Dù tác nghiệp đúng quy định pháp luật nhưng thời gian gần đây, không ít nhà báo đã và đang gặp phải nhiều rào cản trong tiếp cận thông tin, đặc biệt là thông tin về các vụ việc liên quan chống tiêu cực. Họ còn bị uy hiếp tính mạng, bị khủng bố tinh thần, thậm chí người thân cũng bị đe dọa. Chính vì vậy, rất cần một hệ thống pháp luật đủ mạnh cũng như sự hợp tác của toàn xã hội để bảo vệ những nhà báo chân chính.
Ngay trước Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam 21-6, sự việc nhóm phóng viên của Ðài Truyền hình Việt Nam bị một đối tượng lái chiếc xe bán tải lao thẳng vào trong khi đang tác nghiệp tại khu vực thuộc xã Phù Lỗ (huyện Sóc Sơn - Hà Nội) ngày 13-6 đã khiến dư luận hết sức phẫn nộ. Bởi lẽ sự việc diễn ra giữa ban ngày, khu vực tác nghiệp của nhóm phóng viên không có biển cấm. Trước đó, nhóm phóng viên đã làm việc với UBND xã Phù Lỗ để phỏng vấn, lấy thông tin phản ánh tình trạng lấn chiếm ao hồ, tư lợi cá nhân (cụ thể là làm quán bán hàng và xây dựng nhà trái phép) trên địa bàn xã quản lý. Sau khi làm việc với chính quyền địa phương, nhóm phóng viên đã tới hiện trường để thực hiện công việc điều tra. Tường trình của nhân chứng có mặt tại hiện trường cho biết, khi nhóm phóng viên đang làm việc với bảo vệ khu vực hồ thủy lợi thì xe ô-tô mang biển kiểm soát 24C-011.25T lao thẳng vào, may mắn là nữ phóng viên nhảy tránh kịp, sau đó lái xe quay sang nhằm đâm vào người quay phim. Phóng viên quay phim may mắn tránh được, nhưng chiếc máy quay rơi xuống đường, bị ô-tô nghiền nát. Trước sự việc nghiêm trọng này, Hội Nhà báo Việt Nam đã có công văn gửi lãnh đạo và Công an TP Hà Nội đề nghị khẩn trương điều tra, làm rõ việc có sự đe dọa tính mạng các nhà báo, hủy hoại phương tiện hành nghề và tài liệu của phóng viên, nếu có sai phạm thì phải xử lý nghiêm minh. Từ sự lên tiếng kịp thời của Hội Nhà báo Việt Nam và từ phản ứng của dư luận, ngày 14-6-2017 cơ quan cảnh sát điều tra Công an huyện Sóc Sơn (Hà Nội) đã ra thông báo khởi tố vụ án hình sự về tội chống người thi hành công vụ, hủy hoại tài sản theo quy định tại Ðiều 257, Ðiều 143 Bộ luật Hình sự; và ngày 15-6 ra lệnh bắt khẩn cấp, tạm giữ đối với người đã lái xe ô-tô đâm các nhà báo.
Ðáng lo ngại là tình trạng hành hung, cản trở phóng viên trong khi tác nghiệp đang có xu hướng tăng cả về mức độ lẫn tần suất. Hầu hết các nhà báo bị hành hung trong lúc thực hiện điều tra, chống tiêu cực. Nhằm bưng bít thông tin, che đậy hành vi phạm tội cho nên một số đối tượng liên quan đã có những hành vi liều lĩnh để cản trở, thậm chí sẵn sàng "lấy tính mạng" của nhà báo. Thống kê năm 2016 của Hội Nhà báo Việt Nam cho biết, trong khoảng 5 năm trở lại đây đã có khoảng 50 vụ tiến công nhà báo. Nhà báo Ngọc Quang (Ðài Phát thanh - Truyền hình Thái Nguyên) chia sẻ: "Thời gian qua, các vụ cản trở tác nghiệp và hành hung nhà báo có chiều hướng gia tăng. Ðiều đó cho thấy, những tác động và ảnh hưởng của báo chí ngày càng cao trong xã hội. Bên cạnh đó, thực trạng coi thường và vi phạm pháp luật cũng ngày một phức tạp hơn. Xét cho cùng, hành hung hay cản trở nhà báo đang tác nghiệp là vi phạm pháp luật và cần được xử lý nghiêm minh".
Cách đây không lâu, một cuộc khảo sát, nghiên cứu về các hành vi cản trở báo chí tác nghiệp đã được thực hiện bởi tổ chức RED Communication (trực thuộc Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam, có chức năng nghiên cứu về lĩnh vực truyền thông phát triển) thực hiện trên quy mô toàn quốc, với các loại hình báo chí và phóng viên thuộc nhiều lứa tuổi cũng như có thâm niên công tác khác nhau. Kết quả khảo sát cho thấy hành vi cản trở báo chí tác nghiệp rất đa dạng, có thể liệt kê thành 12 nhóm và cho kết quả cụ thể như sau: nhóm 1: né tránh cung cấp thông tin (52,60%); nhóm 2: gây khó dễ (47,66%); nhóm 3: mua chuộc (24,48%); nhóm 4: gián tiếp ngăn chặn các hoạt động tác nghiệp (33,85%); nhóm 5: thu giữ phương tiện tác nghiệp (20,57%); nhóm 6: phá hoại phương tiện tác nghiệp (12,24%); nhóm 7: đe dọa (18,49%); nhóm 8: giữ người (14,32%); nhóm 9: quấy rối tình dục (4,69%); nhóm 10: vu khống (9,11%); nhóm 11: hành hung, gây thương tích (9,11%); nhóm 12: trả thù (7,55%). Ðáng chú ý là các hành vi đe dọa, khủng bố, trả thù không chỉ nhằm trực tiếp vào phóng viên mà còn cả với gia đình họ. Ðiều này cho thấy các đối tượng cản trở hoạt động tác nghiệp của nhà báo không chỉ ngang nhiên mà còn rất hung hăng, vì thế rất cần có sự can thiệp đủ mạnh của pháp luật và sự tham gia của toàn xã hội để bảo vệ các nhà báo tác nghiệp đúng quy định.
