đánh giá cao, đã châm ngòi cho một cuộc tranh luận sôi nổi trên mạng internet khi cho rằng những người đặt nền móng cho nền văn minh Trung Hoa không phải là người Trung Quốc, mà là những người Ai Cập di cư đến. Ông đã để ý tới mối liên hệ này vào những năm 1990 khi tiến hành xác định niên đại đồ đồng Trung Hoa bằng phương pháp đồng vị phóng xạ và thật bất ngờ, các thành phần hóa học của những cổ vật này có nhiều điểm tương đồng với đồ đồng Ai Cập cổ hơn là quặng đồng bản địa của Trung Quốc. Ý tưởng của Tôn cũng như những tranh cãi xoay quanh nó đã đi ngược lại quan điểm khảo cổ học mang tính dân tộc vốn đã tồn tại hơn một thế kỷ nay tại Trung Quốc nhằm tìm ra lời giải cho một câu hỏi khoa học cơ bản song lại mang nặng tính chính trị: Người Trung Quốc đến từ đâu?

Theo nghiên cứu từ các học giả trước đó, công nghệ đồ đồng của Trung Hoa được du nhập lần đầu tiên vào đất nước từ phía Tây Bắc thông qua Con đường tơ lụa thời tiền sử. Tuy nhiên, Tôn phản bác rằng, công nghệ này thực ra lại cập bến Trung Hoa thông qua đường biển. Theo lập luận của ông, chủ nhân của công nghệ chế tạo đồ đồng là người Hykos đến từ vùng Tây Á. Những người này đã cai trị khu vực miền Bắc Ai Cập giữa thế kỷ 17 và 16 trước Công Nguyên, cho tới khi bị trục xuất khỏi đây. Ông nhấn mạnh rằng, từ thuở sơ khai, những người Hykos đã sở hữu nhiều công nghệ đáng chú ý như luyện đồng, xe ngựa, chữ viết, thuần hóa động thực vật. Những công nghệ này đã được các nhà khảo cổ học phát hiện tại thành phố cổ Ân Khư, kinh đô của triều đại nhà Ân (hay còn gọi là nhà Thương), triều đại thứ hai của Trung Hoa (1300-1046 TCN).

Do người Hykos được biết đến với kỹ thuật phát triển và cho ra đời những con tàu phục vụ cho chiến tranh và giao thương, có thể băng qua Biển Đỏ và Địa Trung Hải, Tôn phỏng đoán rằng, một nhóm nhỏ người Hykos đã chạy trốn khỏi triều đại đang sụp đổ bằng chính công nghệ đi biển của họ, cuối cùng họ đã đặt chân tới Trung Hoa và đem lại nền văn hóa thời đại đồ đồng tới đây.

Luận văn của Tôn đã gây ra nhiều tranh cãi khi được đăng tải lần đầu tiên trên trang web du lịch Kooniao dưới dạng một tiểu luận dài 93.000 ký tự vào tháng 9/2015. Tạp chí theo tư tưởng tự do Caixin nhận xét rằng: “Tiêu đề đầy dũng cảm của ông và ngôn ngữ đơn giản đã thu hút được sự quan tâm của không ít độc giả.” Bài tiểu luận có tiêu đề “Khám phá Khảo cổ đột phá: Tổ tiên của người Trung Quốc đến từ Ai Cập”, đã được viết lại và được đem ra mổ xẻ trên mạng. Kooniao cũng thiết lập một trang web với những nội dung dành riêng cho chủ đề này trên trang Weibo, cùng với dòng hashtag “Người Trung Quốc đến từ Ai Cập”.

Ngay lập tức, một số người đã bày tỏ sự phẫn nộ một cách rời rạc với những dòng bình luận như: “Giả thiết vô lý của chuyên gia đó đã chấp nhận tổ tiên của chúng ta một cách bừa bãi.” Một người khác tỏ ra tức giận: “Điều này thể hiện tâm lý tự ti sâu sắc của con người.” Trong khi một cư dân mạng đặt ra câu hỏi: “Làm thế nào mà con cháu của Hoàng Đế lại chạy sang Ai Cập được? Chủ đề này quá thảm hại. Điều quan trọng là phải sống trong thực tại!”

