Cướ? vợ được chục năm mà chàng tra? ngườ? dân tộc X?nh Mun, Sơn La vẫn phả? ngủ cách ly vớ? ngườ? vợ trẻ.
10 năm mớ? được động phòng
Bản Puông, xã Ch?ềng Khương, huyện Sông Mã, tỉnh Sơn La, bản của ngườ? X?nh Mun, nằm trên một dả? đất có địa thế đặc b?ệt. Án ngữ ở phía tây là đỉnh Pha Lanh cao ngút ngát, nơ? một g?ọt nước trờ? rơ? xuống bị chẻ làm đô?, một nửa chảy về V?ệt Nam, một nửa ngấm vào đất Lào; phía đố? d?ện là dòng Mã g?ang hung dữ, cục cằn, đêm ngày gầm gào như muốn phá nát vùng trờ? yên ả.
Cây cầu tre ọp ẹp bắc qua sông Mã dẫn vào bản Puông.
Muốn đến được bản Puông phả? luồn qua những con đường mòn rậm rạp dẫn lố? ra bờ sông Mã, sau đó “nghênh ch?ến” vớ? tử thần kh? đ? qua ch?ếc cầu tre èo ọt, nổ? lềnh phềnh trên mặt nước nhờ những ch?ếc thùng phuy sắt gắn phía dướ?.
Mặc dù đã quen thuộc vớ? tục hôn nhân ở rể của nh?ều dân tộc vùng cao Tây Bắc như Thá?, Dao, Tày... nhưng sự hà khắc và những quy định “trần đờ? có một” trong tục ở rể truyền thống của ngườ? dân tộc X?nh Mun vẫn kh?ến nh?ều ngườ? lấy làm lạ lùng.
Kh? cá? bụng của chàng tra? và cô gá? đã ưng nhau bố mẹ chàng tra? sẽ mang một cha? rượu đến nhà gá? hỏ? vợ cho con. Nếu được nhà gá? đồng ý, nhà tra? sẽ rót rượu chung vu? và bàn ngày cướ? hỏ?.
Lễ cướ? hỏ? của ngườ? X?nh Mun đơn g?ản đến bất ngờ. Nhà tra? chỉ cần mang một con lợn hoặc một đô? gà (m?ễn là phả? có đủ 1 chân) cùng ha? vò rượu cần sang nhà gá?, sau đó tổ chức mâm cơm cúng tổ t?ên và làm tằng cẩu cho cô dâu (tằng cẩu là má? tóc dà? bú? ngược, mang một thông đ?ệp ý nghĩa, rằng từ nay cô gá? đã có chồng, bông hoa rừng đã có chủ. Bất cứ chàng tra? nào cũng không được tăm t?a, chọc ghẹo).
Lễ cướ? đơn sơ ấy phản ánh cá? nghèo đến xơ xác của ngườ? X?nh Mun. Nhà gá? chịu th?ệt về vật chất, nhưng bù lạ?, họ được sở hữu một chàng rể sức vóc, đảm đương những v?ệc nặng nhọc nhất, từ phát nương trồng ngô đến chăn trâu cắt cỏ, đan lát các vật dụng trong g?a đình… từ 8 đến 12 năm.
Nh?ều ngườ? X?nh Mun xăm họ tên và năm s?nh của mình lên tay để nhớ.
Trong suốt thờ? g?an ở rể, chàng tra? phả? ngủ cách ly trong một căn phòng bé xíu ở đầu hồ?, tuyệt đố? không được nằm cùng g?ường vớ? vợ vì chưa trả đủ công ơn của bố mẹ nàng dâu.
Kh? con gà rừng mớ? cất t?ếng thứ tư, trờ? vẫn mờ tố?, chàng rể lạ? lục tục dậy mà? dao, cắt cỏ cho trâu ăn rồ? cuốc bộ lên nương cầm gậy chọc lỗ tra hạt ngô, gánh nước tướ?. Thờ? đ?ểm bắp ngô bắt đầu phun những sợ? râu đỏ t?a tía đến kh? thu hoạch, chàng tra? không được về nhà mà phả? khuân nồ?, n?êu và gạo lên lán nương tự nấu ăn và canh g?ữ.
Sau 12 năm trả xong nợ công nhà vợ và rước nàng dâu về nhà, bố vợ sẽ trả ơn chàng rể 2 con lợn g?ống, 2 cá? chăn, 2 cá? gố? và một cá? đệm. Về sau, thờ? g?an ở rể rút ngắn xuống còn 6 năm, 2 năm còn lạ? phả? trả bằng 6 đồng bạc trắng. Có cặp vợ chồng không k?êng được chuyện g?ường ch?ếu, xé rào luật tục bị dân bản tẩy chay, g?a đình từ mặt, phả? bỏ bản đ? nơ? khác s?nh sống. May thay, tục lệ hôn nhân hà khắc này dần dần được g?ảm bớt.
Khổ như làm lễ cúng lúa mớ?
Ngày trước, đất bản Puông tháng ngày không có lịch, thế nên chẳng a? quan tâm kh? nào đến rằm, bao g?ờ đến Tết, ngày nào phả? làm g?ỗ tổ t?ên. Đố? vớ? ngườ? X?nh Mun, “Tết” chính là ngày cúng ma bản nhằm xua đuổ? mọ? ta? ương, đến bây g?ờ vẫn được duy trì thường n?ên.
Ngườ? X?nh Mun mỗ? năm chỉ dọn nhà 1 lần để đón mùa ban nở.
Mỗ? g?a đình phả? đóng góp rượu, gạo và t?ền để mua một con lợn làm lễ cúng, sau đó hát hò nhảy múa l?nh đình. Theo một số cao n?ên trong bản kể lạ?, từ xa xưa, vào đúng ngày cúng ma bản, thầy mo sẽ làm bùa ngả? để g?ết chết một ngườ? đ? theo hầu hạ ma bản. Nhưng hành v? tàn nhẫn này đã bị xoá bỏ rất lâu.
Kh? những bông lúa chín nhuộm vàng nương ruộng cũng là lúc các g?a đình ngườ? X?nh Mun cúng hồn lúa. Nếu chưa làm ngh? lễ này thì lúa chín rụng cũng không được thu hoạch, đó? đến mấy cũng không được phép cầm l?ềm gặt, phả? ăn củ nâu, củ mà? sống qua ngày đoạn tháng. Bở?, tổ t?ên chưa được ăn thì con cháu chưa đến lượt. Lễ cúng phả? có ít nhất 7 con vật sống trên rừng (như chuột dú?, gà rừng, ch?m, sâu măng - cây măng nhú cao đến đầu gố? có sâu đục bên trong, lợn rừng, rắn, thằn lằn); ít nhất 7 con vật sống dướ? nước (tôm, cua, cá, ốc, lươn, hến, tra?); tất cả các loạ? dưa trồng trên nương; 4-5 ống cơm lam và một quả dừa.
Theo Nông ngh?ệp V?ệt Nam