Tại kỳ họp thứ 11, Quốc hội khóa XIII, Luật Báo chí sửa đổi (có hiệu lực từ 1-1-2017) và Luật Tiếp cận thông tin (có hiệu lực từ 1-7-2018) đã được Quốc hội thông qua. Hai văn bản luật này là cơ sở giúp các nhà báo có thêm hành lang pháp lý an toàn, chặt chẽ, tạo điều kiện thuận lợi cho họ khi thực thi nhiệm vụ. Cụ thể tại khoản 12, Ðiều 9 về "Các hành vi bị nghiêm cấm", Luật Báo chí quy định một trong các hành vi bị nghiêm cấm là: "Ðe dọa, uy hiếp tính mạng, xúc phạm danh dự, nhân phẩm của nhà báo, phóng viên; phá hủy, thu giữ phương tiện, tài liệu, cản trở nhà báo, phóng viên hoạt động nghề nghiệp đúng pháp luật". Trước đó, ngày 12-11-2013, Chính phủ đã ban hành Nghị định 159/2013/NÐ-CP quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động báo chí, xuất bản, khoản 1, 2, 3 Ðiều 7 của Nghị định về "Hành vi cản trở trái pháp luật hoạt động báo chí" quy định: "1. Phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 10.000.000 đồng đối với hành vi cản trở trái pháp luật hoạt động nghề nghiệp của nhà báo, phóng viên. 2. Phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 20.000.000 đồng đối với hành vi xúc phạm danh dự, nhân phẩm của nhà báo, phóng viên khi đang hoạt động nghề nghiệp. 3. Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng đối với một trong các hành vi sau đây: a) Uy hiếp tính mạng nhà báo, phóng viên; b) Hủy hoại, cố ý làm hư hỏng phương tiện, tài liệu hoạt động báo chí của nhà báo, phóng viên; c) Thu giữ trái phép phương tiện, tài liệu hoạt động báo chí của nhà báo, phóng viên". Tuy nhiên, căn cứ vào thực tế, nhiều nhà báo cho rằng mức xử phạt này còn khá nhẹ so với sự nguy hiểm của hành vi và thiệt hại gây ra với nhà báo khi họ trở thành mục tiêu bị hành hung và cản trở quá trình tác nghiệp. Tháng 5-2017, Bộ Thông tin và Truyền thông (Bộ TT - TT) đã chủ trì xây dựng Nghị định mới thay thế Nghị định 159. Theo Ban soạn thảo, riêng với nội dung xử lý vi phạm trong lĩnh vực báo chí, dự kiến sửa đổi 12 trong số 13 điều, tăng mức phạt ở hầu hết các hành vi để phù hợp thực tế, tính chất mức độ vi phạm. Cụ thể, ở Ðiều 7 về "Hành vi cản trở trái pháp luật hoạt động báo chí", so với Nghị định 159, Dự thảo đề xuất tăng mức phạt ở tất cả các hành vi. Ðáng chú ý, tại Ðiều 9 của Dự thảo, hành vi cản trở việc cung cấp thông tin cho báo chí của tổ chức, cá nhân; hành vi không thực hiện cung cấp thông tin cho báo chí theo quy định sẽ bị phạt cảnh cáo hoặc bị phạt tiền từ 1.000.000 đồng đến 3.000.000 đồng. Theo ông Trần Bá Dung - Trưởng ban Nghiệp vụ Hội Nhà báo Việt Nam: "Các nội dung được đưa vào hành vi xử phạt tăng lên nhiều hơn, cập nhật nhiều nội dung mới, phù hợp với quy định của Luật Báo chí 2016. Mức xử phạt hành vi bị phạt so với Nghị định 159/2013/NÐ-CP hầu hết đều tăng lên gấp đôi. Riêng hành vi tăng nhiều nhất từ năm đến sáu lần là hành vi cản trở việc cung cấp thông tin cho báo chí. Việc mức phạt tăng cao như vậy thể hiện sự nghiêm minh của luật pháp trong hoạt động báo chí, xuất bản". Dự kiến đến tháng 9-2017 Bộ TT - TT sẽ trình Chính phủ dự thảo Nghị định mới thay thế Nghị định 159/2013/NÐ-CP.
Hy vọng với các quy định ngày càng chặt chẽ, hoàn thiện, phù hợp với tình hình thực tế, sự nghiêm minh của pháp luật sẽ giúp báo chí ngày càng phát huy hiệu quả xã hội trong việc đưa tin tức kịp thời, phản ánh chân thực mọi vấn đề của cuộc sống, đồng thời giúp người làm báo thật sự yên tâm khi tác nghiệp. Ðồng thời, cần nhấn mạnh vai trò quan trọng của Hội Nhà báo Việt Nam trong việc bảo vệ nhà báo tác nghiệp trong khuôn khổ pháp luật. Về phần mình, các nhà báo cần phát huy tính tích cực nghề nghiệp, đề cao đạo đức nghề nghiệp, trách nhiệm xã hội, trách nhiệm công dân của người làm báo, để tác phẩm báo chí luôn nhận được sự tin cậy của xã hội, của bạn đọc, góp phần tác động tích cực đến sự phát triển của đất nước.