Một số người khác lại có suy nghĩ thấu đáo hơn. Nếu họ cảm thấy chưa hoàn toàn bị thuyết phục, họ sẵn sàng tiếp nhận ý tưởng của Tôn. Trên thực tế, số lượng bình luận từ những người muốn khám phá giả thiết khoa học này nhiều hơn gấp rưỡi so với các bình luận mang tính thiếu xây dựng trên. Một người dùng viết rằng: “Tôi ủng hộ. Mỗi người cần phải nhìn nhận khía cạnh khoa học của giả thiết này. Dù nó đúng hay sai thì cũng đáng để làm rõ.” Trong khi đó một người khác cho rằng, “Mỗi người không nên cho rằng giả thiết này sai lầm và gạt bỏ mọi bằng chứng. Những trao đổi giữa các nền văn hóa có thể có nguồn gốc rất sâu xa.” 

Theo một cách nào đó, có thể nói giả thuyết hiện tại của Tôn Vệ Đông là một kết quả không lường trước của Dự án Niên đại. Khi dự án này được khởi động vào năm 1996, Tôn đang là một nghiên cứu sinh thạc sỹ trong phòng thí nghiệm phóng xạ tại trường Đại học Khoa học và Công nghệ. Trong số hơn 200 hiện vật bằng đồng thuộc trách nhiệm phân tích của Tôn, có một số hiện vật được khai quật từ thành phố Ân Khư.

Dự đoán trước về những làn sóng chỉ trích nhằm vào nghiên cứu của mình, Tôn Vệ ĐÔng đã đăng tải một bài viết trên mạng rằng, tìm hiểu về nguồn gốc nền văn minh Trung Quốc “có thể là ý tưởng vô lý trong con mắt của một số người, bởi các nhà sử học từ thời xa xưa đã chỉ rõ: Chúng ta là con cháu của Viêm Đế và Hoàng Đế. Tư Mã Thiên cho rằng, những nhân vật huyền thoại đó là tổ tiên của người Hán, và hậu duệ của Hoàng Đế, Đại Vũ, là người thành lập nên triều đại nhà Hạ. Những truyền thuyết này luôn được coi là nguồn gốc của các triều đại Trung Quốc sau đó, và được thừa nhận nhận cả sau khi chế độ phong kiến tại đất nước này sụp đổ vào năm 1912.

Nhiều người không biết rằng, vào năm 1903, học giả  Lưu Sư Bồi - một nhân vật có tư tưởng chống đối lại nhà Thanh, đã từng phát hành một cuốn sách có tựa đề “Lịch sử đất nước Trung Hoa” nói về nguồn cội của dân tộc. “Nếu muốn bảo tồn sự sống còn của nhà Hán, chúng ta bắt buộc phải tôn kính Hoàng Đế,” người theo tư tưởng dân tộc chủ nghĩa này tuyên bố. Vào thời điểm đó, triều đại nhà Thanh đang suy yếu, đồng thời, sự lạc hậu của triều đại phong kiến này so với các cường quốc phương Tây đã thúc đẩy nhiều người đi tìm lại lương tâm của mình. 

Một số học giả có tư tưởng chống Mãn Châu đã bắt đầu xem xét một cách nghiêm túc gốc rễ của nền văn minh Trung Hoa, và lần đầu tiên, đã đề cập đến ý tưởng rằng cội nguồn của họ bắt nguồn từ phương Tây. Người đầu tiên nắm bắt được những ý tưởng này là nhà triết học người Pháp Albert Terrien de Lacouperie. Ông đã xuất bản cuốn sách có tựa đề “Xuất xứ phương Tây của nền văn minh Trung Hoa từ năm 2300 TCN đến năm 200 SCN”. Được dịch sang tiếng Trung vào năm 1903, cuốn sách này đã so sánh các quẻ trong sách Kinh Dịch với các chữ tượng hình trong nền văn minh Lưỡng Hà và đặt ra giả thiết rằng nền văn minh Trung Hoa có gốc rễ từ Babylon. Hoàng Đế được xác định là Vua Nakunte, vị vua đã đưa người dân di cư từ Trung Đông tới khu vực đồng bằng thuộc thung lũng sông Hoàng Hà trong khoảng thời gian vào năm 2300 TCN.

Cho đến năm 1915, giả thiết này đã được phổ biến đến nỗi quốc ca của Trung Quốc lúc bấy giờ đã gọi đất nước này là “hậu duệ nổi tiếng đến từ Đỉnh Côn Lôn”, có nghĩa là nguồn gốc của dân tộc Trung Quốc thực chất bắt nguồn từ phía Tây xa xôi. Trong “Chủ nghĩa Tam dân”, nhà lãnh đạo Tôn Trung Sơn cho rằng: “sự phát triển của nền văn minh Trung Hoa có thể được giải thích bằng thực tế rằng những người di cư từ nơi khác đến đây đã từng sở hữu một nền văn minh rất phát triển.” 

Những người khởi xướng ra chủ nghĩa “Người Trung Quốc bắt nguồn từ Babylon” (Sino-babyloniaism) bấu víu vào hy vọng rằng, tổ tiên của họ cùng nguồn gốc với các nền văn minh vĩ đại khác, do vậy không có lý do gì để đất nước không thể bắt kịp với nhiều quốc gia tiên tiến ở châu Âu và Mỹ.

Tuy vậy, chủ nghĩa này đã bị đào thải khỏi Trung Quốc vào cuối những năm 1920 và đầu năm 1930, khi đế quốc Nhật Bản tiến chiếm Trung Hoa. Cuộc chiến tranh Trung – Nhật vì vậy đã khởi xướng nên làn sóng chủ nghĩa dân tộc mới tại Trung Quốc. Các nhà sử học Trung Quốc thời đó đã nhìn nhận lại một cách khách quan các giả thiết trước đó về nguồn gốc phương Tây của dân tộc. Cùng thời gian đó, khảo cổ học hiện đại đã bắt đầu được nghiên cứu tại Trung Quốc.

Việc phát hiện ra đồ gốm thuộc thời kỳ đồ đá mới ở Long Sơn, Sơn Đông vào năm 1928 cho thấy, miền đông Trung Quốc từng là nơi sinh sống của một nhóm những người bản địa trước khi dòng người di cư trong thời kỳ đồ đồng đặt chân đến. Nhóm người di cư này đã được Lacouperie chỉ ra trước đó trong cuốn sách của mình. Trong cùng một năm, việc khai quật thành phố cổ Ân Khư bắt đầu được tiến hành. Dựa trên những tư liệu văn hóa từ thời Ân – bao gồm cả chữ viết mà người Trung Quốc sử dụng ngày nay, “nguồn gốc của văn minh Trung Hoa” được xác định nằm trong lãnh thổ Trung Quốc, thuộc An Dương, Hà Nam ngày nay.

Cuối cùng, những giả thiết về nguồn gốc phương Tây của người Trung Quốc đã được thay thế bởi giả thiết mang tính thỏa hiệp hơn: Văn minh Đồ đá mới bắt nguồn từ phương Đông dịch chuyển và giao thoa với Văn minh đồ đá phương Tây tạo nên những con người thuộc triều đại nhà Ân. Quan điểm này tồn tại một cách vững chắc cho đến những năm 1950.

Tuy nhiên, các nhà khảo cổ học Trung Quốc ngả sang chủ nghĩa dân tộc cực đoan hơn sau năm 1949, khi nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa được thành lập. Trong giai đoạn này, theo lời của nhà sử học James Leibold, “Cộng đồng khoa học của Trung Quốc trở nên trầm lắng hơn”. Chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa chuyên chế đã yêu cầu các nhà khảo cổ phải diễn giải những di vật khảo cổ thành bằng chứng cho thấy nền văn minh Trung Hoa được phát sinh một cách tự nhiên mà không có sự ảnh hưởng từ bên ngoài. 

Mặc dù vậy, các nhà khảo cổ học Trung Quốc vẫn không ngừng theo đuổi mục tiêu tối thượng – truy tìm nguồn gốc lịch sử của đất nước. Dự án nổi tiếng nhất trong giai đoạn sau năm 1978 chính là Hạ Thương Chu đoạn đại công trình – Dự án xác định niên đại Hạ Thương Chu, vốn được lấy cảm hứng từ những thành tựu của ngành khảo cổ Ai Cập. Vào năm 1995, ông Tống Kiện - ủy viên Quốc vụ viện Cộng hòa nhân dân Trung Hoa đã tới Ai Cập và vô cùng ấn tượng với phả hệ của các vị Pharaoh sống tại thiên niên kỷ thứ ba TCN. Ngay sau khi trở về nước, ông đã vận động chính phủ thành lập dự án xác định chính xác địa điểm và niên đại của các triều đại nhà Hạ, nhà Thương và Tây Chu.

Dự án nằm trong kế hoạch 5 năm phát triển kinh tế - xã hội lần thứ 9 của Trung Quốc và thu hút sự tham gia của hơn 200 chuyên gia với khoản ngân sách trị giá hơn 1,5 triệu USD trong vòng 5 năm. Hạ Thương Chu đoạn đại công trình được cho là dự án do nhà nước tài trợ có quy mô lớn nhất nhân loại kể từ năm 1773, khi Hoàng đế Càn Long giao cho 361 học giả biên soạn Tứ khố toàn thư – bộ bách khoa toàn thư lớn nhất trong lịch sử phong kiến Trung Quốc.

Một số người đã đặt câu hỏi về động cơ của Hạ Thương Chu đoạn đại công trình, trong số đó có nhà sử học Edward L. Shaughnessy đến từ Đại học Chicago. Ông cho rằng: “Lòng yêu nước đã thúc đẩy các ghi chép lịch sử trờ lại thiên niên kỷ thứ ba TCN nhằm đặt Trung Quốc ngang tầm với Ai Cập. Điều này mang tính chính trị và tinh thần dân tộc hơn là một dự án khoa học.” Trong khi đó, nhà khảo cổ học Li Liu thuộc Đại học Stanford lại chỉ trích phương pháp và kết quả mà dự án này thu về. Bà cho rằng bản nghiên cứu này nghiễm nhiên coi nhà Hạ là một triều đại có thật trong lịch sử và cố định niên đại cho nó, trong khi vẫn chưa có bằng chứng khảo cổ học nào xác nhận sự tồn tại của triều đại này.

Tuy vậy, Hạ Thương Chu đoạn đại công trình vẫn nhận được các luồng ý kiến ủng hộ, bao gồm cả nhà nhân chủng học Yun Kuen Lee của Đại học Harvard. Ông chỉ ra rằng: “Các mối quan hệ nội tại giữa nghiên cứu về quá khứ và chủ nghĩa dân tộc không nhất thiết phải chỉ ra rằng các nghiên cứu về quá khứ đã bị thiên lệch đi.” Sự hữu ích của khảo cổ học trong việc thúc đẩy lòng tự hào và tính chính thống của một quốc gia – đã giải thích, và phần nào biện minh cho các yêu sách về ngôn ngữ, văn hóa và lãnh thổ quốc gia. Cụ thể hơn, hầu hết các truyền thống khảo cổ học có một động lực mang tính dân tộc chủ nghĩa đứng đằng sau.

Ở một mức độ nào đó, những giả thiết của Tôn Vệ Đông là kết quả nằm ngoài ý muốn, được bắt nguồn từ những phát hiện mang tính khoa học của Hạ Thương Chu đoạn đại công trình. Khi khởi động dự án vào năm 1996, ông vẫn đang là một nghiên cứu sinh thuộc phòng thí nghiệm phóng xạ của Đại học Khoa học và Công nghệ. Ông được giao nhiệm vụ nghiên cứu hải hơn 200 các cổ vật bằng đồng, một số được đưa về từ thành phố Ân Khư. Tại đây, ông nhận ra rằng, mức độ phóng xạ của những đồ đồng thuộc về thời nhà Ân có chỉ số gần như tương đương với các cổ vật bằng đồng thuộc thời kỳ Ai Cập cổ đại. Điều này dẫn đến một giả thiết rằng: quặng của những đồ đồng của cả Trung Quốc và Ai Cập đều có nguồn gốc từ cùng một địa điểm: các mỏ quặng châu Phi.

Có thể vì đã lường trước được những tranh cãi mạnh mẽ xoay quanh những phát hiện mới mẻ này, người hướng dẫn của Tôn đã không cho phép ông báo cáo dự án của mình vào thời điểm đó. Ông được yêu cầu bàn giao lại dữ liệu của mình và chuyển sang một dự án mới. Hai mươi năm sau đó, Tôn – hiện đã là một giáo sư, đã sẵn sàng lên tiếng về tất cả những gì ông biết về triều đại Ân và thời đại đồ đồng của Trung Hoa.

Mặc dù công chúng phần lớn đều hào hứng đón nhận giả thuyết của Tôn Vệ Đông, thì giả thuyết này vẫn nằm ngoài ngành học thuật chính thống. Kể từ những năm 1990, hầu hết các nhà khảo cổ học Trung Quốc đã chấp nhận rằng nhiều công nghệ thời kỳ đồ đồng của nước này bắt nguồn từ những vùng đất bên ngoài Trung Hoa. Tuy nhiên, những công nghệ này vẫn không được coi là bắt nguồn trực tiếp từ Trung Đông thông qua những luồng di dân quy mô lớn. Ý kiến đồng thuận phổ biến nhất cho rằng, chúng được du nhập vào Trung Hoa  từ Trung Á thông qua một quá trình trao đổi văn hóa chậm chạp (thương mại, cống nộp, hồi môn) qua biên giới phía bắc Trung Quốc, với trung gian là những người chăn nuôi trên thảo nguyên vùng Âu Á và có liên hệ với các nhóm người bản địa ở cả hai vùng.

Mặc dù vậy, niềm đam mê với Ai Cập cổ đại khó có thể mất đi một sớm một chiều. Dự án Hạ Thương Chu đoạn đại công trình đã chứng minh rằng, niềm đam mê này có gốc rễ rất sâu và mang tính chính trị. Niềm đam mê ấy đã một lần nữa được thể hiện trong chuyến viếng thăm cấp nhà nước của Chủ tịch Tập Cận Bình tới Ai Cập vào tháng 1/2016 nhân kỷ niệm 60 năm quan hệ ngoại giao giữa hai nước. Tới Ai Cập, ông Tập Cận Bình đã chào hỏi tổng thống Ai Cập Abdel Fattah el-Sisi bằng một câu tục ngữ Ai Cập: "Một khi đã uống nước sông Nile, định mệnh sẽ đưa bạn quay trở lại đây.” Hai nhà lãnh đạo đã tới thăm ngôi đền Luxor để tưởng nhớ nền văn minh đã từng tồn tại ở hai quốc gia. 

Hiện vẫn chưa rõ những bằng chứng của Tôn Vệ Đông có được đưa vào chính trị chính thống để chứng minh mối quan hệ văn hóa lâu đời giữa Trung Quốc và Ai Cập hay không. Nhưng nếu đúng là như vậy, thì câu tục ngữ mà ông Tập Cận Bình nói ra khi đặt chân tới Ai Cập sẽ trở thành lời tiên tri một cách kỳ lạ.

Nguồn: Vntinnhanh/Đại Đoàn Kết

[mecloud]A9c4HhL421[/mecloud]